Widłak – od pirotechniki do kserografii. W stronę (bio)archeologii mediów
Abstrakt
Artykuł jest próbą przedstawienia rośliny o nazwie widłak goździsty (lycopodium clavatum) jako czynnika, który legł u podłoża zmian w estetyce późnobarokowych przedstawień teatralnych Giovanniego Servandoniego w XVIII w., a także stał się katalizatorem nowych form pirotechniki, które swą kontynuację znalazły we wczesnym okresie kina, a nawet współcześnie – w występach niemieckiego zespołu muzyki industrialnej Rammstein. Widłak ujawnia nowy wymiar intermedialności łączącej muzykę, teatr, malarstwo, a także – nienależące do dziedziny sztuki – oprzyrządowanie do pomiaru fal dźwiękowych, silnik spalinowy i kserografię. W swym artykule Majewski posługuje się teorią aktora-sieci autorstwa Bruno Latoura, odnosząc ją do postępu technicznego w zakresie metalurgii, pirotechniki i trików teatralnych, te zaś łącząc z tytułową rośliną. Rozważania dotyczące widłaka stają się również okazją do zaproponowania perspektywy bio-archeologii mediów jako komplementarnej do geologii mediów już ustanowionej przez Jusiiego Parikkę.
Słowa kluczowe:
Giovanni Servandoni, teoria aktora-sieci, bio-archeologiaBibliografia
Benjamin, Walter, Pasaże, red. R. Tiedemann, tłum. I. Kania, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2005.
Google Scholar
Brückner, Aleksander. Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków, Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927.
Google Scholar
Daly, Nicholas. The Demographic Imagination and the Nineteenth Century City, Cambridge – London, Cambridge University Press, 2015.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781316155295
Google Scholar
Habermas, Jurgen. „Sam przecież jestem częścią natury” – Adorno o uwikłaniu rozumu w naturę. Rozważania o stosunku między wolnością a nieudostępnialnością”, w: tegoż, Między naturalizmem a religią, tłum. M. Pańkow, Warszawa, PWN, 2012. .
Google Scholar
http://muzea.malopolska.pl/documents/10191/4051653/index.html# (access: 31.01.2017).
Google Scholar
Huhtamo, Erkki, Illusions in Motion. Media Archeology of the Moving Panorama and Related Spectacles, Cambridge, The MIT Press, Cambridge, 2013.
DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/9228.001.0001
Google Scholar
Latour, Bruno. „Zbiorowość ludzi i czynników pozaludzkich. Podążając labiryntem Dedala”. In: tegoż, Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką, red. K. Abriszewski, Toruń, Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.
Google Scholar
Lavoisier, Andre. Mémories et rapports sur divers sujets de chimie et de la physique… w: Oeuvres de Lavoisier, t. 3, Paris 1865, s. 92 (gallica.bnf.fr, access:15.03.2017).
Google Scholar
Linde, Samuel, Bogumił. Słownik języka polskiego, tom 3, Lwów, Zakład im. Ossolińskich, 1857.
Google Scholar
Olearius, Adam. Voyages & Travels of the Ambassadors from the Duke of Holstein, to the Great Duke of Muscovy, and the King of Persia. Begun in the Year M.DC.XXXIII. and finish'd in M.DC.XXXIX, translated into English by John Davies, London 1662,
Google Scholar
Olivier, Marc. “Jean-Nicolas Servandoni's Spectacles of Nature and Technology”, French Papers, nr 3, (2004).
Google Scholar
Parikka, Jussi. A Geology of Media, Minneapolis, University of Minessota Press, 2015.
DOI: https://doi.org/10.5749/minnesota/9780816695515.001.0001
Google Scholar
Pickering, Andrew. „Nowe ontologie”, tłum. T. S. Markiewka. In: Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów, red. E. Bińczyk, A. Derra, Toruń , Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.
Google Scholar
Pieńkos, Andrzej. „Kultura spektaklu. Malarstwo katastrof wulkanicznych w oświeceniu”, w: tegoż, Okropności sztuki. Nowoczesne obrazy rzeczy ostatecznych, Gdańsk, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2000.
Google Scholar
Pinson, Stephen. C. Speculating Daguerre. Art and Enterprise in the Work of L. J. M. Daguerre, Chicago – London, University of Chicago Press, 2012.
Google Scholar
Reiestr Polski Zioł wszystkich w tym Herbarzu opisanych zob. L. Frey, Herbarz Polski Marcina z Urzędowa, http://www.wilanow-palac.pl/herbarz_polski_marcina_z_urzedowa.html (access: 31.01.2017).
Google Scholar
Rice, John. Operatic Pyrotechnics in the Eighteenth Century, w: Theatrical Heritage: Challenges and Opportunities, red. B. Forment, Ch. Stalpaert, Leuven, Leuven University Press, 2015 https://sites.google.com/site/johnaricecv/operatic-pyrotechnics (access: 15.12.2016).
Google Scholar
Schiller, Fryderyk, Zbójcy, tłum. M. Budzyński, akt I, scena II, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/schiller-zbojcy.html (access: 28.02.2017).
Google Scholar
Shakhashiri, Bassam. “Explosions of Lycopodium and Other Powers”, w: tegoż, Chemical Demonstrations, Madison, The University of Wisconsin Press, 1983.
Google Scholar
Siegert, Bernhardt. Cultural Techniques, New York, Fordham University Press, 2015.
Google Scholar
Styczyński, Marek. Rośliny dźwiękowe,
Google Scholar
Szcześniak, Krystyna. Świat roślin światem ludzi na pograniczu wschodniej i zachodniej Słowiańszczyzny, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2008,
Google Scholar
Szypuła, Wojciech. O filogenezie i systematyce widłakowatych, Lycopdioceae, s. 29, http://www.zbiosr.uni.wroc.pl/sites/default/files/abs-02.pdf (access: 31.01.2017)
Google Scholar
The Pyrotechnia of Vannoccio Biringucci translated from the Italian, with the Introduction and Notes by Cyril Stanley Smith and Martha Gnudi, The American Institute of Mining and Metallurgical Engineering, New York 1943. http://www.tms.org/pubs/books/pdfs/09-1002-e/09-1002-0.pdf (access: 12.02.2017)
Google Scholar
Uklanski, Karl. Th. Von. Travels in Poland, Austria, Saxony, Bavaria, and the Tyrol, in the Years 1807 and 1808, London 1815, J. Souter, s. 111-112 https://play.google.com/books/reader (access: 28.02.2017).
Google Scholar
Wehling, Peter. „Usytuowanie materialności praktyk naukowych: postkonstruktywizm – nowa perspektywa teoretyczna w studiach nad nauką?”, tłum. A. Kołtun, w: Horyzonty konstruktywizmu. Inspiracje, perspektywy, przyszłość, red. E. Bińczyk, A. Derra, J. Grygieńć, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2015.
Google Scholar
Werrett, Simon. Fierworks: Pyrotechnic Arts and Scienes in European History, Chicago, The University of Chicago Press, 2010.
Google Scholar
Autorzy
Tomasz Majewskikwatalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
Dr hab., prof. UJ; kulturoznawca i filmoznawca związany z Katedrą Antropologii Literatury i Badań Kulturowych. W latach 2010-2012 kurator projektów filmowych. Laureat nagrody „Literatury na Świecie” w kategorii „Nowy głos” za rok 2011. Autor książki Dialektyczne feerie. Szkoła frankfurcka i kultura popularna (2011). Redaktor tomów Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna (2009), Memory of the Shoah (2010), Migracje modernizmu. Nowoczesność i uchodźcy (2014). Od 2013 r. wiceprezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Członek Komitetu Nauk o Kulturze PAN. Przewodniczący Rady Programowej Narodowego Centrum Kultury Filmowej w Łodzi.
Statystyki
Abstract views: 39PDF downloads: 32
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Tomasz Majewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
