Koncepcja ucieleśnionego poznania w kognitywnej teorii filmu
Jacek Ostaszewski
jacek.ostaszewski@uj.edu.plUniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1160-4021
Abstrakt
Autor artykułu wyjaśnia źródła rozwoju kognitywnej teorii filmu. Przedstawia także dwie podstawowe orientacje w ramach nauki o procesach poznawczych – model poznania obliczeniowego i model poznania ucieleśnionego – które w teorii filmu funkcjonują jako dwie kolejne fazy. Model poznania ucieleśnionego jest wyjaśniany w kontekście zarówno tradycji myśli fenomenologicznej, jak i dokonań neuronauki, w tym odkrycia neuronów lustrzanych, które mimo kontrowersji stało się podstawą dla wielokierunkowej refleksji nad odbiorem filmów. Artykuł zawiera omówienie implementacji hipotezy o systemie lustrzanym do wyjaśniania przedpojęciowego odbioru filmu, z uwzględnieniem roli symulacji ucieleśnionej i empatii jako mechanizmów uczestnictwa w poznawczym i estetycznym doświadczaniu filmu. Przedstawione zostało także zagadnienie metodologiczne projektu estetyki naturalistycznej oraz możliwości syntezy podejścia kognitywnego i fenomenologicznego do wyjaśniania estetycznego doświadczania filmu.
Słowa kluczowe:
kognitywna teoria filmu, przetwarzanie informacji, ucieleśnione poznanie, neurony lustrzane, reakcje autonomiczne, empatiaBibliografia
Allen, R. (2001). Cognitive Film Theory. W: R. Allen, M. Turvey (red.), Wittgenstein, Theory and the Arts (ss. 174-209). New York: Routledge.
Google Scholar
Bordwell, D. (1985). Narration in the Fiction Film. Madison: Wisconsin University Press.
Google Scholar
Bordwell, D. (1989). Making Meaning: Inference and Rhetoric in the Interpretation of Cinema. Cambridge: Harvard University Press.
DOI: https://doi.org/10.4159/9780674028531
Google Scholar
Bordwell, D. (1989). A Case for Cognitivism. Iris, (9), ss. 11-40.
Google Scholar
Bordwell, D. (1999). Pochwała kognitywizmu (tłum. A. Helman). W: J. Ostaszewski (red.), Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów (ss. 31-64). Kraków: Baran i Suszczyński.
Google Scholar
Branigan, E. (1984). Point of View in the Cinema: A Theory of Narration and Subjectivity in Classical Film. Berlin: Mouton Publishers.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110817591
Google Scholar
Branigan, E. (1992). Narrative Comprehension and Film. New York: Routledge.
Google Scholar
Brockman, J. (red.). (1996). Trzecia kultura (tłum. P. Amsterdamski i in.). Warszawa: CiS.
Google Scholar
Bruner, J. S. (1978). Poza dostarczone informacje (tłum. B. Mroziak). Warszawa: PWN. (Publikacja oryginału: 1973).
Google Scholar
Carroll, N. (1988). Mystifying Movies: Fads and Fallacies in Contemporary Film Theory. New York: Columbia University Press.
DOI: https://doi.org/10.7312/carr92070
Google Scholar
Carroll, N. (1996). Theorizing The Moving Image. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Choi, J. (2005). Leaving It Up to the Imagination: POV Shots and Imagining from the Inside. The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 63 (1), ss. 17-25. https://doi. org/10.1111/j.0021-8529.2005.00177.x
DOI: https://doi.org/10.1111/j.0021-8529.2005.00177.x
Google Scholar
Chomsky, N. (1982). Zagadnienia teorii składni (tłum. I. Jakubczak). Wrocław: Zakład im. Ossolińskich. (Publikacja oryginału: 1957).
