Za przesłoną nostalgii. Praca (z) traumą w projekcie „DAU” Ilji Chrżanowskiego

Paulina Gorlewska

paulina.gorlewska@gmail.com
Uniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-3892-2644

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest kontrowersyjny multidyscyplinarny projekt DAU Ilji Chrżanowskiego. Tło analizy treści, produkcji i recepcji jego poszczególnych części stanowi krytyka zarzucająca twórcom DAU nadużycia na planie zdjęciowym (zwłaszcza wobec aktorek) i nieetyczne praktyki filmowe. Autorka stawia hipotezę, że zasadą działania DAU jest Freudowskie Nachträglichkeit, czyli naznaczenie wsteczne, będące kluczowym konceptem w teorii psychoanalitycznej służącym zarówno wyjaśnieniu sposobu powstawania i działania traumy, jak i procesowi leczenia. Przykład rosyjskiego społeczeństwa pokazuje, jak terror i rozpad ZSRR funkcjonują jako pierwszy i drugi cios traumy. Brak pełnego przepracowania przeszłości skutkuje nostalgią, która działa jak wspomnienie przesłonowe, ukrywające traumatyczne źródło cierpienia. Projekt, realizując fantazje nostalgii restoratywnej przez rekonstrukcję opresyjnej rzeczywistości, naznacza wstecznie radziecką przeszłość i ujawnia jej traumatyczne jądro. DAU zmusza do konfrontacji z przemocą, która jest integralną częścią rosyjskiej kultury.


Słowa kluczowe:

trauma w filmie, Nachträglichkeit, nostalgia restoratywna, Ilja Chrżanowski

Aronson, O., Barbour, A., Bryukhovetska, O., Cavendish, P., Drubek, N. i in. (2020). DAU: „Sometimes This Space Can Hurt You”. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (10). http://doi.org/10.17892/app.2020.00010.230
  Google Scholar

Bird, R. (2019, 12 marca). Ilya Khrzhanovsky’s „DAU”. e-flux. https://www.e-flux.com/ criticism/256823/ilya-khrzhanovsky-s-dau
  Google Scholar

Bistoen, G., Vanheule, S., Craps, S. (2014). „Nachträglichkeit”: A Freudian Perspective on Delayed Traumatic Reactions. Theory and Psychology, 24 (5), ss. 668-687. https:// doi.org/10.1177/095935431453
DOI: https://doi.org/10.1177/0959354314530812   Google Scholar

Bohomolec, E. (2013). Czas w psychoanalizie. Psychoanaliza.org.pl. http://psychoanaliza.org.pl/czas-w-psychoanalizie-2
  Google Scholar

Boym, S. (2001). The Future of Nostalgia. New York: Basic Books.
  Google Scholar

Cavendish, P., Chukhrov, K., Dragaeva, S., Ezerova, D., Kostylyeva, E. i in. (2022). Soviet Playtime: Architectures of Power and Profligacy in DAU (red. P. Cavendish, N. Drubek, I. Schulzki). Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). https://doi.org/10.17892/app.2022.00014.298
  Google Scholar

Eisenstein, S. (1964). Izobrannyje proizwiedienija (t. 6). Moskwa: Iskusstwo.
  Google Scholar

Ezerova, D. (2022). Watching the Unwatchable: DAU. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). https://doi.org/10.17892/ app.2022.00014.298
  Google Scholar

Felman, S., Laub, D. (1992). Testimony: Crises of Witnessing in Literature, Psychoanalysis, and History. New York: Routledge.
  Google Scholar

Garland, C. (2013). Działanie, identyfikacja i myśl w stanach posttraumatycznych (tłum. A. Rokujżo). W: C. Garland (red.), Czym jest trauma. Podejście psychoanalityczne (ss. 211-226). Warszawa: Oficyna Ingenium.
  Google Scholar

Gutiérrez-Peláez, M. (2009). Trauma Theory in Sándor Ferenczi’s Writings of 1931 and 1932. The International Journal of Psychoanalysis, 90 (6), ss. 1217-1233. https://doi. org/10.1111/j.1745-8315.2009.00190.x
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1745-8315.2009.00190.x   Google Scholar

