Ucieleśniony odbiór tańca w filmie. Przypadek „Climaksu” Gaspara Noé
Abstrakt
Taniec ukazany na ekranie kinowym może wywierać silniejsze wrażenie na odbiorcy, niż gdyby był oglądany „na żywo”. Krytycy filmowi pisali o pierwszej scenie tańca w Climaksie (2018) Gaspara Noé, używając określeń sugerujących jej wyjątkowo intensywne, fizjologicznie pobudzające oddziaływanie. Taniec wzmocniony audiowizualną oprawą filmu prowokuje szczególny rodzaj somatycznego zaangażowania, przejawiającego się przede wszystkim na poziomie wrażeń płynących z ciała odbiorcy. Zmysłowa teoria kina wydaje się więc szczególnie użyteczną metodologią do wyjaśniania zjawisk z rejestru ucieleśnionego odbioru tańca w filmie. Podczas analizy tego zjawiska na przykładzie Climaksu autor korzysta z proponowanej przez Vivian Sobchack perspektywy sensuous theory, zagadnień fenomenologii tańca, a ponadto odnosi się do teorii afektu, teorii performansu oraz odkrycia neuronów lustrzanych. W końcowej części tekstu autor przywołuje także psychoanalityczne mechanizmy zaangażowania w filmowy taniec.
Słowa kluczowe
Gaspar Noé; ucieleśnienie; taniec; afekt; zmysłowa teoria kina
Bibliografia
Bellantoni, P. (2005). If It’s Purple, Someone’s Gonna Die: The Power of Color in Visual Storytelling. Oxford: Focal Press.
Bergson, H. (2016). O bezpośrednich danych świadomości (tłum. K. Bobrowska, B. Baran). Warszawa: Aletheia.
Bogdański, M. (2018, 22 listopada). Zapamiętajcie ten taniec. CzasKultury.pl. http://czaskultury.pl/czytanki/zapamietajcie-ten-taniec/
Bojarska, K. (2013). Poczuć myślenie. Afektywne procedury historii i krytyki (dziś). Teksty Drugie, 6 (144), ss. 8-16.
Brzozowski, S. (2000). Pamiętnik. Warszawa: Czytelnik.
Elsaesser, T., Hagener, M. (2015). Teoria filmu. Wprowadzenie przez zmysły (tłum. K. Wojnowski). Kraków: Universitas.
Fischer-Lichte, E. (2008). Estetyka performatywności (tłum. M. Borowski, M. Sugiera). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Gallese, V. (2001). The „Shared Manifold” Hypothesis: From Mirror Neurons to Empathy. Journal of Consciousness Studies, 5-7 (8), ss. 33-50.
Guerra, M., Gallese, V. (2012). Embodying Movies: Embodied Simulation and Film Studies. Cinema: Journal of Philosophy and the Moving Image, 3, ss. 183-210.
Irzykowski, K. (1977). Dziesiąta muza. Zagadnienia estetyczne kina. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Jarman, D. (2017). Chroma. Księga kolorów (tłum. P. Świerczyk). Katowice: Instytucja Filmowa Silesia Film.
Jones, J. (2002, 1 września). Behind the Scenes of David LaChapelle’s Documentary „Rize”. DanceSpirit.com. https://web.archive.org/web/20100511071439/http://www.dancespirit.com/articles/1452
Kohn, E. (2018, 13 maja). „Climax” Review: Gaspar Noé’s Psychedelic Ride Is a Drug Trip That Goes Very Wrong in a Movie That Feels Just Right. Indiewire.com. https://www.indiewire.com/2018/05/climax-review-gaspar-noe-cannes-2018-1201963894/
Kruk, A. (2018, 1 października). Harder, Better, Faster. Dwutygodnik.com. https://www.dwutygodnik.com/artykul/8054-harder-better-faster.html
LaMothe, K. L. (2006). Nietzsche’s Dancers: Isadora Duncan, Martha Graham and the Reveluation of Christian Values. New York: Palgrave Macmillan.
Marks, L. (2000). The Skin of the Film: Intercultural Cinema, Embodiment, and the Senses. Durham – London: Duke University Press.
Massumi, B. (2013). Autonomia afektu (tłum. A. Lipszyc). Teksty Drugie, 6 (144), ss. 111-134.
Merleau-Ponty, M. (2001). Fenomenologia percepcji (tłum. M. Kowalska, J. Migasiński). Warszawa: Fundacja Aletheia.
Nietzsche, F. (2015). Tako rzecze Zaratustra (tłum. W. Berent). Kraków: vis-à-vis etiuda.
Polak, M. (2016). Trauma bezkresu. Nietzsche, Lacan, Bernhard i inni. Kraków: Universitas.
Prodeus, A. (2018, 16 maja). Śmiech do szaleństwa. Filmweb.pl. https://www.filmweb.pl/reviews/recenzja-filmu-Climax-21410
Scott, A. O. (2019, 28 lutego). „Climax” Review: A Party That Assaults the Senses and Scrambles the Brain. NYTimes.com. https://www.nytimes.com/2019/02/28/movies/climax-review.html
Sheets-Johnstone, M. (2015). The Phenomenology of Dance. Philadelphia: Temple Univeristy Press.
Smoliński, S. (2018). Climax. Ekrany, 5 (45), s. 41.
Sobchack, V. (2004). Carnal Thoughts: Embodiment and Moving Image Culture. Berkeley – Los Angeles – London: University of California Press.
Stańczyk, M. (2020, 12 lutego). Ucieleśnione doświadczenie kinowe. „Sensuous theory” i jej krytyczny potencjał. Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego. https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/148810
Stasiowski, M. (2018). Mrowisko w uchu. Ucieleśnienie słuchania, Ekrany, 5 (45), ss. 16-21.
Tatarska, A. (2018, 10 października), „Climax”. Gaspar Noé przeczołguje widza przez całe spektrum emocji: od podniecenia po rozpacz. Wyborcza.pl. https://wyborcza.pl/7,101707,24058340,climax-recenzja.html
Taylor, D. (2018). Performans (tłum. M. Borowski, M. Sugiera). Kraków: Universitas.
Wilde, O. (2017). De Profundis (tłum. M. Stroiński). Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-4977-9089
Student kulturoznawstwa, psychologii oraz filozofii w ramach Kolegium Międzydziedzinowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych i Społecznych na Uniwersytecie Warszawskim. Publikował na łamach „Pleografu. Kwartalnika Akademii Polskiego Filmu”. Pisze o filmie także do krakowskiego „16mm” oraz katowickiego „artPAPIERu”.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym” i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy jego ponownym wykorzystaniu.
Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
UMOWA LICENCYJNA DO POBRANIA
