Zobaczyć Gorgonę. Siegfried Kracauer i teoria filmu po Zagładzie

Tomasz Majewski

kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Łódzki (Polska)

Abstrakt

Waga, jaką w Teorii filmu (1960) Kracauer przypisywał zainteresowaniu kamery tym, co pozbawione znaczenia, marginalne lub peryferyjne, idzie u niego w parze z sytuowaniem fragmentów własnego dyskursu, nacechowanych szczególnym napięciem lub poczuciem doniosłości, na marginesach głównego toku argumentacji. Są to zarazem fragmenty najbardziej kłopotliwe, jeśli czytać je z perspektywy unifikującej, realistycznej wykładni Teorii filmu. W wielu wypadkach przypadkowe "dygresje" czy spostrzeżenia okazują się - w świetle znanych nam obecnie brulionów Kracauera - elementami pierwszej koncepcji teoretycznej z początku lat 40. Kracauer rozpoznaje zależność pomiędzy eksterminacją jako znikaniem bez śladu istot żywych a wymazywaniem ich śmierci z porządku obrazu - i uznaje ten związek za kluczowy dla filozoficznej charakterystyki Zagłady. Kiedy obraz wkracza w obszar, na którym wydają się ulegać wyczerpaniu tradycyjne możliwości obrazowania, wydaje się być ostatnim schronieniem pogwałconej godności ludzkiej. Niektóre z tych tez wyrastają z dyskusji z interpretacją alegorii "czaszki" przywoływanej za Ursprung des Trauerspiel Waltera Benjamina. Stanowiska tego nie można oczywiście pogodzić ze słynną obrazoburczą postawą Theodora Adorna. W świetle dyskusji Kracauera z Adornem tezę o niemożliwości przedstawienia Shoah trzeba odczytywać w nowej perspektywie.


Słowa kluczowe:

Siegfried Kracauer, teoria filmu, Holokaust

Adorno Theodor W., Curious Realist: On Siegfried Kracauer, trans. A. W. Nicholsen, “New German Critique” 1991, Autumn, no. 54, s. 177.
DOI: https://doi.org/10.2307/488432   Google Scholar

Adorno Theodor W., Dialektyka negatywna, tłum. K. Krzemieniowa, PWN Warszawa 1988, s. 11.
  Google Scholar

Adorno Theodor W., Transparencies on Film, trans. Th. Y. Levin, „New German Critique”, Autumn 1981 – Winter 1982, no. 24-25, s. 202.
DOI: https://doi.org/10.2307/488050   Google Scholar

Agamben Giorgio, Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek, tłum. S. Królak, Warszawa 2008, s. 164.
  Google Scholar

Anderson Mark, Siegfried Kracauer and Meyer Schapiro: A friendship, “New German Critique”, September 1991, no. 54, s. 24.
DOI: https://doi.org/10.2307/488424   Google Scholar

Barnow Dagmar, Critical Realism. History, Photography and Work of Siegfried Kracauer, Baltimore-London 1994, s. 147-149.
  Google Scholar

Benjamin Walter, O pojęciu historii, tłum. K. Krzemień, w: teW. Benjamin, Anioł historii, Poznań 1996, s. 418.
  Google Scholar

Benjamin Walter, The Origin of German Tragic Drama, trans. J. Osborn, London – New York 1998, s. 166, 215.
  Google Scholar

Despoix Philippe, Siegfried Kracauer, essayiste et critique de cinema, “Critique” XLVIII, 1992, no 539, s. 318-319
  Google Scholar

Didi-Huberman Georges, Obraz mimo wszystko, tłum. M. Kubiak Ho-Chi, Kraków 2008, s. 222.
  Google Scholar

Hansen Miriam, „With Skin and Hair”: Kracauer’s Theory of Film, Marseille 1940, „Critical Inquiry”, Spring 1993, nr 19, s. 447, 458-461.
DOI: https://doi.org/10.1086/448682   Google Scholar

Hansen Miriam, Introduction, w: S. Kracauer, Theory of Film. The Redemptions of Physical Reality, Princeton 1997, s. xxiv. Koch Gertrud, “Not yet accepted anywhere”: Exile, Memory and Image in Kracauer’s Conception of History, “New German Critique” 1991, Fall, no. 54, s. 98.
  Google Scholar

Koch Gertrud, Siegfried Kracauer: An Introduction, trans. J. Gaines, Princeton 2000, s. 113.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781400823642   Google Scholar

Kracauer Siegfried, History: The Last Things Before The Last, Oxford 1969, s. 91.
  Google Scholar

Kracauer Siegfried, Od Caligariego do Hitlera. Z psychologii filmu niemieckiego, tłum. E. Skrzywanowa, W. Wertenstein, Warszawa 1958 (1947), s. 198, 259.
  Google Scholar

Kracauer Siegfried, Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości, tłum. W. Wertenstein, Warszawa 1975, s. 39, 40, 78, 109, 318, 324.
  Google Scholar

Michael Klaus, Vor dem Café: Walter Benjamin Und Siegfried Kracauer in Marseille, w: „Aber ein Sturm weht vom Paradise Her”: Texte zu Walter Benjamin, Liepzig 1992, s. 221.
  Google Scholar

Palmier Jean-Michel, Weimar in Exile. The Antifascist Emigration in Europe and America, trans. D. Fernbach, London – New York 2006, s. 445-449.
  Google Scholar

Siegfried Kracauer 1889-1966, red. I. Belke, I. Renz, “Marbacher Magazin” 1988, nr 47, s. 107.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2009-12-31

Cited By / Share

Majewski, T. (2009) „Zobaczyć Gorgonę. Siegfried Kracauer i teoria filmu po Zagładzie”, Kwartalnik Filmowy, (67-68), s. 42–55. doi: 10.36744/kf.3096.

Autorzy

Tomasz Majewski 
kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Łódzki Polska

Adiunkt w Katedrze Me­diów i Kultury Audiowizualnej UŁ. Publikuje w „Tekstach Drugich”, „Przeglądzie Kulturoznawczym” oraz „Estetyce i Krytyce”. Przygoto­wuje do publikacji ksiazkę na temat pamięci Holocaustu w filmach Marcela Ophülsa i Claude Lanzmanna.



Statystyki

Abstract views: 29
PDF downloads: 12


Licencja

Prawa autorskie (c) 2009 Tomasz Majewski

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.