Hook, D. (2012). Screened History: Nostalgia as Defensive Formation. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 18 (3), ss. 225-239. https://doi.org/10.1037/a0029071
DOI: https://doi.org/10.1037/a0029071   Google Scholar

Jampolskij, M. (2019). Ekscies, isterija, razruszienije. Chapaev.media. https://chapaev. media/articles/11010
  Google Scholar

Jampolskij, M. (2019). Mietod „DAU”. Seanse, (70), ss. 29-49.
  Google Scholar

Kaledin, D. (2020, 8 marca). „Dau” F.A.Q.. Imperium.lenin.ru. http://imperium.lenin. ru/~kaledin/dau-faq.html
  Google Scholar

Kaszyn, O. (2010). Put „Dau”. Kommiersant Wlast, (37), s. 24.
  Google Scholar

Kirchhoff, C. (2023). „Atak teraźniejszości na resztę czasu”. Naznaczenie wsteczne między kliniką a kulturą (tłum. K. Domaradzka). wunderblock, 3, ss. 2-17. https://doi. org/10.37240/ wb.2023.3.1
DOI: https://doi.org/10.37240/2023.3.1   Google Scholar

Lipszyc, A. (2022). Freud: Logika doświadczenia. Spekulacja marańskie. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
  Google Scholar

Makarova, E. (2022). Soviet, Sacred, Sexual: The Carnivalised Architecture in Khrzhanovskiy’s „DAU”. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14), ss. 153-168. http://doi.org/10.17892/app.2022.00014.308
  Google Scholar

Morley, R. (2022). „The Grinding of Sand on Tiles…”: Forms of Female Subjectivity in „DAU. Katya Tanya”. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14), ss. 83-132. http://doi.org/10.17892/app.2022.00014.293
  Google Scholar

Saprykin, J. (2019, 23 stycznia). „DAU”. Tiomnyje naczała. Seanse. https://seance.ru/ articles/dau-saprykin
  Google Scholar

Schulzki, I. (2022). „DAU”. Aljona Zoja. Interwju s asistientkami reżisjora Jelenoj Bogman i Zojei Popowoj. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). http://doi.org/10.17892/app.2022.00014.300
  Google Scholar

Stubley, J. (2024). Trauma złożona: model Tavistock. Etapowe i wielomodalnościowe podejście terapeutyczne utrzymane w ramach psychoanalizy (tłum. W. Turopolski). W: P. Biernacki (red.), Leczenie traumy złożonej. Modyfikacje technik pracy. Kraków: Fundacja im. Boguchwała Winida na Rzecz Rozwoju Psychoterapii Psychoanalitycznej.
  Google Scholar

Williams, L. (2010). Władza, przyjemność i „logika widzialności” (tłum. J. Burzyńska, I. Hansz, M. Wojtyna). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

Zaezjev, A. (2022). „Gesamtkunstwerk” Khrzhanovskiy?. Projekt DAU i nasledije moskowskowo konceptualizma. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). https://doi.org/10.17892/app.2022.00014.309
  Google Scholar

Zvonkine, E., Valssov, A. (2022). „DAU Is a Process”: A Conversation with Director Ilya Khrzhanovskiy. Apparatus. Film, Media and Digital Cultures in Central and Eastern Europe, (14). http://doi.org/10.17892/app.2022.00014.299
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-04-03

Cited By / Share

Gorlewska, P. (2025) „Za przesłoną nostalgii. Praca (z) traumą w projekcie «DAU» Ilji Chrżanowskiego”, Kwartalnik Filmowy, (129), s. 55–76. doi: 10.36744/kf.4054.

Autorzy

Paulina Gorlewska 
paulina.gorlewska@gmail.com
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-3892-2644

Doktor nauk o sztuce, filmoznawczyni i rosjoznawczyni. Wykłada historię kina polskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, publikowała m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Studiach Filmoznawczych”, „Politei”, „Kinie” i „Ekranach”.



Statystyki

Abstract views: 64
PDF downloads: 49


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Paulina Gorlewska

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.