Wiwisekcja wczesnego kina. Eksperymenty na zwierzętach i początki przemysłu filmowego
Marta Stańczyk
stanczyk.mrt@gmail.comUniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-1698-7845
Abstrakt
Autorka opisuje relacje początków istnienia medium filmowego z badaniami fizjologów. W obu przypadkach postawa wobec zwierząt i ich życia wskazuje, że obszary te łączy wspólny dyskurs przemocowy – chociaż nie zawsze oczywisty, to jednak immanentnie związany z wykorzystywaniem przez człowieka swojego wyższego statusu kulturowego. Zwierzęta są traktowane jako materiał, który jest przez człowieka eksploatowany w sposób nieograniczony, a widowisko sankcjonuje tę eksploatację. Celem artykułu jest przyjrzenie się początkom historii kina w poszukiwaniu przykładów obecności zwierząt w filmie oraz wyznaczenie paraleli z przeprowadzanymi na nich eksperymentami. Autorka analizuje przykłady wczesnego kina – od Wyjścia robotników z fabryki (1895) Louis Lumière’a, przez Walczące koty (1894) Williama K. L. Dicksona, po Porażenie słonia prądem (1903) Edwina S. Portera – umieszczając je we współczesnym kontekście badań posthumanistycznych, szczególnie zaś animal studies.
Słowa kluczowe:
zwierzęta, wczesne kino, wiwisekcja, dyskurs naukowy, przemocBibliografia
Adams, C. J. (1995). Neither Man Nor Beast: Feminism and the Defense of Animals. New York: Continuum.
Google Scholar
Bakke, M. (2014). Biotechnologiczne zwierzę. Zwierzęta jako tkanki, komórki i genomy (tłum. A. Barcz). W: A. Barcz, M. Dąbrowska (red.), Zwierzęta, gender i kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna (ss. 77-86). Lublin: E-naukowiec.
Google Scholar
Baratay, É. (2016). Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii (tłum. P. Tarasewicz). Gdańsk: Wydawnictwo w Podwórku.
Google Scholar
Bazin, A. (2020). Śmierć każdego popołudnia. „Walka byków” Pierre’a Braunbergera (tłum. T. Lubelski). Ekrany, (2), ss. 42-44.
Google Scholar
Boddice, R. (2012). Species of Compassion: Aesthetics, Anaesthetics, and Pain in the Physiological Laboratory. Researchgate.net. https://www.researchgate.net/publication/233860951_Species_of_Compassion_Aesthetics_Anaesthetics_and_Pain_in_the_Physiological_Laboratory
DOI: https://doi.org/10.16995/ntn.628
Google Scholar
Boje, D. M. (2014). Posthumanist Ontology. NMSU College of Business. https://business.nmsu.edu/~dboje/655/posthumanist_ontology.htm
Google Scholar
Borges, J. L. (1999). Dalsze dociekania (tłum. A. Sobol-Jurczykowski). Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
Google Scholar
Brooke, M. (b. d.). £100 Reward (1908). BFI Screenonline. http://www.screenonline.org.uk/film/id/520734/index.html
Google Scholar
Brooke, M. (b. d.). Rescued by Rover (1905). BFI Screenonline. http://www.screenonline.org.uk/film/id/514859/index.html
Google Scholar
Burt, J. (2002). Animals in Film. London: Reaktion Books.
Google Scholar
Cartwright, L. (1995). Screening the Body: Tracing Medicine’s Visual Culture. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Google Scholar
Creed, B. (2014). Animal Deaths on Screen: Film and Ethics. Relations Beyond Anthropocentrism, 2 (1), ss. 15-31.
DOI: https://doi.org/10.7358/rela-2014-001-cree
Google Scholar
Curtis, S. (2016, 19 stycznia). Between Photography and Film: Early Uses of Medical Cinematography. Remedia. https://remedianetwork.net/2016/01/19/medicine-in-transit-between-photography-and-film-early-uses-of-medical-cinematography/
Google Scholar
Doane, M. A. (2002). The Emergence of Cinematic Time: Modernity, Contingency, The Archive. Cambridge – London: Harvard University Press.
Google Scholar
Germain, P.-L., Chiapperino, L., Testa, G. (2017). The European Politics of Animal Experimentation: From Victorian Britain to ‘Stop Vivisection’. Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences, (64), ss. 75-87. https://doi.org/10.1016/j.shpsc.2017.06.004
DOI: https://doi.org/10.1016/j.shpsc.2017.06.004
Google Scholar
Guerrini, A. (2014). Animal Research I: Historical Aspects. W: B. Jennings (red.), Bioethics (t. 1, wyd. 4, ss. 218-223). Farmington: Gale – Cengage.
