Koncepcja odbioru haptycznego w teorii filmu
Jacek Ostaszewski
jacek.ostaszewski@uj.edu.plUniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1160-4021
Abstrakt
Punktem wyjścia artykułu jest teoria sztuki Aloisa Riegla z kluczowym rozróżnieniem odbioru haptycznego i optycznego. W dalszej części tekstu zostaje przedstawione, jak na różne sposoby wykorzystywano tę koncepcję w teorii filmu, poczynając od Waltera Benjamina i jego rozumienia rekonfiguracji sposobów odbioru sztuki w XX w. Pomost między historyczną a współczesną debatą nad haptycznością w kinie stanowi esej Annette Michelson; w okresie dominacji w teorii idei odbioru optycznego w sposób prekursorski mówiła ona o wiedzy cielesnej, której składnikiem są odczucia haptyczne. W omówieniu wielowątkowej debaty teoretycznej na temat widzenia haptycznego, obejmującej ostatnie trzydziestolecie, szczególne miejsce przypada Laurze U. Marks, której prace na nowo określają sposoby odbioru audiowizualności. W uwagach końcowych, na kilku przykładach filmowych, autor zdaje sprawę z funkcjonalności przedstawianych tutaj koncepcji.
Słowa kluczowe:
odbiór haptyczny, eksploracja taktyczna, wizualność haptyczna, doświadczenie wielozmysłowe, konstrukcja przestrzeni filmowejBibliografia
Bal, M. (2012). Wędrujące pojęcia w naukach humanistycznych (tłum. M. Bucholc). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Google Scholar
Balázs, B. (1995). Zur Kunstphilosophie des Films. W: F.-J. Albersmeier (red.), Theorie des Films (ss. 204-226). Stuttgart: Reclam.
Google Scholar
Bałus, W. (2019). Dotykanie wzrokiem. O pojęciu haptyczności w klasycznej nauce o sztuce. Konteksty, (4), ss. 202-207.
Google Scholar
Baudry, J.-L. (1985). Ideologiczne skutki funkcjonowania aparatu filmowego (tłum. A. Helman). Powiększenie, (1), ss. 5-12.
Google Scholar
Benjamin, W. (1975). Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej (tłum. J. Sikorski). W: W. Benjamin, Twórca jako wytwórca (ss. 66-105). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Google Scholar
Bergson, H. (2021). Materia i pamięć. O stosunku ciała do ducha (tłum. W. Filewicz). Kraków: Wydawnictwo Vis-à-Vis Etiuda.
Google Scholar
Bruno, G. (2002). Atlas of Emotion: Journeys in Art, Architecture, and Film. New York: Verso.
Google Scholar
Burch, N. (1990). Life to Those Shadows (tłum. B. Brewster). Berkeley – Los Angeles: University of California Press.
Google Scholar
Casetti, F. (1983). Les yeux dans les yeux. Communications, (38), ss. 78-97.
DOI: https://doi.org/10.3406/comm.1983.1569
Google Scholar
Coulthard, L. (2012). Haptic Aurality: Listening to the Films of Michael Haneke. Film-Philosophy, 16 (1), ss. 16-29.
DOI: https://doi.org/10.3366/film.2012.0002
Google Scholar
Deleuze, G. (2008). Kino: 1. Obraz-ruch. 2. Obraz-czas (tłum. J. Margański). Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Deleuze, G. (2018). Bacon. Logika wrażenia (tłum. A. Z. Jaksender). Kraków: Wydawnictwo Eperons-Ostrogi.
Google Scholar
Deleuze, G., Guattari, F. (2015). Kapitalizm i schizofrenia II: Tysiąc plateau. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
Google Scholar
Dessoir, M. (1892). Über den Hautsinn. Archiv für Anatomie, Physiologie, Physiologische Abteilung, ss. 175-339.
Google Scholar
Gunning, T. (1986). The Cinema of Attraction: Early Film, Its Spectator and the Avant-Garde. Wide Angle, 8 (3-4), ss. 63-70.
Google Scholar
Hansen, M. B. (2012). Cinema and Experience: Siegfried Kracauer, Walter Benjamin, and Theodor W. Adorno. Berkeley – Los Angeles – London: University of California Press.
Google Scholar
Hiltunen, K. (2005). Images of Time, Thought and Emotions: Narration and the Spectator’s Experience in Krzysztof Kieślowski’s Late Fiction Films. Jyväskylä: University of Jyväskylä.
Google Scholar
Kirschall, S. (2017). The Haptic Image Revisited – Zu den ungenutzten Potenzialen eines vielgenutzten Konzeptes. FFK – Journal Film- und Fernsehwissenschaftliches Kolloqium, (2), ss. 47-64.
Google Scholar
Lant, A. (1995). Haptical Cinema. October, 74, ss. 45-73.
DOI: https://doi.org/10.2307/778820
Google Scholar
Marks, L. U. (2000). The Skin of the Film: Intercultural Cinema, Embodiment and the Senses. Durham – London: Duke University Press.
DOI: https://doi.org/10.1215/9780822381372
Google Scholar
Marks, L. U. (2002). Institute Benjamenta: An Olfactory View. W: L. U. Marks, Touch: Sensuous Theory and Multisensory Media (ss. 127-132). Minneapolis – London: University of Minnesota Press.
Google Scholar
McCosker, A. (2013). Intensive Media: Aversive Affect and Visual Culture. New York: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137273512
Google Scholar
Metz, C. (1989). Pragnienie i jego brak (tłum. A. Helman). Film na Świecie, (36), ss. 18-24.
Google Scholar
Michelson, A. (1969). Bodies in Space: Film as „Carnal Knowledge”. Artforum, 7 (6), ss. 54-63.
Google Scholar
Mroz, M. (2012). Temporality and Film Analysis. Edinburgh: Edinburgh University Press.
DOI: https://doi.org/10.3366/edinburgh/9780748643462.001.0001
Google Scholar
Nancy, J.-L. (2008). Listening (tłum. C. Mandell). New York: Fordham University Press.
Google Scholar
Riegl, A. (1901). Die spätrömische Kunstindustrie nach den Funden in Österreich-Ungarn im Zusammenhenge mit der Gesammtentwicklung der bildenden Künste bei der Mittelmervölkern. Wien: Verlag der kaiserlich-königlichen Hof- und Staatsdruckerei.
Google Scholar
Riegl, A. (1902, 23 kwietnia). Spätrömisch oder orientalisch?. Beilage zur Allgemeinen Zeitung, (93), ss. 153-156.
Google Scholar
Riegl, A. (1966). Historische Grammatik der bildenden Künste (red. K. M. Swoboda, O. Pächt). Graz – Köln: Böhlau.
Google Scholar
Ross, M. (2012). The 3-D Aesthetic: Avatar and Hyperhaptic Visuality. Screen, 53 (4), ss. 381-397.
DOI: https://doi.org/10.1093/screen/hjs035
Google Scholar
Silveirinha, P., Branco, C. (2012). Editorial: Cinema, the Body and Embodiment. Cinema: Journal of Philosophy and the Moving Image, 3, ss. 1-9.
Google Scholar
Smith, M. (2014). „The Pit of Naturalism”: Neuroscience and the Naturalized Aesthetic of Film. W: T. Nannicelli, P. Taberham (red.), Cognitive Media Theory (ss. 27-45). New York – London: Routledge.
Google Scholar
Smolińska, M. (2020). Haptyczność poszerzona. Zmysł dotyku w sztuce polskiej drugiej połowy XX wieku i początku XXI wieku. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Sobchack, V. (1992). The Address of the Eye: Phenomenology and Film Experience. Princeton: Princeton University Press.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780691213279
Google Scholar
Sobchack, V. (2004). What My Fingers Knew: The Cinesthetic Subject, or Vision in the Flesh. W: V. Sobchack, Carnal Thoughts: Embodiment and Moving Image Culture (ss. 53-84). Berkeley – Los Angeles: University of California Press.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520937826
Google Scholar
Totaro, D. (2001). Book Reviews: “The Skin of the Film: Intercultural Cinema, Embodiment, and the Senses”. Canadian Journal of Film Studies, 10 (1), ss. 106-109.
DOI: https://doi.org/10.3138/cjfs.10.1.106
Google Scholar
Walsh, M. (2003). Atlas of Emotion: Journeys in Art, Architecture, and Film by Giuliana Bruno. Senses of Cinema, (28). https://www.sensesofcinema.com/2003/book-reviews/ atlas_of_emotion
Google Scholar
Wilke, T. (2010). Tacti(ca)lity Reclaimed: Benjamin’s Medium, the Avant-Garde, and the Politics of the Senses. Grey Room, (39), ss. 39-56.
DOI: https://doi.org/10.1162/grey.2010.1.39.39
Google Scholar
Williams, L. (1991). Film Bodies: Gender, Genre, and Excess. Film Quarterly, 44 (4), ss. 2-13.
DOI: https://doi.org/10.2307/1212758
Google Scholar
Autorzy
Jacek Ostaszewskijacek.ostaszewski@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-1160-4021
Profesor nauk humanistycznych w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadzi badania z zakresu narratologii i teorii filmu. Opublikował książki: Film i poznanie: Wprowadzenie do kognitywnej teorii filmu (1999), Rozumienie opowiadania filmowego (1999) i Historia narracji filmowej (2018). Z Alicją Helman był współautorem podręcznika Historia myśli filmowej (2007) oraz współredaktorem antologii Film: Język – Rzeczywistość – Osoba (1992). Zredagował także antologię Kognitywna teoria filmu (1999).
Statystyki
Abstract views: 85PDF downloads: 86
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Jacek Ostaszewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jacek Ostaszewski, Koncepcja ucieleśnionego poznania w kognitywnej teorii filmu , Kwartalnik Filmowy: Nr 119 (2022): (Nowa) teoria filmu
- Jacek Ostaszewski, Techniki subiektywizacji w filmie fabularnym , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy