Svalbard w filmach polskich z lat 30. XX wieku
Jacek Szymala
historiawkinie@gmail.comUniwersytet Wrocławski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8714-7114
Andrei Rogatchevski
Uniwersytet w Tromsø (Norwegia)
https://orcid.org/0000-0003-3326-8719
Abstrakt
W 2020 r. minęła 100. rocznica zawarcia traktatu svalbardzkiego, na mocy którego archipelag ten przyznano Norwegii. Polska podpisała go w 1931 r. W roku następnym rozpoczęły się polskie wyprawy polarne. Ekspedycje te były związane z badaniami prowadzonymi z punktu widzenia nauk przyrodniczych, a ekipom towarzyszyli także fotografowie i/lub filmowcy. Celem artykułu jest przedstawienie, analiza i interpretacja materiału wizualnego, jaki pozostał po tych wyprawach, głównie filmowego. W tekście zostały omówione trzy produkcje z lat 30. (Wyspa mgieł i wichrów, Wśród mórz Arktyki oraz Do Ziemi Torella) stanowiące źródła z obszaru historii wizualnej. Filmy te mogą pomóc w studiowaniu historii nauki, zmian krajobrazu, historii cywilizacji oraz w analizowaniu badań polarnych itd.; są także ciekawym głosem na temat polskiej historiografii dotyczącej Arktyki. Autorzy tekstu poświęcają szczególną uwagę odnalezionemu w 2019 r. reportażowi Do Ziemi Torella (reż. Witold Biernawski). Istotną część opracowania stanowi zamieszczona na końcu tabela, w której znajdują się informacje o 40 polskich filmach na temat Svalbardu.
Słowa kluczowe:
Svalbard, Arktyka, historia wizualnaBibliografia
[b. a.] (2019). Biuletyn Informacyjny Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, 28 (11), s. 11.
Google Scholar
Bernadzikiewicz, S. (1936). Polska wyprawa polarna na Spitsbergen 1934. Cel i organizacja, prace i wyniki. Taternik, 20 (5), ss. 159-173.
Google Scholar
Campopiano, L. (2019). Non-State Actors in the Arctic: Lessons from the 1920 Svalbard Treaty Negotiations. St Andrews Historical Journal, 8 (1), ss. 41-50.
Google Scholar
Centkiewicz, C. (1934). Wyspa mgieł i wichrów. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”.
Google Scholar
Chwaściński, B. (1980). Stefan Bernadzikiewicz. W 40-lecie śmierci. Taternik, 56 (2), ss. 67-68.
Google Scholar
Górski, M. (2015). Zimowanie 1932/1933 na Wyspie Niedźwiedziej – eksplozja polskich badań polarnych. Przegląd Geofizyczny, (1-2), ss. 59-76.
Google Scholar
Gurgul, H., Krzeptowski, M. (2000). Henryk Mogilnicki (1906-1999) w 65-lecie Polskiej Wyprawy na Spitsbergen. Biuletyn Polarny, (8), ss. 48-49.
Google Scholar
Halicki, B. (1938). Trzecia polska wyprawa na Spitsbergen. Wiadomości Muzeum Ziemi, 1 (4), ss. 119-122.
Google Scholar
Hendrykowska, M. (2015). Historia polskiego filmu dokumentalnego (1896-1944). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Google Scholar
Kępiński, A., Sandøy, H. (2011). Polsko-norweska historia filmowa (tłum. P. Urbanik, M. Kłos). W: J. E. Holst, P. Urbanik (red.), Kino Norwegii (s. 329). Warszawa – Kraków: MFF Nowe Horyzonty.
Google Scholar
Köhler, P. (2013). Stanisław Siedlecki (1912-2002) – polarnik, taternik, geolog. Stulecie urodzin. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 58 (3), ss. 61-80.
Google Scholar
Köhler, P. (2014). Osiemdziesięciolecie polskiej wyprawy na Wyspę Niedźwiedzią. Biuletyn Polarny, (17-18), ss. 62-66.
Google Scholar
Köhler, P. (2014). Z Legionowa na Wyspę Niedźwiedzią. I polska wyprawa polarna 1932-1933. Rocznik Legionowski, 7, ss. 30-38.
Google Scholar
Köhler, P. (2015). Polska wyprawa na Spitsbergen w 1934 roku. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 60 (2), ss. 117-140.
Google Scholar
Köhler, P. (2016). Druga polska wyprawa na Spitsbergen w 1936 roku. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 61 (4), ss. 135-143.
Google Scholar
Köhler, P. (2018). Polska wyprawa na Spitsbergen w 1938 roku. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 63 (2), ss. 7-27.
DOI: https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.18.008.9461
Google Scholar
Krawczyk, A. (2014). Polskie ślady na Wyspie Niedźwiedziej (1932-1933). Biuletyn Polarny, (17-18), ss. 73-75.
Google Scholar
Lubowicka, A. (2020). Jak dołączyć do grona „państw kulturalnych”. Historia wizualna pierwszej polskiej ekspedycji arktycznej w dwudziestoleciu międzywojennym. W: D. Skotarczak, J. Szymala (red.), Okno na przeszłość. Szkice z historii wizualnej (t. 2, ss. 35-70). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Google Scholar
Łaszkiewicz, S. (1945). Szum młodości. Edinburgh: Składnica Księgarska.
Google Scholar
Maj, S. (2011). Profesor Antoni Bolesław Dobrowolski (1872-1954) jako geofizyk (życie i działalność). Przegląd Geograficzny, (3-4), ss. 279-290.
