Na zakręcie. Krajobraz polskiej transformacji w filmach przełomu lat 80. i 90.
Abstrakt
Celem artykułu jest rozpatrzenie problemu odzwierciedlonej/wykreowanej w polskim kinie przełomu lat 80. i 90. przestrzeni społeczno-kulturowej pierwszego etapu transformacji ustrojowej. Przedmiotem analizy są wybrane filmy z lat 1989-1993 odnoszące sią do fazy określanej przez socjologów jako „tranzycja” – moment liminalny procesu przemian, zwiastujący przejście od systemu socjalistycznego do kapitalizmu. W pracy poszukuje się odpowiedzi na pytania, jak filmy ukazują destrukcję dawnego systemu politycznego i jej skutki? oraz jak reprezentują one nowe sfery wolnego rynku i związane z nim przemiany tożsamości? Podejmowane są także kwestie, na ile krajobraz zmiany jest wynikiem ekspresji wolności i forsowania idei nowych możliwości ekonomiczno-społecznych, na ile zaś przestrzenią zamętu, a także, jak rozumiany jest przez filmowców sam proces transformacji (rewolucja, ewolucja czy też powrót do przeszłości). Rozważaniom towarzyszy perspektywa antropologiczna i socjologiczna skoncentrowana na badaniu relacji film – rzeczywistość, związków filmu z przestrzenią kulturowych norm, wartości i tożsamości.
Słowa kluczowe:
Transformacja, Kino polskieBibliografia
Cichosz M., Transformacja demokratyczna – przyczyny, przebieg, efekty procesu, w: Systemy polityczne Europy Środkowej i Wschodniej. Perspektywa porównawcza, red. A. Antoszewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.
Google Scholar
Co zrobić z wolnością. M. Miodek rozmawia z M. Łazarkiewicz, „Film” 1990, nr 1.
Google Scholar
Domański H., Nowe identyfikacje klasowe i nowe podziały społeczne, w: Zmiana społeczna. Teorie i doświadczenia polskie, red. J. Kurczewska, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1999.
Google Scholar
Drenda O., Duchologia polska. Rzeczy i ludzie w latach transformacji, Wydawnictwo Karakter, Warszawa 2016.
Google Scholar
Gałuszka K., Kocham ten kraj. O pewnym „młodym” polskim pokoleniu, „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43.
Google Scholar
Gdula M., 4 czerwca 1989. Jak naród nie obalił komuny, „Krytyka Polityczna” 04.06.2014. https://krytykapolityczna.pl/kultura//historia/4-czerwca-1989-jak-narod-nie-obalil-komuny/2014/(dostępność: 16.03.2019).
Google Scholar
Giza-Poleszczuk A., Marody M., Rychard A., Strategie Polaków wobec zmiany systemowej, w: Zmiana społeczna. Teorie i doświadczenia polskie….
Google Scholar
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19880410324/O/D19880324.pdf (dostępność: 04.03.2019).
Google Scholar
Janicka B., Kto się nie boi w czarnym lesie, „Film” 1993, nr 1.
Google Scholar
Janicka B., Pies i karawana, „Film” 1993, nr 23.
Google Scholar
Janicka B., Późni wnukowie Bernarda Zygiera. „Kino” 1990, nr 24.
Google Scholar
Janicka B., Ściskając w ręku parę zielonych, „Film” 1990, nr 10.
Google Scholar
Kaszpirowski potrzebny od zaraz „Film” 1990, nr 69.
Google Scholar
Lubelski T., Historia kina polskiego. Filmy, twórcy, konteksty, Videograf II, Katowice 2009.
Google Scholar
Mazierska E., Pogrążony w kryzysie. Portret mężczyzny w polskim kinie postkomunistycznym, „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43.
Google Scholar
Morawski S., Ani wolności, ani równości, ani braterstwa – a co w zamian?, „Kwartalnik Filmowy” 1994, nr 5.
Google Scholar
Parowski M., Podmienione relikwie?, „Film” 1993, nr 31-32.
Google Scholar
Płażewski J., Ciekawe sytuacje, znaczące zachowania, „Kino” 1993, nr 305.
Google Scholar
Płażewski J., Co odrzucić? Co zachować? Co zmienić?, „Kino” 1990, nr 24.
Google Scholar
Pokolenie, które zamilkło, „Kino” 1991, nr 25.
