Jak być kochaną. Kulturowe zapośredniczenie traumy wojennej w filmach z lat 60.

Tomasz Łysak

kmoter@wp.pl
Uniwersytet Warszawski (Polska)
http://orcid.org/0000-0002-5476-4917

Abstrakt

Teoria traumy pojawiła się w latach 90. jako wyraz rozczarowania tekstową orientacją dekonstrukcji i poststrukturalizmu. Jej celem było zwrócenie teorii ku światu. Jednakże w latach 60. polscy filmowcy z zapałem przedstawiali traumy wojenne, jak też ich echa. Przyłożenie narzędzi teoretycznych teorii traumy do trzech filmów: Dziś w nocy umrze miasto Jana Rybkowskiego (1961), Jak być kochaną Wojciecha Jerzego Hasa (1962) i Pasażerki Andrzeja Munka i Witold Lesiewicza (1963) ma trzy cele: ocenę poziomu rozumienia efektów wojennych stresorów traumatycznych w latach 60., odróżnienie uznawanych form przeżycia/śmierci od psychologicznego zranienia, które nie jest godne upamiętniania, a także potraktowanie kulturowych przedstawień traumy jako symptomów szerszych procesów kulturowych i społecznych.


Słowa kluczowe:

wojna, trauma, kino polskie, Wojciech Jerzy Has

Amsterdamska, Olga. “Drinking as a Political Act: Images of Alcoholism in Polish Literature, 1956-89.” In Images of Disease: Science, Public Policy and Health in Post-war Europe, edited by Ilana Löwy, John Krige, 309-327. Luxembourg: European Commission, 2001.
  Google Scholar

Antologia studiów nad traumą, edited by Tomasz Łysak. Kraków: Universitas, 2015.
  Google Scholar

Bomba, Jacek, Maria Orwid. “Psychiatric Study of World War II Survivors: The Case of Poland.” In The Politics of War Trauma: The Aftermath of World War II in Eleven European Countries, edited by Jolande Withuis, Annet Mooij, 217-239. Amsterdam: Aksant, 2010.
  Google Scholar

Bristigier, Michał. “Pasażerka – opera o Auschwitz, czyli o zjawie w dzisiejszym świecie.” Zeszyty Literackie 3 (2009): 112-119.
  Google Scholar

Brown, Laura S. “Not Outside the Range: One Feminist Perspective on Psychic Trauma.” In Trauma: Explorations in Memory, edited by Cathy Caruth, 100-112. Baltimore: Johns Hopkins UP, 1995.
  Google Scholar

Butler, Judith. Ramy wojny: kiedy życie godne jest opłakiwania?, translated by Agata Czarnacka. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Teatr Dramatyczny m. st. Warszawy im. Gustawa Holoubka, 2011.
  Google Scholar

Caruth, Cathy. Unclaimed Experience. Trauma, Narrative, and History. Baltimore: The Johns Hopkins UP, 1996.
DOI: https://doi.org/10.1353/book.20656   Google Scholar

Classen, Christoph. “Between Political Coercion and Popular Expectations: Contemporary History on the Radio in the German Democratic Republic.” In Popular Historiographies in the 19th and 20th Centuries, edited by Sylvia Paletschek, 89-102. Oxford, New York: Berghahn Books, 2011.
  Google Scholar

Drapała, Iwona, Maja Lis-Turlejska. “Znaczenie społecznego uznania jako ofiary lub osoby ocalałej w przebiegu zaburzenia po stresie traumatycznym.” Psychiatria i Psychologia Kliniczna 13, no. 4 (2013): 264-270.
  Google Scholar

Eberhardt, Konrad. “Opowieść o czasie wewnętrznym.” Film 3 (1963): 4-5.
  Google Scholar

Eberhardt, Konrad. “Przeciw niepamięci.” Film 40 (1963): 4-5.
  Google Scholar

Goldensohn, Leon. Rozmowy norymberskie, translated by Agnieszka Weseli-Ginter, edited and with an introduction by Robert Gellately. Warszawa: Amber, 2005.
  Google Scholar

Goltermann, Svenja. “Negotiating Victimhood in East and West Germany 1945-2005.” In The Politics of War Trauma: The Aftermath of World War II in Eleven European Countries, edited by Jolande Withuis, Annet Mooij, 109-122. Amsterdam: Aksant, 2010.
  Google Scholar

Gorsky, Martin et al. “Anti-alcohol Posters in Poland, 1945-1989: Diverse Meanings, Uncertain Effects.” American Journal of Public Health 100, no. 11 (2010): 2059-2069.
DOI: https://doi.org/10.2105/AJPH.2009.179358   Google Scholar