Google Scholar
Coëgnarts, M. (2015). Embodied Cognition and Cinema: The Sensory-Motor Grounding of Abstract Meaning in Film, Universiteit Antwerpen. https://www.academia.edu/20109660 015_Embodied_Cognition_and_Cinema_The_Sensory_Motor_Grounding_of_Abstract_Meaning_in_Film
Google Scholar
Currie, G. (1995). Image and Mind: Film, Philosophy and Cognitive Science. Cambridge: Cambridge University Press.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511551277
Google Scholar
Currie, G. (1999). Wyobrażenia osobowe i bezosobowe (tłum. A. Helman). W: J. Ostaszewski (red.), Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów (ss. 180-209). Kraków: Baran i Suszczyński.
Google Scholar
D’Aloia, A. (2015). The Character’s Body and the Viewer: Cinematic Empathy and Embodied Simulation in the Film Experience. W: M. Coëgnarts, P. Kravanja (red.), Embodied Cognition and Cinema (ss. 187-199). Leuven: Leuven University Press.
Google Scholar
Eisenberg, N. (2000). Empathy and Sympathy. W: M. Lewis, J. M. Haviland-Jones (red.), Handbook of Emotions (ss. 677-691). New York: The Guilford Press.
Google Scholar
Gallagher, S. (2011). Interpretation of Embodied Cognition. W: W. Tschacher, C. Bergomi (red.), The Implications of Embodiment: Cognition and Communication (ss. 59-73). Exeter: Imprint Academic.
Google Scholar
Gallese, V. (2001). The „Shared Manifold” Hypothesis: From Mirror Neurons To Empathy. Journal of Consciousness Studies, 8 (5-7), ss. 33-50.
Google Scholar
Gallese, V. (2009). Ucieleśniona symulacja: od neuronów po doświadczenie fenomenologiczne (tłum. M. Trzcińska). W: A. Klawiter (red.), Formy aktywności umysłu: Ujęcie kognitywistyczne. Ewolucja i złożone struktury poznawcze (t. 2, ss. 172-200). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Gallese, V., Goldman, A. I. (1998). Mirror Neurons and the Simulation Theory of Mind-reading. Trends in Cognitive Sciences, 2 (12), ss. 493-501. https://doi.org/10.1016/S1364-6613(98)01262-5
DOI: https://doi.org/10.1016/S1364-6613(98)01262-5
Google Scholar
Gallese, V., Guerra, M. (2012). Embodying Movies: Embodied Simulation and Film Studies. Cinema: Journal of Philosophy and the Moving Image, (3), ss. 183-210.
Google Scholar
Gibson, J. J. (1979). The Ecological Approach to Visual Perception. Boston: Houghton Mifflin.
Google Scholar
Hasson, U., Landesman, O., Knappmeyer, B., Vallines, I., Rubin, N., Heeger, D. J.(2008). Neurocinematics: The Neuroscience of Film. Projections, 2 (1), ss. 1-26. https://doi.org/10.3167/proj.2008.020102
DOI: https://doi.org/10.3167/proj.2008.020102
Google Scholar
Hickok, G. (2016). Mit neuronów lustrzanych. Rzetelna neuronauka komunikacji i poznania (tłum. K. Cipora, A. Michniak). Kraków: Copernicus Center Press. (Publikacja oryginału: 2014).
Google Scholar
Hochberg, J., Brooks, V. (1999). Filmy widziane oczami umysłu (tłum. A. Helman). W: J. Ostaszewski (red.), Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów (ss. 307-329). Kraków: Baran i Suszczyński.
Google Scholar
Husserl, E. (1974). Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii. Księga druga (tłum. D. Gierulanka). Warszawa: PWN. (Publikacja oryginału: 1952).
Google Scholar
Hven, S. (2017). Cinema and Narrative Complexity: Embodying the Fabula. Amsterdam: Amsterdam University Press.