Google Scholar
Przepiórska A., Ucieczka do kapitalizmu - ucieczka od kapitalizmu. Analiza porównawcza 300 mil do nieba M. Dejczera i Zmruż oczy A. Jakimowskiego, w: Kino polskie po roku 1989, red. P. Zwierzchowski, D. Mazur, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2007.
Google Scholar
Przylipiak M., Krzywe zwierciadło dorosłej rzeczywistości „Kino” 1990, nr 24.
Google Scholar
Przylipiak M., Szyłak J., Kino najnowsze, Wydawnictwo „Znak, Kraków 1999.
Google Scholar
Puto K., Film jako „chłopiec z Marriotta”. Ideologia kina polskiej transformacji (1987-2005), s. 45-50. https://www.academia.edu/28430290/Film_jako_ch%C5%82opiec_z_Marriotta_._Ideologia_kina_polskiej_transformacji_1987_2005_ (dostępność: 17.03.2019).
Google Scholar
Pytlakowski P., Nasza pierwsza piramida, „Polityka” 28.08.2012. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/1529757,1,historia-polskich-piramid-finansowych.read (dostępność: 17.03.2019).
Google Scholar
Radkiewicz, M., „Młode wilki” polskiego kina. Kategoria gender a debiuty lat 90., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.
Google Scholar
Sobolewski T., Cenzor-lunatyk, „Film” 1990, nr 15.
Google Scholar
Sobolewski T., Czy Polska będzie zbawiona?, „Kino” 1990, nr 11-12.
Google Scholar
Sobolewski T., Feliks Edmundowicz ze styropianu, „Kino” 1993, nr 307.
Google Scholar
Sobolewski T., My się jeszcze spotkamy, „Kino” 1991, nr 25.
Google Scholar
Sobolewski T., Nieuchwytne przeżycie, „Kino” 1989, nr 23.
Google Scholar
Sorell L., Włosy gładko przyczesane, „Film” 1991, nr 19.
Google Scholar
Staniszkis J. , Postkomunizm. Próba opisu, Słowo/obraz/terytoria, Gdańsk 2005.
Google Scholar
Szacki J., Nauki społeczne wobec wielkiej zmiany, w: Zmiana społeczna. Teorie i doświadczenia polskie...
Google Scholar
Szcześniak M., Zaremba Ł., Sztandar, w: I. Kurz i in.: Kultura wizualna w Polsce, tom 2, Spojrzenia, Fundacja „Bęc”, Warszawa 2017.
Google Scholar
Ustawa o działalności gospodarczej z dn. 23.12.1988.
Google Scholar
Werner A., Co dalej za tym zakrętem? „Kino” 1990, nr 24.
Google Scholar
Wiadomości z dn. 18.11.1989. https://www.youtube.com/watch?v=qJjnXqvkc60 (dostępność: 16.03.2019).
Google Scholar
Wolę się śmiać. Z Marią Zmarz-Koczanowicz rozmawia Tadeusz Sobolewski, „Kino” 1994, nr 28.
Google Scholar
Wróżby z dnia dzisiejszego. Z Tadeuszem Konwickim rozmawia Andrzej Werner, „Kino” 1991, nr 25.
Google Scholar
Zaremba Ł., Bilbord, w: I. Kurz i in.: Kultura wizualna w Polsce, tom 2, Spojrzenia…
Google Scholar
Autorzy
Ilona Copikilonac@autograf.pl
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0001-9794-9965
Dr hab., adiunkt w Zakładzie Komunikacji Kulturowej w Instytucie Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Śląskiego. Członkini Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami oraz Śląskiego Towarzystwa Filmowego. Wykładowczyni Akademii Polskiego Filmu. Autorka monografii: Topografie i krajobrazy. Filmowy Śląsk (2017) oraz Pomiędzy Gliwicami a Gleiwitz. Przestrzeń kulturowa miasta w twórczości Horsta Bienka (2013); współredaktorka tomów zbiorowych: Kultury obrazu – tabu – edukacja (2018) i Edukacja przez słowo – obraz – dźwięk (2015).
Statystyki
Abstract views: 880PDF downloads: 585
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Ilona Copik
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Ilona Copik, Przemieszczona tożsamość. Kino PRL wobec problemu Ziem Zachodnich , Kwartalnik Filmowy: Nr 116 (2021): Kino i tożsamość społeczna
- Ilona Copik, Śląsk w zmiennym oku kamery – nowe kino powstające w regionie w kontekście filmowego „imaginarium” , Kwartalnik Filmowy: Nr 103 (2018): Młode kino polskie – konfrontacja pokoleń