Mechaniczne efekty specjalne a groza deformacji
Abstrakt
W latach 80. XX w. ciągłe usprawnianie możliwości warsztatowych kina korespondowało z nowymi tendencjami w horrorze i próbami redefinicji zjawiska odbioru filmowego według kategorii badań kognitywnych. Autorzy nurtu body horror zaproponowali specyficzny mechanizm odkrywania świata przedstawionego. Narracja cielesnego filmu grozy wymagała od widza niemal detektywistycznego zaangażowania w dochodzenie przyczyny zdarzeń, a jednocześnie konsekwentnie zbliżała odbiorcę do widowiskowych obrazów destrukcji ciała. Balansując między tym, co ukryte, i tym, co wystawione na pokaz, horror fizycznych doznań okazał się nośnikiem hybrydycznych historii, w których kontrapunktem dla drastycznej dosłowności uczyniono zniuansowane studium potworności. Spektakle grozy reżyserowane między innymi przez Johna Carpentera i Davida Cronenberga, burząc podstawowe schematy kategorialne, oprócz lęku towarzyszącego niedopowiedzeniom budziły też fizjologiczny wstręt, będący rezultatem ujawnienia cielesnej obrzydliwości. Za sprawą mechanicznych efektów specjalnych maszyna projekcyjna kina, będąca aparaturą oddziaływania psychicznego, zaczęła też pełnić funkcję stymulatora doznań fizycznych.
Słowa kluczowe:
horror, efekty specjalne, John Carpenter, David CronenbergBibliografia
Cohen, Jeffrey J. Kultura potwor(n)a: siedem tez, tłum. M. Brzozowska-Brywczyńska, „Kultura Popularna”, nr 1, (2012).
Google Scholar
Eisner, Lotte. H. Ekran demoniczny, tłum. K. Eberhardt, Gdańsk, słowo/obraz terytoria, 2014, s. 26.
Google Scholar
Friedberg, Anne. Wirtualne okno. Od Albertiego do Microsoftu, tłum. A. Rejniak-Majewska, M. Pabiś-Orzeszyna, Warszawa, Oficyna Naukowa, 2012, s. 19.
Google Scholar
Jameson, Fredrick. Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe, tłum. M. Płaza, M. Frankiewicz, A. Miszk, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011, s. 167-168.
Google Scholar
Kafka, Franz. „Przemiana”, tłum. J. Kydryński, w: tegoż, Opowieści i przypowieści, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2016, s. 178.
Google Scholar
Kolasińska, Iwona. „Widz w tekście horroru: studium o gatunku”, In: Kino gatunków, red. A. Helman, Kraków, Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Oddział w Krakowie, 1991, s. 37.
Google Scholar
Kosecka, Barbara. „Filmowy horror – w pułapce dosłowności”, In: B. Kosecka, A. Piotrowska, W. Kocołowski, Panorama kina najnowszego. 1980-1995. Leksykon, Kraków, Znak, 1997.
Google Scholar
Koszałka, Marcin; Ostaszewski, Jacek. „Efekty specjalne”, w: Encyklopedia kina, red. T. Lubelski, Kraków, Biały Kruk, 2010, s. 282.
Google Scholar
Miczka, Tadeusz. O śmierci na ekranie, Katowice, „Śląsk”, 2013, s. 148.
Google Scholar
Nabokov, Vladimir. Przemiana, w: tegoż, Wykłady o literaturze, tłum. Z. Batko, Warszawa. Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, 2005, s. 348.
Google Scholar
Nietzsche, Friedrich, Tako rzecze Zaratustra, tłum. W. Berent, Kraków, Vis-à-vis Etiuda, 2016, s. 81.
Google Scholar
Pierson, Michele. Special Effects. Still in Search of Wonder, New York, Columbia University Press, 2002, s. 133.
DOI: https://doi.org/10.7312/pier12562
Google Scholar
Pisarek, Jolanta; Francuz, Piotr. Poznawcze i emocjonalne zaangażowanie widza w film fabularny w zależności od typu bohatera, w: Psychologiczne aspekty komunikacji audiowizualnej, red. P. Francuz, Lublin, Towarzystwo Naukowe KUL, 2007, s. 166.
Google Scholar
Pitrus, Andrzej. „Ekrany grozy – widz horroru (w horrorze)”, In: Wiek ekranów. Przestrzenie kultury widzenia, red. A. Gwóźdź, P. Zawojski, Kraków, Rabid, 2002.
Google Scholar
Pitrus, Andrzej. „Obrazy przemocy czy przemoc obrazów”, In: Przemoc ikoniczna czy „Nowa widzialność”?, red. E. Wilk, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001 s. 99.
Google Scholar
Pitrus, Andrzej. Gore, seks, ciało, psychoanaliza. Pułapka interpretacyjna, Siedlce Oficyna Wydawnicza „Er”, 1992.
Google Scholar
Platon, Państwo, tłum. W. Witwicki, Kęty, „Antyk”, 2003, s. 141.
Google Scholar
Rickitt, Richard. Special Effects. The History and Technique, New York Billboard Books, 2007, s. 212.
Google Scholar
Skowronek, Bogusław. „Kategoria curiosité jako podstawa rozwoju sztuki filmowej”, In: Świat kuriozów, Świat kuriozów. Od zadziwienia do fascynacji, red. K. Łeńska-Bąk, Opole, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2016.
Google Scholar
Sontag, Susan. Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory, tłum. J. Anders, Kraków. Wydawnictwo Karakter, 2016, s. 121.
Google Scholar
Wittgenstein, Ludwig, Tractatus logico-philosophicus, tłum. B. Wolniewicz, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 64.
Google Scholar
Autorzy
Wojciech Sitekkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Śląski Polska
Doktorant w Zakładzie Filmoznawstwa i Wiedzy o Mediach Uniwersytetu Śląskiego. Zajmuje się ideologicznym podłożem kina amerykańskiego, społecznym fenomenem wideokaset oraz tematyką praktyk bioartowskich.
Statystyki
Abstract views: 69PDF downloads: 52
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Wojciech Sitek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Wojciech Sitek, Przed wschodem słońca , Kwartalnik Filmowy: Nr 114 (2021): Zanieczyszczenie, brud, skaza
- Wojciech Sitek, Platformy Imperium i pirackie bunty , Kwartalnik Filmowy: Nr 124 (2023): Streaming
- Wojciech Sitek, Na czasy kryzysu , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka
