Obnażyć rzeczywistość. Nagość i erotyka w kinie polskim czasów przełomu
Karol Jachymek
kjachymek@swps.edu.plUniwersytet SWPS (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9444-8898
Abstrakt
Głównym temat artykułu jest próba przyjrzenia się kinu polskiemu czasów przełomu w kontekście licznie pojawiających się w nim odniesień do tematyki erotycznej i scen nagości. Druga połowa lat 80. i początek lat 90. to bowiem w Polsce okres silnej pornografizacji rodzimej kultury popularnej. Z jednej strony zjawisko to może świadczyć o trwającej wówczas w naszym kraju transformacji ustrojowej i dynamicznie zmieniającej się wtedy sytuacji społecznej, obyczajowej czy politycznej. Z drugiej natomiast można je bez trudu powiązać także z wpływami zachodnich tekstów popkultury (np. kaset wideo czy pism zawierających treści pornograficzne), które coraz śmielej zaczęły przenikać w tamtym okresie do Polski. W rezultacie trwająca wtedy na Zachodzie tzw. druga fala porno-chicu w wyraźny sposób wywarła również wpływ na kształt rodzimego kina, stając się tym samym jednym z ważniejszych katalizatorów rozpoczynającej się wówczas w Polsce rewolucji wyobraźni. W niniejszym artykule analizie zostały więc poddane wybrane zjawiska, które mogłyby świadczyć o na pewno znaczącej, choć nie do końca jednorodnej roli, jaką nagość i erotyka odgrywały w kinie i kulturze polskiej tego okresu. Pokrótce zostały także omówione najważniejsze mechanizmy społeczne, polityczne i kulturowe, które decydowały o kształcie ówczesnej twórczości filmowej.
Słowa kluczowe:
nagość, erotyka, transformacja ustrojowaBibliografia
Adamczak, Marcin. Globalne Hollywood, filmowa Europa i polskie kino po 1989 roku. Przeobrażenia kultury audiowizualnej przełomu dziesięcioleci. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2010.
Google Scholar
Banach, Andrzej. „Erotyzm po polsku.” Kino 9 (1967): 2-11.
Google Scholar
Filiciak, Mirosław, and Patryk Wasiak. “Wypożyczalnia rewolucji.” Polityka 22 (2013): 88-91.
Google Scholar
Jachymek, Karol. „A Train to Hollywood: Porno-Chic in the Polish Cinema of the Late 1980s.” European journal of American Studies 13-3 (2018), https://journals.openedition.org/ejas/13625.
Google Scholar
Jachymek, Karol. „Danuta Lato. Ekscesywne ciało przełomu.” Kultura Popularna 1 (2019).
Google Scholar
Jachymek, Karol. Film – ciało – historia. Kino polskie lat sześćdziesiątych. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2016.
Google Scholar
Jachymek, Karol. „Seks w kinie polskim okresu PRL. Wprowadzenie.” Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu 1 (2018), http://www.akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/seks-w-kinie-polskim-okresu-prl-wprowadzenie/626.
Google Scholar
Jagielski, Sebastian. „Kino polskie w czasach transformacji.” In Historia kina. Tom 4. Kino końca wieku, edited by Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska, 985-1037. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, 2019.
Google Scholar
Kalinowska, Izabela. “Seks, polityka i koniec PRL-u: o cielesności w polskim kinie lat osiemdziesiątych.” In Ciało i seksualność w kinie polskim, edited by Sebastian Jagielski, Agnieszka Morstin-Popławska, 63-78. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
Google Scholar
Kornacki, Krzysztof. “Naga władza. Polskie kino erotyczne (schyłkowego PRL-u).” Studia Filmoznawcze 29 (2008): 195-225.
Google Scholar
Kornatowska, Maria. Eros i film. Łódź: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986.
Google Scholar
Kościańska, Agnieszka and Wiesław Sokoluk. Instruktaż nadmierny. Historia pewnej przygody seksualnej. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2018.
Google Scholar
Krajewski, Marek. „Koniec lat 80-tych. Rewolucja wyobraźni.” In I love Poland, edited by Mariusz Forecki. Poznań: Związek Polskich Artystów Fotografików. Okręg Wielkopolski, 2009.
Google Scholar
Lew-Starowicz, Zbigniew. „Erotyzm.” In Encyklopedia erotyki, edited by Zbigniew Lew-Starowicz, 181-192. Warszawa: Wydawnictwo Muza S.A., 2004.
Google Scholar
Lubelski, Tadeusz. Historia kina polskiego 1895-2014. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, 2015.
Google Scholar
Łaciak, Beata. Obyczajowość polska czasu transformacji czyli wojna postu z karnawałem. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2007.
Google Scholar
McNair, Brian. Seks, demokratyzacja pożądania i media, czyli kultura obnażania. Warszawa: Wydawnictwo Muza S.A, 2004.
Google Scholar
Nijakowski, Lech. Pornografia. Historia, znaczenia, gatunki. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2010.
Google Scholar
Sadowski, Marek. „Och, kaso... .” Rzeczpospolita 26 (1985).
Google Scholar
Sobolewski, Tadeusz. „Momenty.” Film 1 (1989).
Google Scholar
Sobolewski, Tadeusz. „Porno.” Gazeta Wyborcza 25 (1990).
Google Scholar
Stankusz. „Seks po polsku.” Kino 1 (1986): 16.
Google Scholar
„Stenogram z posiedzenia Komisji Kolaudacyjnej Filmów Fabularnych w dniu 27 grudnia 1983 r. Na porządku dziennym: omówienie filmu p.t. «Thais» zrealizowanego przez reż. R. Bera w Zespole «Silesia».” Archiwum Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, sygn.: A-344, poz. 351.
Google Scholar
„Stenogram z posiedzenia Komisji Kolaudacyjnej Filmów Fabularnych w dniu 7 sierpnia 1985 r. Na porządku dziennym: omówienie filmu pt. «Och, Karol!»” zrealizowanego przez reż. Romana Załuskiego w Zespole «Oko».” Archiwum Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, sygn.: A-344, poz. 407.
Google Scholar
„Stenogram z posiedzenia Komisji Kolaudacyjnej Filmów Fabularnych w dniu 1 grudnia 1988 roku. Na porządku dziennym: omówienie filmu pt. «Sztuka kochania» zrealizowanego przez reż. Jacka Bromskiego w Zespole «Zebra».” Archiwum Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, sygn.: A-344, poz. 570
Google Scholar
“Stenogram z posiedzenia Komisji Kolaudacyjnej Filmów Fabularnych w dniu 20 grudnia 1988 r. Na porządku dziennym: omówienie filmu pt. «Co lubią tygrysy» – zrealizowanego przez reż. Krzysztofa Nowaka w Zespole «Oko».” Archiwum Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, sygn.: A-344, poz. 574.
Google Scholar
„Stenogram z posiedzenia Komisji Kolaudacyjnej Filmów Fabularnych z dnia 10 marca 1989 r. Na porządku dziennym: omówienie filmu pt. «Porno»” zrealizowanego przez reżysera Marka Koterskiego w zespole filmowym «Zebra».” Archiwum Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, sygn.: A-344, poz. 577.
Google Scholar
Szcześniak, Magdalena. Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, Instytut Kultury Polskiej UW, 2016.
Google Scholar
Śrutkowski, Tomasz. „Makatka «Och, Karol».” Gazeta Olsztyńska 28 (1985).
Google Scholar
Wasiak, Patryk. „«Zwoje muskułów monstrualnych rozmiarów i dużo nagiego ciała». Zwoje muskułów monstrualnych rozmiarów i dużo nagiego ciała.” Kultura Popularna 2 (2014).
Google Scholar
„Widzowie o «Seksmisji».” Tygodnik Kulturalny 25 (1984).
Google Scholar
Williams, Linda. Hard core. Władza, przyjemność i „szaleństwo widzialności”. Gdańsk, słowo / obraz terytoria, 2010.
Google Scholar
Williams, Linda. Seks na ekranie. Gdańsk: słowo / obraz terytoria, 2013.
Google Scholar
Zatorski, Janusz. „Tygrysy i Pasikoniki.” Kierunki 27 (1989).
Google Scholar
Zwierzchowski. Piotr. „Nagość jako strategia promocyjna kina polskiego lat 80.” Images. The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication 32 (2018): 170-176.
DOI: https://doi.org/10.14746/i.2018.32.13
Google Scholar
Zwierzchowski, Piotr. „Oswajanie tabu seksualnego w kinie PRL.” Przegląd Historyczny 2 (CIX): 41-52.
Google Scholar
źak. „Szkoda, że zabrakło Szapołowskiej.” Kurier Lubelski 21 (1985).
Google Scholar
Autorzy
Karol Jachymekkjachymek@swps.edu.pl
Uniwersytet SWPS Polska
https://orcid.org/0000-0002-9444-8898
Kulturoznawca, filmoznawca, doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Katedrze Kulturoznawstwa Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Stypendysta Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej (2013). Koordynator, wykładowca i współtwórca School of Ideas. Zajmuje się m. in.: społeczną i kulturową historią kina (zwłaszcza polskiego) i codzienności, zagadnieniem materiałów (audio)wizualnych jako świadectw historycznych, problematyką ciała, płci i seksualności. Współpracuje m.in. z Filmoteką Szkolną, Nowymi Horyzontami Edukacji Filmowej, Against Gravity, KinoSzkołą i Filmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym. Prowadzi warsztaty i szkolenia z zakresu edukacji filmowej, medialnej i (pop)kulturowej. Autor książki Film – ciało – historia. Kino polskie lat sześćdziesiątych (2016).
Statystyki
Abstract views: 1275PDF downloads: 776
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Karol Jachymek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Karol Jachymek, Bezsenni czarodzieje. O pokoleniu w filmach Andrzeja Wajdy i Michała Marczaka , Kwartalnik Filmowy: Nr 103 (2018): Młode kino polskie – konfrontacja pokoleń