„Nieznana planeta”. Roberta Bressona kino ekstatyczne

Tycjan Gołuński

Abstrakt

Autor dokonuje próby opisu dzieła Bressona i jego koncepcji kina przy użyciu metody heremeneutycznej. Skłoniła go do tego niezwykła różnorodność tropów interpretacyjnych odnajdywanych zwykle u tego reżysera oraz odczytań symboliczno-alegorycznych i filozoficznych, niekiedy skrajnie rozbieżnych. Dla Gołuńskiego punktem wyjścia jest przeświadczenie o nieuchwytności semantycznej i niepodatności na werbalizację tej twórczości. Należy ją postrzegać w związku z pismami Bressona, które dotyczą wyborów i doskonalenia środków artystycznych, a także krystalizacji własnego stylu. W dużym uogólnieniu najważniejsze elementy tej stylistyki to zanegowanie znaczenia aktorstwa filmowego na rzecz modeli (models) kształtowanych całkowicie według precyzyjnych, technicznych wskazówek reżysera, w oderwaniu od historii, fragmentarycznie, w sposób nieciągły, skierowanie uwagi na wewnętrzne życie postaci, zespolenie obrazu z muzyką, dźwiękiem i ciszą, zarówno w sensie dosłownym, jak i przez analogię, za sprawą wizualnych odpowiedników rytmu i nastroju muzycznego. Twórczość ta, mająca swoje niejawne korzenie w kulturze francuskiej, tradycji wywodzącej się z Monteskiusza i Pascala, surrealizmie, malarstwie różnych epok i kierunków, jest jednak samowystarczalna i specyficznie filmowa. Gołuński wskazuje na szczególną właściwość obrazów Bressona, uznaje ich zdolność do kondensacji, fragmentacji, specyficznych połączeń, a zwłaszcza szczelin i elips znaczeniowych, które nie mają nic wspólnego z koncepcją „świata przedstawionego”. Analizując kolejne filmy, Gołuński uściśla Bressonowską koncepcję kina nieprzejrzystego, antyiluzorycznego, jak japońskie haiku.