DOI: https://doi.org/10.1515/9789048530250
Google Scholar
Johnson, M. (1987). The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason. Chicago: The University of Chicago Press.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226177847.001.0001
Google Scholar
Konigsberg, I. (2007). Film Studies and the New Science. Projections, 1 (1), ss. 1-24. https://doi.org/10.3167/proj.2007.010102
DOI: https://doi.org/10.3167/proj.2007.010102
Google Scholar
Kracauer, S. (1975). Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości (tłum. W. Wertenstein). Warszawa: WAiF. (Publikacja oryginału: 1960).
Google Scholar
Lowry, S. (1992). Film – Wahrnehmung – Subjekt. Theorien des Filmzuschauers. Montage/av, 1 (1), ss. 113-128.
Google Scholar
Lakoff, G., Johnson, M. (1988). Metafory w naszym życiu (tłum. T. P. Krzeszowski). Warszawa: PIW. (Publikacja oryginału: 1980).
Google Scholar
Marr, D. (1982). Vision: A Computational Investigation into the Human Representation and Processing of Visual Information. San Francisco: Freeman.
Google Scholar
Merleau-Ponty, M. (2001). Fenomenologia percepcji (tłum. M. Kowalska, J. Migasiński). Warszawa: Fundacja Aletheia. (Publikacja oryginału: 1945).
Google Scholar
Maruszewski, T. (2014). Przedmowa. Czy mózg jest źródłem zła? (tłum. A. Nowak). W: S. Baron-Cohen, Teoria zła. O empatii i genezie okrucieństwa (ss. 9-14). Sopot: Smak Słowa.
Google Scholar
Murata, A., Fadiga, L., Fogassi, L., Gallese, V., Raos, V., Rizzolatti, G. (1997). Object Representation in the Ventral Premotor Cortex (Area F5) of the Monkey. Journal of Neurophysiology, (78), ss. 2226-2230. https://doi.org/10.1152/jn.1997.78.4.2226
DOI: https://doi.org/10.1152/jn.1997.78.4.2226
Google Scholar
Ohler, P. (1994). Kognitive Filmpsychologie. Verarbeitung und mentale Repräsentation narrativer Filme. Münster: MAkS-Publikationen.
Google Scholar
Ohler, P. (1999). Kognitywna teoria percepcji filmu. Koncepcja przetwarzania informacji (tłum. J. Ostaszewski). W: J. Ostaszewski (red.), Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów (ss. 330-345). Kraków: Baran i Suszczyński.
Google Scholar
Ostaszewski, J. (1995). Davida Bordwella kognitywna teoria filmu. Kwartalnik Filmowy, (11), ss. 40-50.
Google Scholar
Ostaszewski, J. (1999). Film i poznanie. Wprowadzenie do kognitywnej teorii filmu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Pokropski, M. (2011). Ciało. Od fenomenologii do kognitywistyki. Przegląd Filozoficzno-Literacki, 4 (32), ss. 119-137.
Google Scholar
Rizzolatti, G., Fadiga, L., Gallese, V., Fogassi, L. (1996). Premotor Cortex and the Recognition of Motor Actions. Cognitive Brain Research, 3 (2), ss. 131-141. https://doi.org/10.1016/0926-6410(95)00038-0
DOI: https://doi.org/10.1016/0926-6410(95)00038-0
Google Scholar
Rock, I. (1983). The Logic of Perception. Cambridge: MIT Press.
Google Scholar
Schetz, A. (2012). Percepcja bez wrażeń zmysłowych. „Nowa psychologia” J. J. Gibsona. Roczniki Psychologiczne, (1), ss. 31-53.
Google Scholar
Shaviro, S. (1993). The Cinematic Body. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Google Scholar
Sinnerbrink, R. (2019). Guest Editor’s Introduction: Phenomenology Encounters Cognitivism. Projections, 13 (2), ss. 1-19. https://doi.org/10.3167/proj.2019.130201
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv2tsxk5f.5
Google Scholar
Smith, M. (1995). Engaging Characters: Fiction, Emotion, and the Cinema. Oxford: Clarendon Press.
