Koncepcja odbioru haptycznego w teorii filmu

Jacek Ostaszewski

jacek.ostaszewski@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1160-4021

Abstrakt

Punktem wyjścia artykułu jest teoria sztuki Aloisa Riegla z kluczowym rozróżnieniem odbioru haptycznego i optycznego. W dalszej części tekstu zostaje przedstawione, jak na różne sposoby wykorzystywano tę koncepcję w teorii filmu, poczynając od Waltera Benjamina i jego rozumienia rekonfiguracji sposobów odbioru sztuki w XX w. Pomost między historyczną a współczesną debatą nad haptycznością w kinie stanowi esej Annette Michelson; w okresie dominacji w teorii idei odbioru optycznego w sposób prekursorski mówiła ona o wiedzy cielesnej, której składnikiem są odczucia haptyczne. W omówieniu wielowątkowej debaty teoretycznej na temat widzenia haptycznego, obejmującej ostatnie trzydziestolecie, szczególne miejsce przypada Laurze U. Marks, której prace na nowo określają sposoby odbioru audiowizualności. W uwagach końcowych, na kilku przykładach filmowych, autor zdaje sprawę z funkcjonalności przedstawianych tutaj koncepcji.


Słowa kluczowe:

odbiór haptyczny, eksploracja taktyczna, wizualność haptyczna, doświadczenie wielozmysłowe, konstrukcja przestrzeni filmowej

Bal, M. (2012). Wędrujące pojęcia w naukach humanistycznych (tłum. M. Bucholc). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
  Google Scholar

Balázs, B. (1995). Zur Kunstphilosophie des Films. W: F.-J. Albersmeier (red.), Theorie des Films (ss. 204-226). Stuttgart: Reclam.
  Google Scholar

Bałus, W. (2019). Dotykanie wzrokiem. O pojęciu haptyczności w klasycznej nauce o sztuce. Konteksty, (4), ss. 202-207.
  Google Scholar

Baudry, J.-L. (1985). Ideologiczne skutki funkcjonowania aparatu filmowego (tłum. A. Helman). Powiększenie, (1), ss. 5-12.
  Google Scholar

Benjamin, W. (1975). Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej (tłum. J. Sikorski). W: W. Benjamin, Twórca jako wytwórca (ss. 66-105). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
  Google Scholar

Bergson, H. (2021). Materia i pamięć. O stosunku ciała do ducha (tłum. W. Filewicz). Kraków: Wydawnictwo Vis-à-Vis Etiuda.
  Google Scholar

Bruno, G. (2002). Atlas of Emotion: Journeys in Art, Architecture, and Film. New York: Verso.
  Google Scholar

Burch, N. (1990). Life to Those Shadows (tłum. B. Brewster). Berkeley – Los Angeles: University of California Press.
  Google Scholar

Casetti, F. (1983). Les yeux dans les yeux. Communications, (38), ss. 78-97.
DOI: https://doi.org/10.3406/comm.1983.1569   Google Scholar

Coulthard, L. (2012). Haptic Aurality: Listening to the Films of Michael Haneke. Film-Philosophy, 16 (1), ss. 16-29.
DOI: https://doi.org/10.3366/film.2012.0002   Google Scholar

Deleuze, G. (2008). Kino: 1. Obraz-ruch. 2. Obraz-czas (tłum. J. Margański). Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

Deleuze, G. (2018). Bacon. Logika wrażenia (tłum. A. Z. Jaksender). Kraków: Wydawnictwo Eperons-Ostrogi.
  Google Scholar

Deleuze, G., Guattari, F. (2015). Kapitalizm i schizofrenia II: Tysiąc plateau. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
  Google Scholar

Dessoir, M. (1892). Über den Hautsinn. Archiv für Anatomie, Physiologie, Physiologische Abteilung, ss. 175-339.
  Google Scholar

Gunning, T. (1986). The Cinema of Attraction: Early Film, Its Spectator and the Avant-Garde. Wide Angle, 8 (3-4), ss. 63-70.
  Google Scholar

Hansen, M. B. (2012). Cinema and Experience: Siegfried Kracauer, Walter Benjamin, and Theodor W. Adorno. Berkeley – Los Angeles – London: University of California Press.
  Google Scholar

Hiltunen, K. (2005). Images of Time, Thought and Emotions: Narration and the Spectator’s Experience in Krzysztof Kieślowski’s Late Fiction Films. Jyväskylä: University of Jyväskylä.
  Google Scholar

Kirschall, S. (2017). The Haptic Image Revisited – Zu den ungenutzten Potenzialen eines vielgenutzten Konzeptes. FFK – Journal Film- und Fernsehwissenschaftliches Kolloqium, (2), ss. 47-64.
  Google Scholar

Lant, A. (1995). Haptical Cinema. October, 74, ss. 45-73.
DOI: https://doi.org/10.2307/778820   Google Scholar

Marks, L. U. (2000). The Skin of the Film: Intercultural Cinema, Embodiment and the Senses. Durham – London: Duke University Press.
DOI: https://doi.org/10.1215/9780822381372   Google Scholar

Marks, L. U. (2002). Institute Benjamenta: An Olfactory View. W: L. U. Marks, Touch: Sensuous Theory and Multisensory Media (ss. 127-132). Minneapolis – London: University of Minnesota Press.
  Google Scholar

McCosker, A. (2013). Intensive Media: Aversive Affect and Visual Culture. New York: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137273512   Google Scholar

Metz, C. (1989). Pragnienie i jego brak (tłum. A. Helman). Film na Świecie, (36), ss. 18-24.
  Google Scholar

Michelson, A. (1969). Bodies in Space: Film as „Carnal Knowledge”. Artforum, 7 (6), ss. 54-63.
  Google Scholar

Mroz, M. (2012). Temporality and Film Analysis. Edinburgh: Edinburgh University Press.
DOI: https://doi.org/10.3366/edinburgh/9780748643462.001.0001   Google Scholar

Nancy, J.-L. (2008). Listening (tłum. C. Mandell). New York: Fordham University Press.
  Google Scholar

Riegl, A. (1901). Die spätrömische Kunstindustrie nach den Funden in Österreich-Ungarn im Zusammenhenge mit der Gesammtentwicklung der bildenden Künste bei der Mittelmervölkern. Wien: Verlag der kaiserlich-königlichen Hof- und Staatsdruckerei.
  Google Scholar

Riegl, A. (1902, 23 kwietnia). Spätrömisch oder orientalisch?. Beilage zur Allgemeinen Zeitung, (93), ss. 153-156.
  Google Scholar

Riegl, A. (1966). Historische Grammatik der bildenden Künste (red. K. M. Swoboda, O. Pächt). Graz – Köln: Böhlau.
  Google Scholar

Ross, M. (2012). The 3-D Aesthetic: Avatar and Hyperhaptic Visuality. Screen, 53 (4), ss. 381-397.
DOI: https://doi.org/10.1093/screen/hjs035   Google Scholar

Silveirinha, P., Branco, C. (2012). Editorial: Cinema, the Body and Embodiment. Cinema: Journal of Philosophy and the Moving Image, 3, ss. 1-9.
  Google Scholar

Smith, M. (2014). „The Pit of Naturalism”: Neuroscience and the Naturalized Aesthetic of Film. W: T. Nannicelli, P. Taberham (red.), Cognitive Media Theory (ss. 27-45). New York – London: Routledge.
  Google Scholar

Smolińska, M. (2020). Haptyczność poszerzona. Zmysł dotyku w sztuce polskiej drugiej połowy XX wieku i początku XXI wieku. Kraków: Universitas.
  Google Scholar

Sobchack, V. (1992). The Address of the Eye: Phenomenology and Film Experience. Princeton: Princeton University Press.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780691213279   Google Scholar

Sobchack, V. (2004). What My Fingers Knew: The Cinesthetic Subject, or Vision in the Flesh. W: V. Sobchack, Carnal Thoughts: Embodiment and Moving Image Culture (ss. 53-84). Berkeley – Los Angeles: University of California Press.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520937826   Google Scholar

Totaro, D. (2001). Book Reviews: “The Skin of the Film: Intercultural Cinema, Embodiment, and the Senses”. Canadian Journal of Film Studies, 10 (1), ss. 106-109.
DOI: https://doi.org/10.3138/cjfs.10.1.106   Google Scholar

Walsh, M. (2003). Atlas of Emotion: Journeys in Art, Architecture, and Film by Giuliana Bruno. Senses of Cinema, (28). https://www.sensesofcinema.com/2003/book-reviews/ atlas_of_emotion
  Google Scholar

Wilke, T. (2010). Tacti(ca)lity Reclaimed: Benjamin’s Medium, the Avant-Garde, and the Politics of the Senses. Grey Room, (39), ss. 39-56.
DOI: https://doi.org/10.1162/grey.2010.1.39.39   Google Scholar

Williams, L. (1991). Film Bodies: Gender, Genre, and Excess. Film Quarterly, 44 (4), ss. 2-13.
DOI: https://doi.org/10.2307/1212758   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-10-01

Cited By / Share

Ostaszewski, J. (2024) „Koncepcja odbioru haptycznego w teorii filmu”, Kwartalnik Filmowy, (127), s. 163–192. doi: 10.36744/kf.2841.

Autorzy

Jacek Ostaszewski 
jacek.ostaszewski@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-1160-4021

Profesor nauk humanistycznych w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadzi badania z zakresu narratologii i teorii filmu. Opublikował książki: Film i poznanie: Wprowadzenie do kognitywnej teorii filmu (1999), Rozumienie opowiadania filmowego (1999) i Historia narracji filmowej (2018). Z Alicją Helman był współautorem podręcznika Historia myśli filmowej (2007) oraz współredaktorem antologii Film: Język – Rzeczywistość – Osoba (1992). Zredagował także antologię Kognitywna teoria filmu (1999).



Statystyki

Abstract views: 85
PDF downloads: 86


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Jacek Ostaszewski

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.