Google Scholar
Gunning, T. (2016). Przed kinem dokumentalnym. Wczesne filmy „nonfiction” i estetyka „widoku” (tłum. J. Dąbrowski). W: A. Dębski, M. Loiperdinger (red.), KINtop. Antologia wczesnego kina (t. 1, ss. 355-372). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
Google Scholar
Koehler, P. J., Lameris, B. (2016). The Magnus-Rademaker Scientific Film Collection: Ethical Issues on Animal Experimentation (1908-1940). Journal of the History of the Neurosciences, 25 (1), ss. 102-121. https://doi.org/10.1080/0964704X.2015.1072019
DOI: https://doi.org/10.1080/0964704X.2015.1072019
Google Scholar
Lindsay, D. (2005). Madness in the Making: The Triumphant Rise and Untimely Fall of America’s Show Investors. Lincoln: iUniverse.
Google Scholar
Lippit, A. M. (2000). Electric Animal: Toward a Rhetoric of Wildlife. Minneapolis – London: University of Minnesota Press.
Google Scholar
Lubelski, T. (2010). Lumière i Méliès: fotograf i iluzjonista inicjują kinematograf. W: T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska (red.), Historia kina. Tom 1. Kino nieme (ss. 77-136). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Majewski, T. (2007). Widłak – od pirotechniki do kserografii. W stronę (bio)archeologii mediów. Kwartalnik Filmowy, (99), ss. 63-78.
Google Scholar
Martin, T. A. (2014). „This Image Cannot be Displayed”: Critical Visual Pedagogy and Images from Factory Farms. Journal of Critical Animal Studies, 12 (4), ss. 79-104.
Google Scholar
Matuszewski, M. (2020). (Nie)żywe obrazy. Widmowość i cielesność filmowych zwierząt. Kwartalnik Filmowy, (111), ss. 71-86.
DOI: https://doi.org/10.36744/kf.385
Google Scholar
Matuszewski, M. (2020). Kino (meta)zoologiczne. Ekrany, (2), ss. 38-41.
Google Scholar
Nix, E. (2015, 30 stycznia). How Edison, Tesla and Westinghouse Battled to Electrify America. History. https://www.history.com/news/what-was-the-war-of-the-currents
Google Scholar
Pick, A. (2017). „Sparks Would Fly”: Electricity and the Spectacle of Animality. W: M. Lundblad (red.), Animalities: Literary and Cultural Studies Beyond the Human (ss. 104-126). Edinburgh: Edinburgh University Press.
DOI: https://doi.org/10.3366/edinburgh/9781474400022.003.0006
Google Scholar
Pick, A. (2018). Vegan Cinema. W: E. Quinn, B. Westwood (red.), Thinking Veganism in Literature and Culture: Towards a Vegan Theory (ss. 125-146). Cham: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-73380-7_6
Google Scholar
Stańczyk, M. (2019). Bestiariusz. Historie przemocy. Ekrany, (2), ss. 18-23.
Google Scholar
Swoboda, T. (2018). Jeszcze nie w ruchu. Chronofotografia – anatomia. W: A. Kmak, P. Kwiatkowska, M. Szewczyk (red.), Cięcie ciał. Ruchome obrazy (ss. 11-29). Warszawa: MAMMAL.
Google Scholar
Syska, R. (2010). Początki kina amerykańskiego. W: T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska (red.), Historia kina. Tom 1. Kino nieme (ss. 137-212). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Szczepański, T. (2010). Skandynawia. W: T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska (red.), Historia kina. Tom 1. Kino nieme (ss. 315-392). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Żebrowski, M. (2020). Disney Animal Studies. Ekrany, (2), ss. 20-24.
Google Scholar
Autorzy
Marta Stańczykstanczyk.mrt@gmail.com
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-1698-7845
Doktor nauk o sztuce. Rozprawę doktorską poświęciła sensuous theory i ucieleśnionemu doświadczeniu kinowemu. Redaktorka czasopisma „Ekrany”. Współredaktorka publikacji poświęconej koncepcji parakina Poszukiwacze zaginionych znaczeń (2016) oraz autorka monografii Czas w kinie. Doświadczenie temporalne w „slow cinema” (2019).
Statystyki
Abstract views: 535PDF downloads: 405
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Marta Stańczyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marta Stańczyk, Czas depresji , Kwartalnik Filmowy: Nr 123 (2023): Tempo i rytm
- Marta Stańczyk, Praktyka w służbie teorii , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu
- Marta Stańczyk, Doświadczanie transcendencji – współczesne kino religijne , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka