CALL FOR PAPERS

Przyjmujemy gotowe artykuły naukowe – w języku polskim lub angielskim – wpisujące się w tematykę planowanych tomów (jak niżej), ale także teksty niezwiązane z wiodącym tematem numeru, zwłaszcza jeśli dotyczą historii kina polskiego, teorii filmu w ujęciu problemowym bądź poruszają kwestie mało dotychczas przebadane. Czekamy również na recenzje naukowe książek filmoznawczych opublikowanych w Polsce bądź dotyczących polskiego kina i mediów.

Nr 130 (lato 2025)

NOWA GATUNKOWOŚĆ

(artykuły przyjmujemy do 10 marca 2025 r.)

Tytułem planowanego tomu chcemy zainspirować autorki i autorów do refleksji nie tyle nad gatunkiem jako kategorią pozwalającą porządkować czy strukturyzować duże zbiory filmowe bądź wyłaniać kanony, ile właśnie nad gatunkowością jako pewną cechą. Jeśli zgodzimy się z Altmanowskim rozpoznaniem, że gatunek jest posadowiony w umysłach twórców czy odbiorców, a nie w jakiejś grupie tekstów, to ową cechę będziemy mogli utożsamić chociażby z podatnością przekazów audiowizualnych na rozmaite operacje typologizujące, czyli z ich mniejszym bądź większym skonwencjonalizowaniem.

W takim ujęciu gatunkowość może być również postrzegana jako jeden z elementów kulturowej teorii gatunku, odchodzącej od imperatywu definiowania, a skłaniającej się ku sytuowaniu tego, co potencjalnie gatunkowe, w pejzażu rozległych zmian kulturowych i przepływów między mediami. Takie podejście pozwalałoby na uwolnienie się od hegemonii tradycyjnych paradygmatów genologicznych i wyjście ku nowym rejonom.

Chcielibyśmy zatem, aby artykuły zgłaszane do tego numeru – zarówno teoretyczne, jak i case studies – chwytały problematykę gatunkowości właśnie przez pryzmat labilności genologicznej, by szły ku redefiniowaniu uświęconych kanonów, otwierały się na ujęcia nowe, kontestujące, dekonstruujące, aby podejmowały kwestię kształtowania się nowych form gatunkowych, ewoluowania bądź renesansu form dawnych, wreszcie kryteriów czy wyznaczników gatunkowych widzianych z różnych perspektyw i w szerokim spektrum medialnym: filmie, telewizji, streamingu, wideoblogosferze czy transmisjach/przekazach internetowych. Oczekiwalibyśmy przy tym, by – zgodnie z gatunkowym novum – namysł krytyczny odnosił się do zjawisk czy dzieł z XXI w.

Przykładowe obszary tematyczne:

• potrzeba uściśleń/przedefiniowań teoretycznych: gatunek a rodzaj (mylone w praktyce analitycznej), gatunek a cykl czy trend (formuła zamknięta a otwarta), gatunek jako nieostra kategoria opisowa w krytyce filmowej
• typologizacje i hierarchie gatunkowe – refleksja nad ich przydatnością i funkcjonalnością w praktyce filmoznawczej
• gatunkowe hybrydy i krzyżówki: mashupy, remiksy, science fiction/fantasy-horror, fantasy historyczne, kino autorskie czerpiące z konwencji i estetyk kina gatunkowego
• wyznaczniki gatunkowości – treściowe, dotyczące przestrzeni, dźwiękowe, narracyjne, paratekstualne; styl a wyznaczniki gatunku
• nowe (?) formy/technologie medialne a ich specyfika gatunkowa: wideoblog, filmy komórkowe, tzw. rolki (TikTok, Instagram etc.), gatunkowość a rzeczywistość wirtualna (VR) i rzeczywistość rozszerzona (AR)
• gatunkowość w kontekście marketingowym – rentowność kina gatunków, mimikra gatunkowa (np. montowanie trailerów thrillera psychologicznego jako zapowiadających horror), franczyzy i uniwersa filmowe a gatunek, reguły gatunkowe a profile studiów produkcyjnych (np. A24, Blumhouse, Monkeypaw Productions)
• gatunkowa intersekcjonalność – kształtowanie/przeobrażanie się gatunków pod wpływem czynników (sub)kulturowych i społecznych (np. korelacje między fandomami a określonymi gatunkami; gatunki audiowizualne w mediach społecznościowych; wpływ gatunków literackich)
• specyfika/rozpoznawalność struktur gatunkowych w perspektywie neuronauki i neurofilmologii
• narodziny i śmierć gatunku – czynniki/filmy będące zarzewiem gatunku; przyczyny wyczerpywania się formuł gatunkowych; czy potrzeba nam nowych gatunków?
• nowa gatunkowość w telewizji i streamingu – formaty, konwencje, serie/cykle, przechodniość formuł, pokrewieństwo rozwiązań
• niszowe (pod)gatunki filmowe a tradycja gatunków „dawnych” (mockbuster, mumblecore, horror lovecraftowski etc.)

Nr 131 (jesień 2025)

EKOLOGIA KINA/MEDIÓW

(artykuły przyjmujemy do 2 czerwca 2025 r.)

Ekologia to dziedzina, w której wykorzystuje się rozpoznania różnych nauk – biologii, geografii, ekonomii, socjologii etc. – w celu zbadania wzajemnych wpływów między środowiskiem ożywionym i nieożywionym lub inaczej: między człowiekiem, przyrodą oraz techniką. Posłużenie się tym terminem w odniesieniu do kina i/lub mediów siłą rzeczy ewokuje koncepcje takie jak „zielone” kino bądź „ekokino”, opierające się przede wszystkim na związkach przemysłu filmowego z ochroną środowiska naturalnego i działaniem na jej rzecz. Również my nie wykluczamy takiej perspektywy. W proponowanym ujęciu chcielibyśmy jednak wykroczyć poza nią i podążyć ku zjawiskom takim jak systemowość czy środowiskowość. Zachęcamy do namysłu zarówno nad systemem tworzonym przez samo kino czy media, jak i nad ich różnorakimi, nie zawsze oczywistymi relacjami z innymi systemami (np. ekosystemami, także tymi zupełnie niezależnymi od człowieka). Chodziłoby nam przy tym nie tyle o przeciwstawienie kultury naturze czy też wyodrębnienie jednej kategorii z drugiej, ile o dostrzeżenie mechanizmów ich funkcjonowania, istniejących między nimi podobieństw, a nawet współzależności – mechanizmów opierających się również na równowadze między różnymi czynnikami i wpływami bądź narażonych na jej brak.

Refleksja dotycząca proponowanego tematu może odbywać się w rozmaitych porządkach: ontologicznym lub epistemologicznym, etycznym lub estetycznym, historycznym lub współczesnym, a także tekstualnym czy też infrastrukturalnym.

Przykładowe obszary tematyczne:

• film jako narzędzie poznania w naukach przyrodniczych
• perspektywa ekokrytyczna w filmo- i medioznawstwie
• transgresyjność związków między człowiekiem, mediami i przyrodą
• estetyka przyrody i jej (możliwe) związki z kinem i mediami: doświadczanie przyrody jako sztuki, ekologiczna estetyka przyrody Gernota Böhmego (estetyczne, zmysłowe doświadczenie przyrody, brak przeciwstawienia przyrodzie kultury i techniki – „rozszerzona ekologia”)
• zamiast reprezentacji – transformacja i kreacja jako paradygmat ekologicznej sztuki audiowizualnej, czyli: jak filmy mogą uczyć nas postrzegania świata w inny sposób?
• teoria i praktyka badań nad „ekokinem”
• globalność i lokalność ekosystemów medialnych
• transmedialne światy jako rodzaje i strategie narracyjne oraz fandom, dyskursy internetowe i inne parateksty jako ekosystem filmowy
• (ro)zbieżność perspektyw „ekoetycznych” w filmowej treści i produkcji (rosnąca świadomość ekologiczna versus brak poszanowania praw pracowniczych; dewastacja przyrody jako element innych problemów społecznych etc.)
• kino zero waste w porządku materialnym (ograniczenie i utylizacja odpadów) i/lub estetycznym (przeciwko estetyce nadmiaru)
• historia i teoria filmu/kina/mediów a wzrost świadomości ekologicznej, czyli co dyskursy teoretyczno- i historycznofilmowe mogą mieć wspólnego z naturą?
• sztuczna inteligencja i jej wpływ na proekologiczny rozwój kina/mediów

Nr 132 (zima 2025)

KINO ŚWIATOWE

(artykuły przyjmujemy do 1 września 2025 r.)

Jednym z wyzwań stojących przed osobami chcącymi zajmować się tzw. kinem światowym jest to, co stanowi jego treść. Syntetyczną czy też spójną refleksję utrudnia tu zarówno różnorodność pojęciowa, jak i wielość perspektyw badawczych. Do World Cinema zalicza się np. filmy realizowane poza Hollywood i stojące w kontrze do estetyki oraz wartości przez ten ośrodek reprezentowanych, utwory arthouse’owe z różnych części świata, Third Cinema oraz produkcje zagraniczne recypowane z perspektywy danego kraju. Bogactwo znaczeniowe może być zaletą, często jednak powoduje chaos, którego okiełznanie stanowi jeden z elementów koncepcji proponowanego tomu. Namysł nad sposobami, a nawet samą zasadnością posługiwania się terminem „kino światowe” jest możliwy w kontekście jednej z najważniejszych publikacji poświęconych tej tematyce – World Cinema: A Critical Introduction (2018), której autorzy proponują trzy poziomy opisu: policentryzm, polimorfizm oraz poliwalencję. Innym ciekawym punktem referencyjnym może być artykuł Przemysława Czaplińskiego Literatura światowa i jej figury (2014), poświęcony krytycznej analizie (także historycznej) tytułowego zjawiska. I nie chodzi tu bynajmniej o konwencjonalne zbliżenie filmu do literatury, lecz o pewien sposób krytycznego namysłu nad tym pierwszym przy użyciu aparatu stosowanego – w interesującym nas paradygmacie – do drugiej.

Zachęcamy także do refleksji nad tym, z jakiej pozycji i dlaczego ustala się to, co za kino światowe uchodzi oraz czy i jak zmiany geopolityczne, ekonomiczne, technologiczne, a także społeczne wpływały bądź wpływają na kształtowanie się jego oblicza.

Przykładowe obszary tematyczne:

• światowość kina widziana z różnych perspektyw geograficznych
• napięcie między światowością a globalnością (np. w kontekście zachowania waloru lokalności wobec amerykanizacji – czy też szerzej: westernizacji – estetyki i produkcji filmowej)
• kino awangardowe jako kino światowe
• historia i historyzm jako matryca kina światowego (zależność elementów fabularnych, narracyjnych oraz inscenizacyjnych od refleksji historycznej w różnych miejscach na świecie)
• wchłanianie elementów kina światowego czy też „światowych” kin narodowych przez Hollywood
• oscarowa kategoria „najlepszy film międzynarodowy” – sens, istota, cel
• jeśli kino światowe, to czy również telewizja światowa?
• obrazoświaty – filmowe uniwersa i multiwersa jako przykład transnarodowego czy transkulturowego wymiaru kina/filmu
• światy obok światów – czy można tłumaczyć daną kulturę za pomocą narzędzi przynależnych dyskursom innej?
• uwikłanie kina w sieć globalnych (sposobów produkcji i dystrybucji) znaczeń, przepływów ekonomicznych i wartości – transnarodowy i transkulturowy aspekt twórczości filmowej

Nr 133 (wiosna 2026)

FILMOZNAWSTWO I MEDIOZNAWSTWO W HUMANISTYCE

(artykuły przyjmujemy do 8 grudnia 2025 r.)

Współczesność można widzieć jako czas osłabienia teorii, zwłaszcza tych z pola humanistyki. W ich miejsce pojawiają się kolejne „zwroty”, często przejściowe i doraźne. Czy jednak zwroty są w stanie zastąpić same teorie, zagwarantować metodologiczne rygory poznania naukowego? A może wystarczy dziś po prostu teoretyzowanie, „mapowanie” pola badawczego zamiast „głębokiego” wglądu ontologicznego i epistemologicznego po to, by nie stracić z oczu trasy wędrówki poznawczej? A jeśli już jakaś nowa teoria (nowe teorie), to czym miałaby ona być i czemu służyć w czasach digitalizacji, tranzytywności kultur mediów, nieustannych przeobrażeń (post)kina?

Pytań teoretycznych jest więcej. Czy znawstwo filmu i mediów traktować jako wspólną dziedzinę, czy odrębne pola? Czy teorię filmu i mediów ujmować w trybie integracyjności oraz komparatystyki, czy też interdyscyplinarności bądź transdyscyplinarności? Czym powinno być znawstwo filmu dziś, kiedy pytanie o to, czym jest film, wcale nie musi świadczyć o ekstrawagancji teoretycznej? Czy macierzystym dlań kontekstem powinien być dziś paradygmat cyfrowości, określony przez dominację algorytmów oraz sztucznej inteligencji? Czy mamy postrzegać kino przez pryzmat teorii krytycznych, czy też lokować je w perspektywach posthumanistycznych (to zresztą nawzajem się nie wyklucza)? Jaką naturę ma dziś dyspozytyw i skąd czerpać inspiracje dla języka dziedziny?

Filmoznawstwo i medioznawstwo są dziś w permanentnym ruchu, napędzane dynamiką przejść od narracji humanistycznych do posthumanistycznych i transhumanistycznych. Czy w takiej sytuacji warto jeszcze rewidować przeszłe, analogowe teorie? I w jaki sposób konceptualizować historie filmu w przestrzeniach inter-, trans- i postmedialnych? Zapraszając czytelników i czytelniczki do udziału w numerze, zachęcamy do dyskusji na temat miejsca filmo- i medioznawstwa we współczesnej humanistyce oraz do podjęcia próby uchwycenia dynamiki ich przemian.

Przykładowe obszary tematyczne:

• dyskursy teoretyczne filmoznawstwa i medioznawstwa w obliczu przemian w humanistyce
• proliferacja zwrotów – potrzeba chwili czy stan teorii po teorii?
• teoretyzowanie vs. mapowanie wobec deficytu teorii
• znawstwo filmu – znawstwo mediów: integracja, inter- czy transdyscyplinarność?
• postkino i postmedia jako obiekty badania oraz narzędzia poznania w naukach humanistycznych
• metajęzyk teorii w czasach jej osłabienia
• film i media ekranowe w paradygmacie cyfrowości
• przemiany dyspozytywu oraz ich aspekt teoretyczny, psychologiczny, formalny, technologiczny
• perspektywy trans- i posthumanistyczne w badaniu filmu i mediów
• teorie krytyczne i krytyka teorii
• historie po nowemu – kolejne wyzwania czy anachroniczny projekt?