Google Scholar
Smith, M. (1997). Imagining from the Inside: POV, Imagining Seeing, and Empathy. W: R. Allen, M. Smith (red.), Film Theory and Philosophy (ss. 412-430). Oxford: Oxford University Press.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198159216.003.0019
Google Scholar
Smith, M. (1999). Zaangażowanie widza w postać (tłum. J. Mach). W: J. Ostaszewski (red.), Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów (ss. 210-247). Kraków: Baran i Suszczyński.
Google Scholar
Smith, M. (2014). „The Pit of Naturalism”: Neuroscience and the Naturalized Aesthetic of Film. W: T. Nannicelli, P. Taberham (red.), Cognitive Media Theory (ss. 27-45). New York and London: Routledge.
Google Scholar
Smith, M. (2017). Film, Art, and the Third Culture: A Naturalized Aesthetic of Film. Oxford: Oxford University Press.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198790648.001.0001
Google Scholar
Sobchack, V. (2004). What My Fingers Knew: The Cinesthetic Subject, or Vision in the Flesh. W: V. Sobchack, Carnal Thoughts: Embodiment and Moving Image Culture (ss. 53-84). Berkeley: University of California Press.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520937826
Google Scholar
Thelen, E., Schöner, G., Scheier, C., Smith, L. B. (2001). The Dynamics of Embodiment: A Field Theory of Infant Perseverative Reaching. Behavioral and Brain Sciences, (24), ss. 1-86. https://doi.org/10.1017/S0140525X01003910
DOI: https://doi.org/10.1017/S0140525X01003910
Google Scholar
Vaage, M. B. (2010). Fiction Film and the Varieties of Empathic Engagement. Midwest Studies in Philosophy, 34 (1), ss. 158-179. https://doi.org/10.1111/j.1475-4975.2010.00200.x
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1475-4975.2010.00200.x
Google Scholar
Varela, F. J., Thompson, E., Rosch, E. (1991). Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience. Cambridge: MIT Press.
DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/6730.001.0001
Google Scholar
Williams, J., Whiten, A., Suddendorf, T., Perrett, D. I. (2001). Imitation, Mirror Neurons and Autism. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 25 (4), ss. 287-295.
DOI: https://doi.org/10.1016/S0149-7634(01)00014-8
Google Scholar
Wilson, L. (2015). Spectatorship, Embodiment and Physicality in the Contemporary Mutilation Film. London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137444387
Google Scholar
Worth, S. (1969). The Development of a Semiotic of Film. Semiotica, 1 (3), s. 282-321.https://doi.org/10.1515/semi.1969.1.3.282
DOI: https://doi.org/10.1515/semi.1969.1.3.282
Google Scholar
Autorzy
Jacek Ostaszewskijacek.ostaszewski@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-1160-4021
Profesor nauk humanistycznych, zatrudniony w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jako filmoznawca zajmuje się narratologią i teorią filmu. Opublikował m.in. książki: Film i poznanie: Wprowadzenie do kognitywnej teorii filmu (1999) i Rozumienie opowiadania filmowego (1999), zredagował także antologię Kognitywna teoria filmu (1999). Z Alicją Helman był współautorem podręcznika Historia myśli filmowej (2007) oraz współredaktorem antologii Film: Język – Rzeczywistość – Osoba (1992). Jego najważniejszym dokonaniem z zakresu narratologii jest książka Historia narracji filmowej (2018).
Statystyki
Abstract views: 567PDF downloads: 530
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Jacek Ostaszewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jacek Ostaszewski, Koncepcja odbioru haptycznego w teorii filmu , Kwartalnik Filmowy: Nr 127 (2024): Filmoznawstwo empiryczne
- Jacek Ostaszewski, Techniki subiektywizacji w filmie fabularnym , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy
