W poszukiwaniu „trzeciego sensu”. Obraz filmowy w teorii (i praktyce) Andrieja Tarkowskiego jako przyczynek do estetyki Rolanda Barthes'a

Piotr Jakubowski

Abstrakt

Roland Barthes, pisząc o filmie w Trzecim sensie, a później o fotografii w Świetle obrazu, posługuje się tożsamymi kategoriami badawczymi, funkcjonującymi w analogicznej strukturze. Wybrane fotogramy i zdjęcia są dla niego pryzmatem, przez który przywołuje istotę tego, co go porusza, wskazując tym samym model patrzenia umożliwiający otwarcie się na przeżycie i stan umysłu, sygnalizujący gotowość na nie. Zarazem dokonuje Barthes krytyki samych środków przedstawiania pod kątem oporu, jaki stawiają postulowanemu ich przyswajaniu oraz ograniczeń i warunków, jakie na nie narzucają. W niniejszym artykule oba estetyczne teksty Barthes’a ustawione są w linii, jako etapy wędrówki. Zgodnie z taką perspektywą, autor Mitologii wskutek artystycznych restrykcji i tempa przekazu odrzuca film na korzyść fotografii. Analiza przyczyn tej wolty wskazuje jednak, że nie była ona jedyną logiczną konsekwencją postawionego przez Barthesa problemu. Autor, na podstawie teorii obrazu filmowego Andrieja Tarkowskiego oraz analizy fragmentu Zwierciadła, przedstawia drogę alternatywną.