Wobec Niemożliwego – estetyka negatywna i efekt obcości w audiowizualnych realizacjach Béli Tarra i Krystiana Lupy
Abstrakt
Zwrot ikoniczny w kulturze to fakt dokonany. Współczesny prymat świadomości obrazowej trafnie rozpoznał Ferdinand Fellmann, konstatując, że przeciwstawia się ona specyfice językowego odsłaniania świata, pozwalając wybrzmieć wymiarowi obrazu, który nie mieści się w granicach świadomości intencjonalnej. Ten ikoniczny zwrot odnajduje szczególną realizację w twórczości Béli Tarra i Krystiana Lupy. Niezależnie od różnicy medium, to właśnie w przestrzeni audiowizualnej ich dzieł konstytuuje się estetyka negatywna i efekt obcości, które rezonują z koncepcją mocy wizualnego zdarzenia Georges’a Didi-Hubermana. Strategia estetyczna obu reżyserów jest w istocie strategią poznawczą – dekonstrukcja/oczyszczanie filmowej i teatralnej widzialności z pozytywnych środków przedstawienia, linearnej narracji, klasycznego modelu projekcji-identyfikacji służy eksploracji Niemożliwego. Negatywność i obcość ciemnych, pustych przestrzeni odsłania się tu w kontemplatywnym rytmie nicościowania i wyciszania struktur świata przedstawionego bądź wyłania się z gestów wizualno-audialnej intensyfikacji, doprowadzanej do ekstremum i zestawianej z fazami radykalnego milczenia i bezruchu. Estetyczna apofaza, na wzór Derridiańskiej chory, celuje w doświadczenie nad-widzenia (i nad-słuchu), realizując swoisty model mistyki negatywnej, którą otwiera śmierć metafizyki obecności. Autorka analizuje ową strategię na przykładzie obrazów Potępienia Tarra i Wymazywania Lupy.
Słowa kluczowe:
zwrot ikoniczny, Béla Tarr, Krystian LupaBibliografia
Augustyniak, Piotr. 2013. Istnienie jest Bogiem, ja jest grzechem. Warszawa: Kronos.
Google Scholar
Brecht, Bertold. 1959. Krótki opis nowej techniki sztuki aktorskiej mającej na celu wywołanie efektu obcości. Tłum. Z. Krawczykowski. „Dialog” 7.
Google Scholar
Derrida, Jacques. 1999. Chora. Tłum. M. Gołębiewska. Warszawa: KR.
Google Scholar
Derrida, Jacques. 1999. Wiara i wiedza. W: Religia. Seminarium na Capri prowadzone przez Jacques’a Derridę i Gianniego Vattimo. Tłum. M. Kowalska i in. Warszawa: KR.
Google Scholar
Didi-Huberman, Georges. 2011. Przed obrazem. Pytanie o cele historii sztuki. Tłum. B. Brzezicka. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Eckhart, Mistrz. 2013. Dzieła wszystkie. Tłum. W. Szymona. Poznań: W drodze.
Google Scholar
Fellmann, Ferdinand. 2005. Phänomenologie zur Einführung. Hamburg: Junius.
Google Scholar
„Frankfurtczyk”. 2013. Teologia niemiecka. Tłum. P. Augustyniak. Warszawa: Kronos.
Google Scholar
Heidegger, Martin. 1977. Czym jest metafizyka. Tłum. K. Pomian. W: M. Heidegger. Budować, mieszkać, myśleć. Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar
Marion, Jean-Luc. 1996. Bóg bez bycia. Tłum. M. Frankiewicz. Kraków: Znak.
Google Scholar
Nancy, Jean-Luc. 2001. The Evidence of Film/L’Evidence du film. Abbas Kiarostami. Trans. Ch. Irizarry, V. A. Conley. Bruxelles: Yves Gevaert Publisher.
Google Scholar
„Rozmowa z Krystianem Lupą”. 2009. W: K. Lupa. Kalkwerk według Thomasa Bernharda. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Audiowizualne.
Google Scholar
Sarbiewska, Joanna. 2013. Kalkwerk/Kalkwerk. Wapienna toń Niemożliwego. W: D. Czaja (red.). Inne przestrzenie, inne miejsca. Mapy i terytoria. Wołowiec: Czarne.
Google Scholar
Sarbiewska, Joanna. 2013. Doświadczenie krańcowości i negatywności w świetle problemu ogołocenia. Świadomość i obraz w drodze do Rzeczywistości (na przykładzie Konia turyńskiego Béli Tarra). W: J. C. Kałużny, A. Żywiołek (red.). Kulturowe paradygmaty końca. Studia komparatystyczne. Częstochowa: Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie.
Google Scholar
Sarbiewska, Joanna. 2013. Po dekonstrukcji – doświadczenie kenotyczne w kinie w świetle teologii negatywnej i mistycznej nocy ciemnej (na przykładzie analizy filmu Odgłosy robaków. Zapiski mumii Petera Lechtiego). W: S. J. Konefał, M. Zelent, K. Kornacki (red.). Sacrum w kinie. Dekadę później. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar
Schrader, Paul. 1972. Transcendental Style in Film: Ozu, Bresson, Dreyer. Berkeley: Da Capo Press.
Google Scholar
Sontag, Susan. 1999. Duchowy styl filmów Roberta Bressona. Tłum. E. Mazierska. „Film na Świecie” 400.
Google Scholar
Autorzy
Joanna Sarbiewskakwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Gdański Polska
Filozof filmu, audiowizualności i mistyki. Doktor nauk humanistycznych. Bada sztukę i kulturę audiowizualną w świetle dekonstrukcji, (post)fenomenologii i mistyki negatywnej, a także problematykę psychoanalityczną w ujęciu postsekularnym w polskim filmie powojennym. Autorka książki Ontologia i estetyka filmowych obrazów Wernera Herzoga (2014). Publikowała w „Kwartalniku Filmowym”, „Tekstach Drugich”, piśmie „Ha!art”, „Kulturze – Historii – Globalizacji” i tomach zbiorowych. Scenarzystka i reżyserka etiudy filmowej Oglądy, opartej na motywach opowiadania J.-P. Sartre’a Pokój. Prowadzi zajęcia na Uniwersytecie Gdańskim, wykłada na kulturoznawstwie w Pomorskiej Wyższej Szkole Nauk Stosowanych w Gdyni. W latach 2012-2014 wiceprezes PTFT.
Statystyki
Abstract views: 40PDF downloads: 20
Licencja
Prawa autorskie (c) 2014 Joanna Sarbiewska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Joanna Sarbiewska, „Wszystko, co straszne, pragnie naszej miłości”. „Inny” posthumanizmu w ujęciu (post)sekularnym. (Przyczynek) , Kwartalnik Filmowy: Nr 101-102 (2018): Kino europejskie XXI wieku
