„Patrz Kościuszko na nas z...” ekranu. Obraz Naczelnika w filmie
Abstrakt
Autor analizuje filmy o Tadeuszu Kościuszce. W 1913 r. we Lwowie zrealizowano „Kościuszkę pod Racławicami”. Film, mimo że na poły amatorski, spełnił ważne zadania patriotyczne ukazując – w przededniu I wojny – walkę przeciw Rosji. Odnaleziony jesienią 2009, poddawany jest obecnie renowacji. Efektowne dzieło propagandowe Pod jarzmem tyranów (1916), zachęcające Polaków do walki u boku Austro-Węgier i Prus, nakręcił w Krakowie niemiecki reżyser Franz Porten. Pierwsza miłość Kościuszki (1929) zaprzepaściła szansę ukazania bohatera w życiu prywatnym. Kulminacją Kościuszki pod Racławicami (1938) Józefa Lejtesa była tytułowa bitwa; ze względów na sytuację społeczną w ówczesnej Polsce zminimalizowano w filmie udział chłopów, natomiast ostrzeżenie przed rosyjską zaborczością pozostało aktualne. Po II wojnie Naczelnik – najpierw walczący w Stanach, a potem przeciw Rosji – okazał się być postacią zbyt kontrowersyjną, co satyrycznie pokazał Antoni Bohdziewicz w Kaloszach szczęścia (1958).
Słowa kluczowe:
Tadeusz Kościuszko, okres międzywojenny, Franz Porten, Józef Lejtes, Antoni BohdziewiczBibliografia
„Czas” 1914, nr 13, s. 5.
Google Scholar
„Czas” 1916, nr 384, s. 2.
Google Scholar
„Czas” 1916, nr 397, s. 2.
Google Scholar
„Der Film” 1916, nr 44, s. 36.
DOI: https://doi.org/10.1126/science.44.1123.36
Google Scholar
„Dziennik Wileński” 1907, nr 177, s. 3.
Google Scholar
„Film” 1929, nr 33, s. 8-9.
Google Scholar
„Głos Narodu” 1916, nr 269, s. 2.
Google Scholar
„Głos Narodu” 1916, nr 270, s. 2.
Google Scholar
„Głos Narodu” 1916, nr 383, s. 2.
Google Scholar
„Głos Narodu” 1916, nr 393, s. 2.
DOI: https://doi.org/10.1136/bmj.2.2907.393-b
Google Scholar
„Ilustrowany Kurier Codzienny” 1916, nr 156, s. 4.
Google Scholar
„Ilustrowany Kurier Codzienny” 1916, nr 218, s. 4.
DOI: https://doi.org/10.1007/BF01497653
Google Scholar
„Ilustrowany Kurier Codzienny” 1916, nr 220, s. 4.
DOI: https://doi.org/10.1007/BF01497658
Google Scholar
„Kino dla Wszystkich” 1929, nr 103.
Google Scholar
„Kino” 1938, nr 3, s. 11.
Google Scholar
„Kurier Lwowski” 1913, nr 240, s. 4.
Google Scholar
„Kurier Lwowski” 1914, nr 1, s. 3.
Google Scholar
„Kurier Lwowski” 1914, nr 11, s. 3.
Google Scholar
„Kurier Lwowski” 1914, nr 12, s. 3.
Google Scholar
„Kurier Warszawski” 1917, nr 50, s. 1.
Google Scholar
„Kurier Warszawski” 1917, nr 51, s. 7.
Google Scholar
„Kurier Warszawski” 1917, nr 52, s. 3.
Google Scholar
„Magazyn Filmowy” 1969, nr 48, s. 13.
Google Scholar
„Nowa Gazeta” 1917, nr 35, s. 1.
Google Scholar
„Nowa Reforma” 1916, nr 382, s. 2.
Google Scholar
„Nowa Reforma” 1916, nr 394, s. 2.
Google Scholar
„Nowa Reforma” 1916, nr 395, s. 2, 4.
Google Scholar
„Nowa Reforma” 1916, nr 399, s. 2.
Google Scholar
„Nowa Reforma” 1916, nr 402, s. 1.
Google Scholar
„Nowa Reforma” 1916, nr 430, s. 2.
Google Scholar
„Nowa Reforma” 1917, nr 7, s. 3.
Google Scholar
„Pogoń” 1913, nr 47, s. 4.
Google Scholar
„Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki” 1913, nr 278, s. 3.
Google Scholar
„Scena i Ekran” 1913, nr 2, s. 32-33.
Google Scholar
„Wiadomości Filmowe” 1937, nr 11, s. 9.
Google Scholar
„Wiadomości Filmowe” 1937, nr 24, s. 18.
Google Scholar
„Wiadomości Filmowe” 1937, nr 8, s. 8.
Google Scholar
B. [Beylin Karolina?], „Kurier Polski” 1938, nr 3, s. 6.
Google Scholar
B., Przed ekranem. „Pierwsza miłość Kościuszki”, „Kurier Warszawski” 1929, nr 3, s. 6.
Google Scholar
Banaszkiewicz Władysław, Witold Witczak, Historia filmu polskiego, tom 1: 1895-1929, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1966, s. 61, 245.
Google Scholar
Bąkowski Klemens, Diariusz życia krakowskiego, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rękopis 7284 II, z. 10.
Google Scholar
Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut, red. Z. Szweykowski i J. Maciejewski, PIW, Warszawa 1970, s. 196.
Google Scholar
Bończa-Tomaszewski W., „X Muza” 1938, nr 1, s. 3.
Google Scholar
Cybusz Jacek, Józef Lejtes, „Film na Świecie” 1983, nr 293-294, s. 105-106, 109.
Google Scholar
Dąbrowski Stanisław, Wspomnienia o pracy nad filmem „Tyrannenherrschaft” (125 lat niewoli). Notatki, oprac. J. Got, Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk, rękopis 11865, s. 1-4.
Google Scholar
Die Programme der Berliner Theater. Besprechungen, „Der Film” 1917, nr 1, s. 32.
Google Scholar
E. F., Pierwsza miłość Kościuszki, „Kino dla Wszystkich” 1929, nr 94, s. 13.
Google Scholar
Etler, Nasze przyjęcie kaloszy, „Odgłosy” 1958, nr 36, s. 12.
Google Scholar
Florczak Zbigniew, Kalosze, „Film” 1958, nr 45, s. 5.
Google Scholar
G. H., Polski film historyczny „Pierwsza miłość Kościuszki” zagranicą, „Film” 1929, nr 34, s. 8-9.
Google Scholar
Gdzie są kina z tamtych lat? Z Tadeuszem Eugeniuszem Witkiewiczem rozmawiała R. Pagacz-Moczarska, „Alma Mater” 2001, nr 32, s. 30.
Google Scholar
Gierszewska Barbara, Kino i film we Lwowie do 1939 roku, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2006, s. 135, 139.
Google Scholar
Got Jerzy, Krakowscy aktorzy w niemieckim „kolosalnym obrazie filmowym”, „Pamiętnik Teatralny” 1995, nr 1-2, s. 187-194.
Google Scholar
Ilustrowany przewodnik po Lwowie i Powszechnej Wystawie Krajowej, Towarzystwo dla Rozwoju i Upiększania Miasta, Lwów 1894, s. 168.
Google Scholar
Janicki Stanisław, Polskie filmy fabularne 1902-1988, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1990, s. 22.
Google Scholar
Jasielski Aleksander [Norbert Hochman], Wyprawa po celuloidowe runo, oprac. R. Długosz, Filmowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1958, s. 76, 100-103.
Google Scholar
Karnaszewski Roman, „Film” 1938, nr 2, s. 4.
Google Scholar
Kołodyński Andrzej, Patrz Kościuszko..., „Kino” 1994, nr 7-8, s. 44.
Google Scholar
Kończyc T., „Świat” 1930, nr 2, s. 22.
Google Scholar
Kościuszko i Ryfka, „Głos Narodu” 1916, nr 391, s. 2.
Google Scholar
Kościuszko na filmie, „Nowa Reforma” 1916, nr 436, s. 1.
DOI: https://doi.org/10.1136/bmj.1.2881.436
Google Scholar
Krak., Kościuszko w kinematografie na Rynku krakowskim, „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1916, nr 241, s. 4.
Google Scholar
Krogulski Mariusz Lesław, Spuścizna minionych pokoleń, Poligrafia Redemptorystów, Tuchów 2005, s. 119-124.
Google Scholar
Kruczkowski F., „Kościuszko pod Racławicami” w kinematografii (wywiad), „Scena i Ekran” 1913, nr 1, s. 7-8.
Google Scholar
L., Pierwsza miłość Kościuszki (Realizacja Tadeusz Piętowski), „Kino. Teatr” 1929, nr 12.
Google Scholar
Lamprecht Gerhard, Deutsche Stummfilme 1915-1916, Dt. Kinemathek e.V., Berlin 1969, s. 547.
Google Scholar
Lec Stanisław Jerzy, O cenzurze filmu „Kościuszko pod Racławicami”, „Szpilki” 1938, nr 19, s. 5.
Google Scholar
Lewicki Bolesław Włodzimierz, „Gazeta Lwowska” 1938, nr 3, s. 4.
