Dzieciństwo radzieckie – terytorium golemów

Nelly Bekus-Gonczarowa

Abstrakt

Bekus-Gonczarowa, zainspirowana pamiętnikiem z dzieciństwa, który napisała podczas pobytu w międzynarodowym obozie pionierskim „Artek” na Krymie, bada fenomen „radzieckiego dzieciństwa”; termin ten oznacza, że zewnętrzny świat dzieci został wchłonięty przez narzucone znaczenia, a ich myśli i pragnienia przybrały kształt zewnętrznej ideologii. Dzieci, pod wpływem państwowych instytucji edukacyjnych, stały się częścią radzieckiego społeczeństwa. Indywidualny rozwój dziecka został zastąpiony przez uniwersalne stereotypy wypracowane przez system. Świadomość człowieka radzieckiego nie rozwijała się ewolucyjnie. Odpowiednie mechanizmy powodowały, że utożsamiał się on z obrazem zaprojektowanym przez machinę ideologiczną. Zaprzeczenie ewolucyjnemu rozwojowi, dojrzewaniu i wychowaniu dziecka, które nagle stawało się pełnoprawnym podmiotem stosunków społecznych i kulturowych, czyniło je podobnym Golemowi. Dziecko nie stawało się obywatelem radzieckim w procesie, ale jak homunculus miało od razu pojawić się z odpowiednio ukształtowanym systemem wartości i przekonań. Bekus-Gonczarowa porównuje swoje doświadczenia z przykładami zmitologizowanego radzieckiego dzieciństwa małych bohaterów z filmów Anna, od 6 do 18 Michałkowa, Timur i jego drużyna Razumnego, Nieuchwytni mściciele Koesajana i Dziecko wojny Tarkowskiego.