Narrator niewiarygodny w filmie fabularnym
Abstrakt
Autor przedstawia funkcje narratora niewiarygodnego w filmach fabularnych, w kontekście definicji, jaką dla tej instancji narracyjnej zaproponował w literaturoznawstwie Wayne C. Booth (w książce The Rhetoric of Fiction /1961/). Za cechę konstytutywną konstrukcji narratora niewiarygodnego w dziele literackim Booth uznał dystans, jaki stopniowo powstaje między autorem wpisanym w tekst a narratorem. Stopniowa utrata zaufania do postaci snującej opowieść zachęca czytelnika do wspólnej z autorem oceny jego postawy. Jednak gdy narrator okazuje się już niegodny zaufania, zmienia się cały efekt dzieła. Ostaszewski przywołuje różnorodne przykłady filmów, śledząc rodzaje przejawiania się takiej właśnie instancji narracyjnej. Za kluczowe dla wyjaśnienia form niewiarygodności we współczesnych filmach autor uznaje kategorię ironii, i to zarówno na płaszczyźnie komunikacyjnej, jak i estetycznej. W podsumowaniu Ostaszewski stwierdza, że uznanie, iż mamy do czynienia z narratorem niewiarygodnym, jest strategią interpretacyjną, którą można się posłużyć w trakcie lektury dzieła filmowego w celu zintegrowania przedstawionych w filmie zdarzeń w spójną i logiczną historię.
Słowa kluczowe:
Wayne C. Booth, ironia, narrator niewiarygodnyBibliografia
Abrams Jerold J., Space, Time, and Subjectivity in Neo-Noir Cinema, w: The Philosophy of Neo-Noir, red. M. T. Conard. The University Press of Kentucky, Lexington 2007, s. 10.
Google Scholar
Bielik-Robson Agata, Ironia, tragedia, wspólnota: Richard Rorty w oczach barbarzyńcy, w: Agata Bielik-Robson, Pytania o współczesną formułę duchowości, Universitas, Kraków 2000, s. 218-222.
Google Scholar
Booth Wayne Clayson, Rodzaje narracji, w: Narratologia, red. M. Głowiński, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2004, s. 221-222, 224-225.
Google Scholar
Bordwell David, Procesy poznawcze a rozumienie. Widzenie i zapominanie w „Mildred Pierce”, „Kwartalnik Filmowy”, 1995, nr 11, s. 28.
Google Scholar
Bordwell David, The Way Hollywood Tells It. Story and Style in Modern Movies, University of California Press, Berkeley 2006, s. 82.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520932326
Google Scholar
Branigan Edward, Narrative Comprehension and Film, London & New York: Routledge 1992, s. 101-104.
Google Scholar
Curie Gregory, Image and Mind: Film, Philosophy and Cognitive Scence, Cambridge University Press, Cambridge 1995, s. 261, 267-280.
Google Scholar
Eco Umberto, Innowacja i powtórzenie: pomiędzy modernistyczną i postmodernistyczną estetyką, „Przekazy i Opinie”, 1990, nr 1-2, s. 26.
Google Scholar
Eco Umberto, Ironia intertekstualna i poziomy lektury, w: Eco Umberto, O literaturze, tłum. J. Ugniewska, A. Wasilewska, WWA Muza, Warszawa 2003, s. 199, 217-218.
Google Scholar
Elsaesser Thomas, Was wäre, wenn du schon tot bist? Vom ‚postmodernen’ zum ‚post-mortem’- Kino am Beispiel von Christophers Nolans MEMENTO, w: ZeitSprünge. Wie Filme Geschichte(n) erzählen, red. C. Rüffert, I. Schenk, K.-H. Schmid, A. Tews, Bertz, Berlin 2004, s. 119-120, 124.
Google Scholar
Helman Alicja, „Zezowate szczęście”. Między biegunami interpretacji, „Kwartalnik Filmowy”, 1997, nr 17, s. 68-76.
Google Scholar
Łaguna Piotr, Ironia jako postawa i jako wyraz (z zagadnień teoretycznych ironii,Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984, s. 22.
Google Scholar
Man Paul de, Retoryka czasowości, w: Teorie literatury XX wieku. Antologia, red. A. Burzyńska, M. P. Markowski, Znak, Kraków 2006, s. 394.