Google Scholar
Maj, S. (2014). Pierwsza polska wyprawa polarna na Wyspę Niedźwiedzią (1932-1933). Przegląd Geofizyczny, (3-4), ss. 175-186.
Google Scholar
Niekrasz, L. (1978). Gdzie Polska, gdzie Svalbard. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar
Nowak-Zaorska, I. (1969). Polski film oświatowy w okresie międzywojennym. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Rogatchevski, A. (2020). Svalbard on the (Post-)Soviet Screen. Nordlit, (45), ss. 150-174.
DOI: https://doi.org/10.7557/13.4993
Google Scholar
Rozmus, D. (2017). Traktat Svalbardzki – wykorzystane szanse?. Roczniki Administracji i Prawa, 17 (zeszyt specjalny), ss. 269-287.
Google Scholar
Różycki, S. Z. (1936). Wyprawa na Spitsbergen w 1934 roku. Przegląd Geograficzny, 15, ss. 119-137.
Google Scholar
Różycki, S. Z. (1936). Ziemia Torella – teren działania polskiej wyprawy polarnej 1934. Taternik, 20 (5), ss. 173-181.
Google Scholar
Różycki, S. Z. (1973). Z historii polskich wypraw na Spitsbergen. Czasopismo Geograficzne, 44, ss. 139-145.
Google Scholar
Siedlecki, S. (1935). Polska Wyprawa Polarna na Spitsbergen. Wierchy, 13, ss. 34-45.
Google Scholar
Siedlecki, S. (1938). Crossing West Spitsbergen from South to North. Særtrykk av Norsk Geografisk Tidsskrift, 7 (2), ss. 79-91.
DOI: https://doi.org/10.1080/00291953808551595
Google Scholar
Siedlecki, S. (1938). Przejście z południa na północ przez Zachodni Spitsbergen. Wierchy, 16, ss. 118-135.
Google Scholar
Sørenssen, B. (2017). Thor Iversen and Arctic Expedition Film on the Geographical and Documentary Fringe in the 1930s. W: E. Frisvold Hanssen, M. Fosheim Lund (red.), Small Country, Long Journeys: Norwegian Expedition Films (ss. 116-135). Oslo: Nasjonalbiblioteket,.
Google Scholar
Szupryczyński, J. (1975). Eksploracje naukowe Spitsbergenu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Szupryczyński, J. (2007). Eksploracje Spitsbergenu. Przegląd Geograficzny, 71 (3-4), ss. 567-592.
Google Scholar
Szupryczyński, J. (2013). Pierwsza polska wyprawa polarna. Przegląd Geograficzny, 85 (1), ss. 123-160.
Google Scholar
Szupryczyński, J. (2015). Pierwsza polska wyprawa polarna na Spitsbergen. Przegląd Geograficzny, 87 (1), ss. 167-178.
Google Scholar
Szymala, J. (2016). Film – Historia – Turystyka. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Google Scholar
Szymala, J. (2020). Włodzimierz Puchalski (1909-1979) – przyrodnik i artysta między Dolnym Śląskiem a Svalbardem. Zeszyty Artystyczne, 37, ss. 111-119.
Google Scholar
Wiśniewska, I. (2014). Białe: zimna wyspa Spitsbergen. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Google Scholar
Wiśniewska, I. (2016). Hen: na północy Norwegii. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Google Scholar
Zagrajski, S. (1935). Prace geodezyjne Polskiej Wyprawy na Spitsbergen w 1934 roku. Wiadomości Służby Geograficznej, 9 (1-2), ss. 49-122.
Google Scholar
Autorzy
Jacek Szymalahistoriawkinie@gmail.com
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0002-8714-7114
Doktor nauk humanistycznych, badacz historii wizualnej, kulturoznawca. Opublikował dwa tomy autorskie: Film – Historia – Turystyka (2016) oraz Powstanie kozackie 1648-1658. Studium z historii wizualnej (2019). Redaktor prowadzący serii wydawniczej „Historia w Mediach” (wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków). Aktualne zainteresowania naukowe: historia wizualna, Svalbard, film czarnogórski. Członek Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami oraz Polskiego Towarzystwa Badania Gier; wykładowca Akademii Polskiego Filmu. Odnalazł przedwojenny filmowy reportaż z polskiej wyprawy na Spitsbergen (Do Ziemi Torella, reż. Witold Biernawski).
Autorzy
Andrei RogatchevskiUniwersytet w Tromsø Norwegia
https://orcid.org/0000-0003-3326-8719
Profesor, absolwent Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego im. M. W. Łomonosowa i Uniwersytetu w Glasgow. Wykładał m.in. na Uniwersytecie w Glasgow, Uniwersytecie w Helsinkach, Uniwersytecie Masaryka w Brnie, Uniwersytecie w Ostravie, University of Mainz/Germersheim, Hebrew University of Jerusalem. Obecnie pracuje na stanowisku Profesora Literatury i Kultury Rosyjskiej w UiT The Arctic University of Norway. Wśród monografii autorskich i tomów redagowanych są: Bribery and Blat in Russia: Negotiating Reciprocity from the Middle Ages to the 1990s (2000), A Biographical and Critical Study of the Russian Writer Eduard Limonov (2003), Filming the Unfilmable: Casper Wrede’s “One Day in the Life of Ivan Denisovich” (2010), Punishment as a Crime? Perspectives on Prison Experience in Russian Culture (2014). Ostatnie publikacje książkowe to: Russophone Periodicals in Israel (2016) i A War of Songs: Popular Music and Recent Russia-Ukraine Relations (2019).
Statystyki
Abstract views: 292PDF downloads: 377
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Jacek Szymala, Andrei Rogatchevski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
