Ruch i bezruch w obrazie. Relacje między obrazem filmowym Wernera Herzoga a malarstwem barokowym w świetle teorii André Bazina

Joanna Sarbiewska

Abstrakt

Tekst jest analizą warstwy wizualnej obrazu filmowego Wernera Herzoga, na przykładzie poszczególnych kadrów filmu Szklane serce. Autorka sytuuje twórczość reżysera w obrębie refleksji estetyczno-ontologicznej wskazując, iż właśnie ten typ refleksji może stanowić swego rodzaju klucz do zgłębienia „istoty” Herzogowskiego obrazu. Zgodnie z główną myślą artykułu, wyjątkowość ontologii obrazu Herzoga zasadza się na fakcie, iż stanowi on syntezę ontologii obrazu filmowego i obrazu malarstwa barokowego, eksponując niejako koincydencję ruchu i bezruchu. Świat przedstawiony filmów reżysera posiada status „świata zastygłego”, w którym „pulsowanie” ekspresji jest ukryte pod powierzchnią statyki. Herzogowskie ujęcie konstytuuje się w oscylacji między ruchem i bezruchem – natarczywe i „niefilmowe” akcentowanie momentu przejścia jednej fazy ruchu w drugą nie tylko uobecnia dokonanie się syntezy dwóch ontologii (malarskiej i filmowej), ale stanowi sui generis strategię obnażania iluzji ciągłości ruchu na rzecz eksponowania jego wartości estetycznej. Dzieło Herzoga wyłamuje się więc z Bazinowskiej wizji psychologicznej genezy i rozwoju sztuk plastycznych – obraz jego filmów nie zaspokaja potrzeby imitacji ruchu w wymiarze właściwym filmowej tendencji realistycznej. Konstatacja Bazina, iż film wyrywa sztukę barokową z jej konwulsyjnego odrętwienia, ulega tu znaczącej modyfikacji – w Herzogowskim obrazie konwulsyjne odrętwienie sztuki baroku zostaje jednocześnie zachowane i przekroczone.