Awangarda jako laboratorium kina: praktyka „foto-filmowa” Alexandra Hackenschmieda w perspektywie „Medienverbund”
Grażyna Świętochowska
grazyna.swietochowska@ug.edu.plUniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-0241-1722
Abstrakt
Artykuł ma na celu przywrócenie pamięci o postaci Alexandra Hackenschmieda (1907-2004), czeskiego fotografika, montażysty, operatora, reżysera, autora dwóch filmów eksperymentalnych, prawie nieobecnego w polskiej literaturze przedmiotu. Hammid – jak też nazywano Hackenschmieda – był ważną postacią dla czeskiej awangardy oraz twórcą funkcjonującym w międzynarodowym obiegu sztuki. Aby uchwycić i sproblematyzować dynamikę, wielotorowość oraz wielość kontekstów kulturowych i społecznych działań Hammida, autorka wykorzystuje, za Malte Hagenerem, potencjał koncepcji Medienverbund. Kategoria ta oznacza zintegrowaną sieć mediów i praktyk społecznych, powiązań instytucjonalnych, personalnych oraz symbolicznych, skupionych wokół jakiejś wyraźnej lokacji, zazwyczaj wielkomiejskiej. Badając twórczość artysty – zwłaszcza na jej europejskim etapie – przez pryzmat tego pojęcia, autorka analizuje uwarunkowania „wytwarzania” artysty, który od początku wymykał się temu, co lokalne czy wernakularne, by kreować znacznie szerszy pejzaż artystyczny.
Oświadczenie o konflikcie interesów
Słowa kluczowe:
Alexander Hackenschmied, Medienverbund, czeska awangardaBibliografia
Adams Sitney, P. (2002). Visionary Film: The American Avant-Garde, 1943-2000. New York – Oxford: Oxford University Press. (Publikacja oryginału: 1974).
Google Scholar
Andĕl, J. (2002). Alexandr Hackenschmied. Praha: Torst.
Google Scholar
Anděl, J., Szczepanik, P. (2005). Wprowadzenie. Historia refleksji filmowej (tłum. I. Kędzierski). W: A. Gwóźdź (red.), Czeska myśl filmowa. Tom I: Obrazy, obrazki, obrazeczki (ss. 5-34). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Birgus, V., Mlčoch, J. (2009). Czech Photography of the 20th Century. Praha: Kant.
Google Scholar
Bregant, M. (2014). Hammidova česká léta: Prostor a čas v jeho prvních filmech. W: M. Omasta (red.), Alexander Hackenschmied: (Bez)účelná procházka (ss. 29-50). Praha: Casablanca.
Google Scholar
Czartoryska, U. (1985). Czeski konstruktywizm i surrealizm – próba uchylenia sprzeczności. W: U. Czartoryska, R. Kluszczyński (red.), Wybory i ryzyka awangardy. Studia z teorii awangardy (ss. 107-125). Warszawa – Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Drubek, N. (2012). „Bezúčelná procházka”/„Aimless Walk” (1930): Alexander Hackenschmied’s „Film Study” of a Tram Ride to the Outskirts of Prague – Libeň. Bohemia, 52, (1), ss. 77-107.
Google Scholar
Friedberg, A. (2012). Wirtualne okno. Od Albertiego do Microsoftu (tłum. A. Rejniak-Majewska, M. Pabiś-Orzeszyna). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Hackenschmied, A. (2005). Kino niezależne (tłum. I. Kędzierski). W: A. Gwóźdź (red.), Czeska myśl filmowa. Tom I: Obrazy, obrazki, obrazeczki (ss. 313-318). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Hagener, M. (2007). Moving Forward, Looking Back: The European Avant-Garde and the Invention of Film Culture, 1919-1939. Amsterdam: Amsterdam University Press.
DOI: https://doi.org/10.5117/9789053569610
Google Scholar
Hohenbergerová, E. (2014). Filmy Alexandera Hackenschmieda v emigraci: Popis cesty k filmům „Krize”, „Svĕtla v Evropĕ zhasla” a „Zapomenutá vesnice”. W: M. Omasta (red.), Alexander Hackenschmied: (Bez)účelná procházka (ss. 55-72). Praha: Casablanca.
Google Scholar
Lechowicz, L. (1986). Czeska myśl teoretyczna okresu międzywojennego. Obscura, (5), ss. 19-36.
Google Scholar
Lechowicz, L. (1990). Fotografia w kręgu czeskiej awangardy międzywojennej. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Scientiae Artium et Litterarum, 1, ss. 125-145.
Google Scholar
Łuczak, D. (2018). Foto-oko. Wizja fotograficzna wobec okularocentryzmu w sztuce I połowy XX wieku. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (2022). Malarstwo Fotografia Film (tłum. M. Leyko). Katowice: Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach.
Google Scholar
Nezval, V. (2005). Fotogenia (tłum. J. Baluch). W: A. Gwóźdź (red.), Czeska myśl filmowa. Tom I: Obrazy, obrazki, obrazeczki (ss. 170-175). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Omasta, M. (2014). Tichý muž. Poznámky k biografii a fotografiím Alexandera Hammida. W: M. Omasta (red.), Alexander Hackenschmied: (Bez)účelná procházka (ss. 13-24). Praha: Casablanca.
Google Scholar
Omasta, M. (2014). To ostatní je víceméně rutina: Korespondence Michaela Omasty s Alexanderem Hackenschmiedem, Vídeň – New York (září 2001 – leden 2002). W: M. Omasta (red.), Alexander Hackenschmied: (Bez)účelná procházka (ss. 165-202). Praha: Casablanca.
Google Scholar
Seifert, J. (1991). Wszystkie uroki świata. Przypadki i wspomnienia (tłum. J. Bukowski, A. Czcibor-Piotrowski). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Szczepanik, P. (2009). Modernism, Industry, Film: A Network of Media in the Baťa Corporation and the Town of Zlín in the 1930s. W: V. Hediger, P. Vonderau (red.), Films that Work: Industrial Film and the Productivity of Media (ss. 349-376). Amsterdam: Amsterdam University Press.
Google Scholar
Tarajło-Lipowska, Z. (2010). Historia literatury czeskiej. Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar
Teige, K. (2005). Estetyka filmu i kinografii (tłum. A. Mikołajczyk). W: A. Gwóźdź (red.), Czeska myśl filmowa. Tom I: Obrazy, obrazki, obrazeczki (ss. 148-158). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Valasek, T. E. (1979). Alexander Hammid: A Survey of His Film-Making Career. Film Culture, (67-68-69), ss. 250-322.
Google Scholar
Autorzy
Grażyna Świętochowskagrazyna.swietochowska@ug.edu.pl
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-0241-1722
Adiunktka w Instytucie Badań nad Kulturą Uniwersytetu Gdańskiego, w latach 2008-2022 redaktorka naczelna czasopisma naukowego „Panoptikum”. Interesuje ją historia kultury audiowizualnej Europy Centralnej oraz obszar wspólny kina, sztuki, architektury i designu. Autorka publikacji Kino mniejsze. W kręgu filmów czeskiej i słowackiej nowej fali (2022), za którą w 2023 r. otrzymała nagrodę Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami za najlepszą debiutancką książkę filmoznawczą roku. W roku 2025 została stypendystką Marszałka Województwa Pomorskiego dla twórców kultury.
Statystyki
Abstract views: 5PDF downloads: 0
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Grażyna Świętochowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Grażyna Świętochowska, Wideoesej, czyli od Chrisa Markera do Fandoru. Historia awansu pewnej formy audiowizualnej wyrosłej z kinofilii , Kwartalnik Filmowy: Nr 104 (2018): Esej, „found footage”, film montażowy
- Grażyna Świętochowska, O uroczystości i gościach. Czechosłowacka nowa fala i kultura czasu wolnego , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu
- Grażyna Świętochowska, Śmiertelna choroba , Kwartalnik Filmowy: Nr 45 (2004): Sacrum w filmie
