Za przesłoną nostalgii. Praca (z) traumą w projekcie „DAU” Ilji Chrżanowskiego
Paulina Gorlewska
paulina.gorlewska@gmail.comUniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-3892-2644
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest kontrowersyjny multidyscyplinarny projekt DAU Ilji Chrżanowskiego. Tło analizy treści, produkcji i recepcji jego poszczególnych części stanowi krytyka zarzucająca twórcom DAU nadużycia na planie zdjęciowym (zwłaszcza wobec aktorek) i nieetyczne praktyki filmowe. Autorka stawia hipotezę, że zasadą działania DAU jest Freudowskie Nachträglichkeit, czyli naznaczenie wsteczne, będące kluczowym konceptem w teorii psychoanalitycznej służącym zarówno wyjaśnieniu sposobu powstawania i działania traumy, jak i procesowi leczenia. Przykład rosyjskiego społeczeństwa pokazuje, jak terror i rozpad ZSRR funkcjonują jako pierwszy i drugi cios traumy. Brak pełnego przepracowania przeszłości skutkuje nostalgią, która działa jak wspomnienie przesłonowe, ukrywające traumatyczne źródło cierpienia. Projekt, realizując fantazje nostalgii restoratywnej przez rekonstrukcję opresyjnej rzeczywistości, naznacza wstecznie radziecką przeszłość i ujawnia jej traumatyczne jądro. DAU zmusza do konfrontacji z przemocą, która jest integralną częścią rosyjskiej kultury.
Słowa kluczowe:
trauma w filmie, Nachträglichkeit, nostalgia restoratywna, Ilja ChrżanowskiBibliografia
Aronson, O., Barbour, A., Bryukhovetska, O., Cavendish, P., Drubek, N. i in. (2020). DAU: „Sometimes This Space Can Hurt You”. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (10). http://doi.org/10.17892/app.2020.00010.230
Google Scholar
Bird, R. (2019, 12 marca). Ilya Khrzhanovsky’s „DAU”. e-flux. https://www.e-flux.com/ criticism/256823/ilya-khrzhanovsky-s-dau
Google Scholar
Bistoen, G., Vanheule, S., Craps, S. (2014). „Nachträglichkeit”: A Freudian Perspective on Delayed Traumatic Reactions. Theory and Psychology, 24 (5), ss. 668-687. https:// doi.org/10.1177/095935431453
DOI: https://doi.org/10.1177/0959354314530812
Google Scholar
Bohomolec, E. (2013). Czas w psychoanalizie. Psychoanaliza.org.pl. http://psychoanaliza.org.pl/czas-w-psychoanalizie-2
Google Scholar
Boym, S. (2001). The Future of Nostalgia. New York: Basic Books.
Google Scholar
Cavendish, P., Chukhrov, K., Dragaeva, S., Ezerova, D., Kostylyeva, E. i in. (2022). Soviet Playtime: Architectures of Power and Profligacy in DAU (red. P. Cavendish, N. Drubek, I. Schulzki). Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). https://doi.org/10.17892/app.2022.00014.298
Google Scholar
Eisenstein, S. (1964). Izobrannyje proizwiedienija (t. 6). Moskwa: Iskusstwo.
Google Scholar
Ezerova, D. (2022). Watching the Unwatchable: DAU. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). https://doi.org/10.17892/ app.2022.00014.298
Google Scholar
Felman, S., Laub, D. (1992). Testimony: Crises of Witnessing in Literature, Psychoanalysis, and History. New York: Routledge.
Google Scholar
Garland, C. (2013). Działanie, identyfikacja i myśl w stanach posttraumatycznych (tłum. A. Rokujżo). W: C. Garland (red.), Czym jest trauma. Podejście psychoanalityczne (ss. 211-226). Warszawa: Oficyna Ingenium.
Google Scholar
Gutiérrez-Peláez, M. (2009). Trauma Theory in Sándor Ferenczi’s Writings of 1931 and 1932. The International Journal of Psychoanalysis, 90 (6), ss. 1217-1233. https://doi. org/10.1111/j.1745-8315.2009.00190.x
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1745-8315.2009.00190.x
Google Scholar
Hook, D. (2012). Screened History: Nostalgia as Defensive Formation. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 18 (3), ss. 225-239. https://doi.org/10.1037/a0029071
DOI: https://doi.org/10.1037/a0029071
Google Scholar
Jampolskij, M. (2019). Ekscies, isterija, razruszienije. Chapaev.media. https://chapaev. media/articles/11010
Google Scholar
Jampolskij, M. (2019). Mietod „DAU”. Seanse, (70), ss. 29-49.
Google Scholar
Kaledin, D. (2020, 8 marca). „Dau” F.A.Q.. Imperium.lenin.ru. http://imperium.lenin. ru/~kaledin/dau-faq.html
Google Scholar
Kaszyn, O. (2010). Put „Dau”. Kommiersant Wlast, (37), s. 24.
Google Scholar
Kirchhoff, C. (2023). „Atak teraźniejszości na resztę czasu”. Naznaczenie wsteczne między kliniką a kulturą (tłum. K. Domaradzka). wunderblock, 3, ss. 2-17. https://doi. org/10.37240/ wb.2023.3.1
DOI: https://doi.org/10.37240/2023.3.1
Google Scholar
Lipszyc, A. (2022). Freud: Logika doświadczenia. Spekulacja marańskie. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Google Scholar
Makarova, E. (2022). Soviet, Sacred, Sexual: The Carnivalised Architecture in Khrzhanovskiy’s „DAU”. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14), ss. 153-168. http://doi.org/10.17892/app.2022.00014.308
Google Scholar
Morley, R. (2022). „The Grinding of Sand on Tiles…”: Forms of Female Subjectivity in „DAU. Katya Tanya”. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14), ss. 83-132. http://doi.org/10.17892/app.2022.00014.293
Google Scholar
Saprykin, J. (2019, 23 stycznia). „DAU”. Tiomnyje naczała. Seanse. https://seance.ru/ articles/dau-saprykin
Google Scholar
Schulzki, I. (2022). „DAU”. Aljona Zoja. Interwju s asistientkami reżisjora Jelenoj Bogman i Zojei Popowoj. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). http://doi.org/10.17892/app.2022.00014.300
Google Scholar
Stubley, J. (2024). Trauma złożona: model Tavistock. Etapowe i wielomodalnościowe podejście terapeutyczne utrzymane w ramach psychoanalizy (tłum. W. Turopolski). W: P. Biernacki (red.), Leczenie traumy złożonej. Modyfikacje technik pracy. Kraków: Fundacja im. Boguchwała Winida na Rzecz Rozwoju Psychoterapii Psychoanalitycznej.
Google Scholar
Williams, L. (2010). Władza, przyjemność i „logika widzialności” (tłum. J. Burzyńska, I. Hansz, M. Wojtyna). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Zaezjev, A. (2022). „Gesamtkunstwerk” Khrzhanovskiy?. Projekt DAU i nasledije moskowskowo konceptualizma. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). https://doi.org/10.17892/app.2022.00014.309
Google Scholar
Zvonkine, E., Valssov, A. (2022). „DAU Is a Process”: A Conversation with Director Ilya Khrzhanovskiy. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). http://doi.org/10.17892/app.2022.00014.299
Google Scholar
Autorzy
Paulina Gorlewskapaulina.gorlewska@gmail.com
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-3892-2644
Doktor nauk o sztuce, filmoznawczyni i rosjoznawczyni. Wykłada historię kina polskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, publikowała m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Studiach Filmoznawczych”, „Politei”, „Kinie” i „Ekranach”.
Statystyki
Abstract views: 64PDF downloads: 49
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Paulina Gorlewska

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Paulina Gorlewska, O potworach i trupach, czyli symptomy rozkładu postsowieckiej rosji w „Ładunku 200” Aleksieja Bałabanowa , Kwartalnik Filmowy: Nr 101-102 (2018): Kino europejskie XXI wieku
- Paulina Gorlewska, Człowiek, który nosi wspomnienia w swoich oczach. Kino Jonasa Mekasa , Kwartalnik Filmowy: Nr 104 (2018): Esej, „found footage”, film montażowy
- Paulina Gorlewska, Terror ciała i wstrętny stalinizm w filmie „Chrustalow, samochód!” Aleksieja Germana starszego , Kwartalnik Filmowy: Nr 83-84 (2013): Ciało w filmie
- Paulina Gorlewska, Wściekłość i wrzask. Studium recepcji „Ładunku 200” Aleksieja Bałabanowa , Kwartalnik Filmowy: Nr 82 (2013): Eksperyment. Film i sztuki audiowizualne