Gross, Jan Tomasz. Strach. antysemityzm w Polsce tuż po wojnie: historia moralnej zapaści. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006.
  Google Scholar

Grzebałkowska, Magdalena. Wojna i pokój. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2015.
  Google Scholar

Jamrozik, Żaneta. “How to be an Actress (in Poland): The Figure of the Actress in Wojciech Jerzy Has's 'How to be Loved' (1962).” Studies in Eastern European Cinema 4, no. 1 (2014): 29-46.
  Google Scholar

Janicka, Elżbieta. “Obserwatorzy uczestniczący zamiast świadków i rama zamiast obrzeży. O nowe kategorie opisu polskiego kontekstu Zagłady.” Teksty Drugie 3 (2018): 131-147.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2018.3.8   Google Scholar

Janicki, Kamil. Pijana wojna: alkohol podczas II wojny światowej. Warszawa: Erica, 2012.
  Google Scholar

Janicki, Stanisław. “Felicja nikogo nie oskarża, przeciwko nikomu się nie buntuje – mówi Barbara Kraftówna bohaterka filmu 'Jak być kochaną'.” Film 3 (1963): 6-7.
  Google Scholar

Kałwa, Dobrochna. “Przemoc i zapomnienie. Druga wojna światowa z perspektywy płci kulturowej.” In Kobiety i historia. Od niewidzialności do sprawczości, edited by Katarzyna Bałżewska, Dobrosława Korczyńska-Partyka, Alicja Wódkowska, 27-43. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2015.
  Google Scholar

Kępiński, Antoni. “Motywy polskiego pijaństwa i środki zaradcze.” In Alkohol w kulturze i obyczaju, edited by Jan Górski, Kazimierz Moczarski, 49-60. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972.
  Google Scholar

Klim, Andrzej. Seks, sztuka i alkohol: życie towarzyskie lat 60. Warszawa: Dom Wydawniczy PWN, 2013.
  Google Scholar

Kosewski, Rafał. “Pamięć o Holocauście w kinie fabularnym: (analiza retrospekcji filmowej na podstawie filmów Pasażerka i The Pawnbroker).” Zagłada Żydów: Studia i Materiały 5 (2009): 339-356.
DOI: https://doi.org/10.32927/ZZSiM.321   Google Scholar

Lacan, Jacques. The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis, translated by Alan Sheridan, edited by Jacques-Alain Miller. London: Penguin Books, 1979.
  Google Scholar

Laskowska-Otwinowska, Justyna. “Community and Individual Changes in Propaganda against Alcoholism in Poland from 1945 to the 1990s.” In Images of Disease: Science, Public Policy and Health in Post-war Europe, edited by Ilana Löwy, John Krige, 329-352. Luxembourg: European Commission, 2001.
  Google Scholar

Leder, Andrzej. Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.
  Google Scholar

Leociak, Jacek. “'Nie chcę ludziom na śmiech się pokazać, że Żydów u siebie chowałem...' Sprawa Zdzisława i Haliny Krzyczkowskich.” Zagłada Żydów: Studia i Materiały 8 (2008): 324-366.
DOI: https://doi.org/10.32927/ZZSiM.276   Google Scholar

Lis-Turlejska, Maja, Aleksandra Łuszczyńska, Szymon Szumiał. “Rozpowszechnienie PTSD wśród osób, które przeżyły II wojnę światową w Polsce.” Psychiatria Polska 50, no. 5 (2016): 923-934.
DOI: https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/60171   Google Scholar

Lis-Turlejska, Maja, Szymon Szumiał, Hanna Okuniewska. “Aktualny poziom objawów stresu potraumatycznego w próbie osób, które w dzieciństwie przeżyły II wojnę światową.” Psychiatria Polska 46, no. 2 (2012): 145-156.
  Google Scholar

Maciejewski, Łukasz. “Od Ofelii do Felicji. Arcydzieło odkryte na nowo.” Dekada Literacka 4-5 (2010): 216-221.
  Google Scholar

Maercker, Andreas, Julia Müller. “Social Acknowledgment as a Victim or Survivor: a Scale to Measure a Recovery Factor of PTSD.” Journal of Trauma Studies 17, no. 4 (2004): 345-351.
DOI: https://doi.org/10.1023/B:JOTS.0000038484.15488.3d   Google Scholar

Majowski, Marcin. Polska Ludowa zaprasza. Polityka turystyczna w czasach Edwarda Gierka. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2008.
  Google Scholar

Mohamed, Saira. “Of Monsters and Men: Perpetrator Trauma and Mass Atrocity.” Columbia Law Review 115, no. 5 (2015): 1157-1216.
  Google Scholar

