„Femme fatale” jako byt fantazmatyczny. O demonicznych postaciach kobiecych w filmie w pierwszej połowie XX wieku i ich późniejszych reminiscencjach

Zofia Hadamik

Abstrakt

Hadamik dokonuje wnikliwej analizy fenomenu femme fatale w kulturze od romantyzmu do współczesności, a zarazem fantazmatu jako struktury wyobraźni wpisanej w kontekst męskiej psychiki i odwiecznej walki płci. Fantazmat jest wyrazem lęku przed utratą męskiej tożsamości i pożądania. Z drugiej strony jest też wyrazem zmian społeczno-ekonomicznych i obyczajowych, które nadeszły wraz z ruchem emancypacji kobiet. Silnie zakorzenił się on w literaturze popularnej przełomu XIX i XX wieku u Eugène’a Sue, Gustave’a Flauberta czy Algernona Swinburne’a. Został wzmocniony przez filozoficzne refleksje Nietzschego i Schopenhauera. Temat ten był również eksplorowany w malarstwie Moreau, Beardsleya, Klimta i Muncha. Femme fatale była obecna w filmach od samego początku w kinie niemym. Fantazmat był związany z konkretnymi typami aktorskimi, np. Theda Bara była jedną z wiodących postaci fatale, a następnie Louise Brooks i Marlena Dietrich, najpełniejsze wcielenie femme fatale w Błękitnym aniele i Diabeł jest kobietą. Kino noir również miało swój typ femme fatale. Hadamik umieszcza mit femme fatale w kontekście feministycznych teorii kina. Bohaterka Nagiego instynktu Verhoevena jest współczesnym wcieleniem zła. We współczesnym kinie ten typ pojawia się jako element gry z widzem i odwołań do jego znajomości konwencji gatunkowych.