O niemożliwej wierze w dokument. „Fotoamator” Dariusza Jabłońskiego

Tomasz Łysak

Abstrakt

W 1987 r. w Wiedniu odnalezione zostały kolorowe slajdy z getta łódzkiego autorstwa, Waltera Geneweina, austriackiego księgowego getta. W roku 1998 Dariusz Jabłoński wykorzystując historię Geneweina i jego slajdów, nakręcił film dokumentalny – Fotoamator zestawiający dwie rzeczywistości – portretowany przez Austriaka świat getta jako dobrze prosperującego przedsiębiorstwa i realność zapamiętaną przez Arnolda Mostowicza, Żyda, który przeżył łódzki koszmar. Skoro bohaterowie mają dwie różne historie, odmienne też muszą być ich spojrzenia. Stąd niezgoda Mostowicza na rzeczywistość przedstawioną przez Geneweina, przeświadczenie, że to obraz przekłamany i nie odpowiadający w żaden sposób pamięci tego miejsca. Łysak stara się rozwikłać tajemnicę różnicy tych perspektyw i zrozumieć prawdę spojrzenia każdej ze stron. Stara się również przyjrzeć z bliska samemu pojęciu dokumentu, zbadać jego możliwości obiektywnego zapisu rzeczywistości. Próbuje zanalizować klisze obrazów związane z pamięcią Holocaustu (takie jak wizerunek bramy do obozu Auschwitz z napisem Arbeit macht frei) i mechanizmy burzenia tych klisz i przyzwyczajeń (pojawienie się koloru w obrazie Holocaustu – jak na slajdach Geneweina). [artykuł opublikowany w języku angielskim jako: On the Impossibility of Believing in the Documentary: Dariusz Jabłoński’s “Photographer”; pierwodruk polski: „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43, s. 66-76]