Mooij, Annet. “The Aftermath of World War II: A Comparison.” The Politics of War Trauma: The Aftermath of World War II in Eleven European Countries, edited by Jolande Withuis, Annet Mooij, 271-286. Amsterdam: Aksant, 2010.
  Google Scholar

Morstin, Agnieszka. “Mocne filmy i głębokie kompleksy: Róża Wojtka Smarzowskiego wobec Jak być kochaną Wojciecha J. Hasa.” Kwartalnik Filmowy 77-78 (2012): 201-210.
  Google Scholar

Opowieść o niewinności: kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942-2015), edited by Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 2018.
  Google Scholar

Peltz, Jerzy. “Człowiek w obliczu kataklizmu: Dziś w nocy umrze miasto w realizacji.” Film 48 (1960): 10-11.
  Google Scholar

Presner, Todd. Mobile Modernity: Germans, Jews, Trains. New York: Columbia University Press, 2007.
DOI: https://doi.org/10.7312/pres14012   Google Scholar

Rigney, Ann. “All This Happened, More or Less: What a Novelist Made of the Bombing of Dresden.” History and Theory 48, no. 2 (2009): 5-24.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-2303.2009.00496.x   Google Scholar

Santner, Eric. “History beyond the Pleasure Principle: Some Thoughts on the Representation of Trauma.” In Probing the Limits of Representation: Nazism and the 'Final Solution', edited by Saul Friedlander, 143-154. Cambridge: Harvard UP, 1992.
  Google Scholar

Sebald, W.G. On the Natural History of Destruction, translated by Anthea Bell. New York: Random House, 1999.
  Google Scholar

Sendyka, Roma. “Od obserwatorów do gapiów. Kategoria 'bystanders' i analiza wizualna.” Teksty Drugie 3 (2018): 117-130.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2018.3.7   Google Scholar

Stier, Oren Baruch. Holocaust Icons: Symbolizing the Shoah in History and Memory. New Brunswick: Rutgers University Press, 2015
DOI: https://doi.org/10.36019/9780813574059   Google Scholar

Talarczyk-Gubała, Monika. “Więźniarki i polityka: Ostatni etap Wandy Jakubowskiej i inne filmy obozowe w perspektywie studiów kobiecych w badaniach Holokaustu.” Kwartalnik Filmowy 92 (2015): 142-158.
  Google Scholar

Vonnegut, Kurt. Rzeźnia numer pięć czyli Krucjata dziecięca, czyli Obowiązkowy taniec ze śmiercią, translated by Lech Jęczmyk, poems translated by Janusz Jęczmyk. Poznań: Zysk i S-ka, 2003.
  Google Scholar

Wójcik, Michał. Zofia Posmysz. Królestwo za mgłą. Kraków: Znak, 2017.
  Google Scholar

Zaremba, Marcin. Wielka trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2012.
  Google Scholar

Zwierzchowski, Piotr. Kino nowej pamięci. Obraz II wojny światowej w kinie polskim lat 60. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2013.
  Google Scholar

Żukowski, Tomasz. Wielki retusz. Jak zapomnieliśmy, że Polacy zabijali Żydów. Warszawa: Wielka Litera, 2018.
  Google Scholar

Żyła, Aleksandra. “Autofikcja jako sposób opowiadania siebie na przykładzie Pasażerki Zofii Posmysz.” In Kobiety i historia. Od niewidzialności do sprawczości, edited by Katarzyna Bałżewska, Dobrosława Korczyńska-Partyka, Alicja Wódkowska, 249-264. Gdańsk.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2019-06-30

Cited By / Share

Łysak, T. (2019) „ Kulturowe zapośredniczenie traumy wojennej w filmach z lat 60”., Kwartalnik Filmowy, (105-106), s. 6–22. doi: 10.36744/kf.32.

Autorzy

Tomasz Łysak 
kmoter@wp.pl
Uniwersytet Warszawski Polska
http://orcid.org/0000-0002-5476-4917

Adiunkt w Uniwersytecie Warszawskim; zajmuje się reprezentacjami Zagłady w różnych mediach, psychoanalizą, fotografią, filmem oraz autobiografią; redaktor Antologii studiów nad traumą (2015) oraz autor monografii Od kroniki do filmu posttraumatycznego: filmy dokumentalne o Zagładzie (2016). Stypendysta Fulbrighta na Uniwersytecie Waszyngtońskim w Seattle, Fundacji Mellona na Uniwersytecie Edynburskim oraz Fundacji Endeavour na Uniwersytecie Chicagowskim. Kierownik grantu Narodowego Centrum Nauki Od kroniki do filmu posttraumatycznego: filmy dokumentalne o Zagładzie (2013-2015).



Statystyki

Abstract views: 635
PDF downloads: 453


Licencja

Prawa autorskie (c) 2019 Tomasz Łysak

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.