Google Scholar
Lewicki Bolesław Włodzimierz, Filmy w styczniu, „Gazeta Lwowska” 1938, nr 24, s. 3.
Google Scholar
Listy Józefa Lejtesa do Barbary i Leszka Armatysów, „Kino” 1984, nr 1, s. 21.
Google Scholar
Marszałek Rafał, Filmowa pop-historia, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984, s. 340-342.
Google Scholar
Misiorny Michał, Smutek aktora, „Kultura” 1986, nr 24, s. 15.
Google Scholar
Mitzner Piotr, Teatr Tadeusza Kościuszki. Postać Naczelnika w teatrze 1803-1994, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2002.
Google Scholar
Neuheiten auf dem Berliner Filmmarkte. (Originalbericht), „Der Kinematograph” (Düsseldorf) 1917, nr 523.
Google Scholar
Niemcewicz Julian Ursyn, Pamiętniki czasów moich, t. 1, oprac. J. Dihm, PIW, Warszawa 1957, s. 72.
Google Scholar
Nowacki Kazimierz, Monumenty Tadeusza Kościuszki, „Suplement” 1994, nr 38, s. 14.
Google Scholar
Piątkowski Bohdan, Jarmark X Muzy. Film polski w latach 1900-1945, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1975, s. 20, 73.
Google Scholar
Piotrowski A. W., „Orka” 1958, nr 46, s. 6.
Google Scholar
Piskor A., Ułan księcia Kościuszki, czyli Poniatowski pod Racławicami, „Prosto z Mostu” 1938, nr 6, s. 7.
Google Scholar
Polski wieczór w „Kino Palace”, „Wiedeński Kurier Polski”, 21.04.1917.
Google Scholar
Pożar w atelier filmowem „Falangi”. Film „Kościuszko pod Racławicami” spłonął. Trzy osoby poparzone, „Kurier Polski” 1937, nr 342, s. 5.
Google Scholar
S., Wywiad z reż. Lejtesem, „Kino” 1937, nr 52, s. 19.
Google Scholar
W. Ł., Kościuszko pod Racławicami. Reportaż ze zdjęć plenerowych, „X Muza” 1937, nr 18, s. 3.
Google Scholar
Wasilewski Stanisław, Armata z papieru, „Kino” 1931, nr 17 s. 8-9, 15.
Google Scholar
Wielopolska Maria Jehanne, „Kurier Poranny” 1930, nr 6, s. 4.
Google Scholar
Witwicki Władysław, O pewnej psychologii sukcesu. W związku z artykułem Boya o wystawie Styków, nakładem autora (druk W. Nowakowskiego), Warszawa 1930, s. 7-8.
Google Scholar
Włodek Roman, Jak Mrożek został filmowcem, „Kino” 2004, nr 12, s. 64-66.
Google Scholar
Wspomnienia Józefa Lejtesa, oprac. J. Cybusz, „Tygiel Kultury” 1998, nr 3, s. 59.
Google Scholar
Wystawienie filmu polskiego Berlinie, „Wiedeński Kurier Polski” 1917, nr 699, s. 3.
Google Scholar
WZB, Leopolia przedstawia film „Kościuszko pod Racławicami”, „Film” 1956, nr 24, s. 14.
Google Scholar
Zahorska Stefania, Nowe filmy, „Wiadomości Literackie” 1938, nr 4, s. 5.
Google Scholar
Zajiček Edward, Polska produkcja filmowa. Problemy rentowności, Uniwersytet Śląski, Katowice 1983, s. 68.
Google Scholar
Zajiček Edward, Poza ekranem. Kinematografia polska 1918-1991, Filmoteka Narodowa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1992, s. 24.
Google Scholar
Zakaz przewozu filmów, „Wiedeński Kurier Polski” 1917, nr 702, s. 3.
Google Scholar
Żeleński-Boy Tadeusz, Psychologia sukcesu, „Kurier Poranny” 1930, nr 304.
Google Scholar
Autorzy
Roman Włodekkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Instytut Historii, Polska Akademia Nauk Polska
Filmoznawca; pracuje w Instytucie Historii PAN. Autor haseł m.in. w Encyklopedii Krakowa, Encyklopedii filmu oraz Polskim słowniku biograficznym. Zajmuje się w historią filmu polskiego, biografistyką oraz tematyką judaistyczną. Publikuje w periodykach fachowych oraz pracach zbiorowych.
Statystyki
Abstract views: 25PDF downloads: 15
Licencja
Prawa autorskie (c) 2010 Roman Włodek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Roman Włodek, Marek Majer Libkow. Producent-pasjonat , Kwartalnik Filmowy: Nr 91 (2015): Film między muzyką pop a popkulturą