Google Scholar
Martinez Matias, M. Scheffel, Einführung in die Erzähltheorie, München 2000, s. 100-101.
Google Scholar
McHale Brian, Od powieści modernistycznej do postmodernistycznej: zmiana dominanty, w: Postmodernizm, Antologia, red. R. Nycz, Wyd. Baran i Suszczyński, Kraków 1996, s. 347, 349-350.
Google Scholar
Muecke Daglas Colin, Ironia: podstawowe klasyfikacje, w: Ironia, red. M. Głowiński, Wydawnictwo słowo/obraz/terytoria, Gdańsk 2002, s. 45-47.
Google Scholar
Nünning Anagar, „Unreliable Narration” zur Einführung, w: Unreliable Narration: Studien zur Thoerie und Praxis unglaubwürdigen Erzählens in der englischsprachigen Erzählliteratur, red. A. Nünning, C. Surkamp, B. Zerweck, Trier 1998, s. 3-39.
Google Scholar
Ostaszewski Jacek, „Podejrzani” Bryana Singera. Przypadek kłamstwa narracyjnego, „Kwartalnik Filmowy” 2004, nr 46, s. 26-42.
Google Scholar
Ostaszewski Jacek, Czas, pamięć i tożsamość – analiza „Memento” Nolana, w: Nowa audiowizualność – nowy paradygmat kultury? red. E. Wilk, I. Kolasińska-Pasterczyk, Wydawnictwo UJ, Kraków 2008, s. 307-326.
Google Scholar
Puzzle Films: Complex Storytelling in Contemporary Cinema, red. Warren Buckland, Wiley-Blackwell Publishing, Oxford 2009.
Google Scholar
Sandauer Artur, Samobójstwo Mitrydatesa, w: Artur Sandauer, Pisma zebrane, tom 2, Czytelnik, Warszawa 1985, s. 479, 481, 490-491, 494-495.
Google Scholar
Schweinitz Jörg, Multiple Logik filmischer Perspektivierung. Fokalisierung, narrative Instanz und wahnsinnige Liebe, „Montage/av” 2007, nr 16/1, s. 87-89.
Google Scholar
Seymor Chatman, Coming to Terms: The Rhetoric of Narrative in Fiction and Film, Cornell University Press, Ithaca 1990, s. 131-132.
Google Scholar
Smith Murray, Zaangażowanie widza w postać, w: Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów, red. J. Ostaszewski, Wyd. Baran i Suszczyński, Kraków 1999, s. 210-247.
Google Scholar
Stam Robert, R. Burgoyne, S. Flitterman-Lewis, New Vocabularies in Film Semiotics, London & New York: Routledge 1992, s. 87-88.
Google Scholar
Thompson Kristin, Breaking the Glass Armour: Neoformalist Film Analysis, Princeton University Press, Princeton 1988, s. 150-151.
Google Scholar
Vargas Llosa Mario, Prawda kłamstw, w: Mario Vargas Llosa, Prawda kłamstw: Eseje o literaturze, Rebis, Poznań 1999, s. 10.
Google Scholar
Yamada Marc, Adapting Akutagawa: Kurosawa’s „Rashômon” and the Problem of Narration, „The Film Journal” 2004, Issue 9 (July).
Google Scholar
Autorzy
Jacek Ostaszewskikwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
Kierownik Zakładu Teorii Filmu w Instytucie Sztuk Audiowizualnych UJ. Autor prac z zakresu kognitywnej teorii filmu: Film i poznanie. Wprowadzenie do kognitywnej teorii filmu (1999) i Rozumienie opowiadania filmowego (1999); współautor podręcznika Historia myśli filmowej (2007). Jako teoretyk filmu interesuje się obecnie zagadnieniami narracji filmowej we współczesnym kinie.
Statystyki
Abstract views: 76PDF downloads: 33
Licencja
Prawa autorskie (c) 2010 Jacek Ostaszewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jacek Ostaszewski, Koncepcja ucieleśnionego poznania w kognitywnej teorii filmu , Kwartalnik Filmowy: Nr 119 (2022): (Nowa) teoria filmu
- Jacek Ostaszewski, Koncepcja odbioru haptycznego w teorii filmu , Kwartalnik Filmowy: Nr 127 (2024): Filmoznawstwo empiryczne
- Jacek Ostaszewski, Techniki subiektywizacji w filmie fabularnym , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy
