Socrealistyczne aktorstwo – postulaty i praktyka

Małgorzata Niecikowska

Abstrakt

Rok 1949 był przełomowy w polskim teatrze ze względu na oficjalne uznanie socrealizmu za obowiązującą doktrynę. Egzemplifikacją proponowanych zmian stał się film Eugeniusza Cękalskiego Dwie brygady i Premiera w Borucicach, sztuka Aleksandra Baumgartena i Karola Słotwińskiego. W teorii teatru socrealizmu aktor był istotnym elementem. Od aktora wymagano identyfikacji z ideologią marksistowską (miał być „megafonem propagandowym”), a także z bohaterami, przedstawicielami klasy robotniczej (robotników i chłopów). Pożądani byli aktorzy, których wygląd odpowiadał typom „ludowych” bohaterów. Aktorzy o „ideologicznie obcych” typach urody byli „skazywani” na role sabotażystów, szpiegów i wrogów. Od aktora wymagano stosowania niezwykle realistycznych, wręcz naturalistycznych środków wyrazu. Na szczęście dla aktorów i teatru doktryna ta była niewykonalna, ponieważ była wewnętrznie sprzeczna. W pewnym sensie socrealizm zaprogramował aktorskie emploi na lata. Większość wybitnych aktorów i aktorek, m.in. Tadeusz Łomnicki, Ryszarda Hanin, Antonina Gordon-Górecka czy Barbara Rachwalska, traktowała ten okres jako wyzwanie, rodzaj zadania do przećwiczenia warsztatu aktorskiego.