Sens w maszynie – Buster Keaton i „Generał”

Sławomir Masłoń

Abstrakt

W swym artykule Masłoń argumentuje przeciwko takim interpretacjom Generała (1926) Bustera Keatona, które przedstawiają ten film jako krytykę mechanizacji, a co za tym idzie – dehumanizacji ludzkiego życia w nowoczesnym świecie. Wychodząc od definicji Bergsona, dla którego esencją komedii jest „mechaniczność powlekająca życie”, i uwzględniając romantyczną proweniencję tej definicji (idee organicznego dzieła sztuki, sentymentalnej wewnętrzności itp.), autor stara się pokazać, że wbrew tej tradycji to właśnie „bezduszne” ciało jest przedstawione w filmie jako interesujące oraz że owo ciało, a nie spontaniczna duchowość, jest źródłem autonomii głównego bohatera i jego poetyckiego uroku. Co więcej, jeśli wziąć pod uwagę formę filmu, tylko „mechanicznie” skonstruowany slapstickowy wątek – oparty na pogoni, ukazujący stawanie się Johnny’ego maszyną – można uznać za samowystarczalny, choć zostaje on „zanieczyszczony” przez narzucone mu, rzekomo organiczne, sentymentalne i heroiczne konwencje. W ten sposób (zarówno w treści, jak i formie) film ten nie tylko odnosi się do uroszczeń spontaniczności i sentymentalnej organiczności, lecz także może być uznany za ocenę tej strony walczącej w wojnie secesyjnej, której tożsamość odwołuje się do tego rodzaju wartości.