Obrazy Holokaustu w filmach z okresu polskiej szkoły filmowej (1955-1965)

Marek Haltof

kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Northern Michigan University (Stany Zjednoczone)

Abstrakt

Autor analizuje sposoby przedstawiania Holokaustu w polskich filmach powstałych w okresie trwania polskiej szkoły filmowej. Przywołując filmy, z których większość wciąż pozostaje w cieniu wielkiego kanonu szkoły polskiej, Haltof próbuje wpisać ukazany w nich wizerunek Zagłady zarówno w kontekst artystyczny, historyczny, jak i polityczny. Autor omawia takie filmy, jak Pokolenie i Samson Andrzeja Wajdy, Naganiacz Ewy i Czesława Petelskich, Świadectwo urodzenia Stanisława Różewicza, Biały niedźwiedź Jerzego Zarzyckiego, Pasażerka Andrzeja Munka i dwa krótkometrażowe filmy: Przy torze kolejowym Andrzeja Brzozowskiego i Ambulans Janusza Morgensterna. Analizując je, autor pisze o sposobach łączenia i rozłączania losów żydowskich i losów polskich, o tragedii dzieci skazanych na Zagładę, o postawach Polaków wobec szukających pomocy Żydów, a także o filmowych próbach znalezienia psychologicznego wymiaru relacji między prześladowanymi a prześladowcami.

  • Tekst jest tłumaczeniem rozdziału (Images of the Holocaust during the Polish School Period /1955-1965/) z książki Marka Haltofa Polish Film and the Holocaust: Politics and Memory, Berghahn Books, New York 2012. Copyright © Marek Haltof and Berghahn Books 2012.

Słowa kluczowe:

Holokaust, kino polskie, polska szkoła filmowa

„Campo di fiori” po pięćdziesięciu latach. Ludzkość, która zostaje, red. J. Gromek-Ilg, „Tygodnik Powszechny” 2005, nr 18. Tekst dostępny na stronie: http://www.dialog.org/dialog_pl/campo-di-fiori.html (dostęp: 2.07.1012).
  Google Scholar

Andrzejewski Jerzy, Wielki Tydzień, Czytelnik, Warszawa 1993, s. 19-20.
  Google Scholar

Bartov Omer, The “Jew” in Cinema: From “The Golem” to “Don't Touch My Holocaust”, Indiana University Press, Bloomington 2005, s. 153,177-179.
  Google Scholar

Beylin Stefania, rozmowa z Andrzejem Munkiem (bez tytułu), „Film” 1961, nr 41, s. 11.
  Google Scholar

Bielas Katarzyna, Szczerba Jacek, Życie raz jeszcze, „Gazeta Wyborcza”, 21.11.2002, s. 18.
  Google Scholar

Borowski Tadeusz, Ludzie, którzy szli, w: tegoż, Utwory zebrane, oprac. A. Werner, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 125.
  Google Scholar

Coates Paul, The Red and the White: The Cinema of People's Poland, Wallflower Press, London 2005, s. 163, 186, 187.
  Google Scholar

Dudzik Zdzisław, Ostatni film Andrzeja Munka, „Film” 1961, nr 41, s. 11.
  Google Scholar

Eagle Herbert J., Power and the Visual Semantics of Polanski’s Films, w: The Cinema of Roman Polanski: Dark Spaces of the World, ed. J. Orr, E. Ostrowska, Wallflower Press, London 2006, s. 40-41.
  Google Scholar

Eberhardt Konrad, Samson wśród Filistynów, „Film” 1961, nr 42, s. 6.
  Google Scholar

Eder Klaus, Andrzej Wajda, Claus Hanser, Munich 1980. Cyt. za. J. Falkowska, dz. cyt. s. 86.
  Google Scholar

Falkowska Janina, Andrzej Wajda: History, Politics, and Nostalgia in Polish Cinema, Berghahn Books, New York 2007, s. 86.
  Google Scholar

Haltof Marek, Polish Film and the Holocaust: Politics and Memory, Berghahn Books, New York 2011.
DOI: https://doi.org/10.3167/9780857453563   Google Scholar

Hendrykowski Marek, Andrzej Munk, Więź, Warszawa 2007, s. 10.
  Google Scholar

Hołuj Tadeusz, Jak powstawał koniec naszego świata, „Film” 1964, nr 14, s. 6.
  Google Scholar

Insdorf Annette, Indelible Shadows:Film and Holocaust, Cambridge University Press, Cambridge 2003, s. 50, 56.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511615276   Google Scholar

Jackiewicz Aleksander, Moja filmoteka: kino polskie, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1983, s. 35, 196.
  Google Scholar

Janicki Stanisław, A mogło być świetnie, „Film” 1960, nr 1, s. 4,
  Google Scholar

Kazimierz Kutz Portrety godziwe, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, s. 76-79.
  Google Scholar

Kornacki Krzysztof, Ewa i Czesław Petelscy – w krainie PRL-u, w: Autorzy kina polskiego, red. G. Stachówna, B. Zmudziński, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 37.
  Google Scholar

Krall Hanna, Zdążyć przed Panem Bogiem, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989, s. 97.
  Google Scholar

Kwiatkowska Paulina, Obrazy czasoprzestrzeni w filmie „Pasażerka” Andrzeja Munka, „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43, s. 31.
  Google Scholar

Lewicki Bolesław W., Temat: Oświęcim, “Kino” 1968, nr 6, s. 16-18.
  Google Scholar

Liebman Stuart, „Man on the Tracks”, „Passenger”, „Bad Luck”, „Eroica”, „Cineaste” 2007, vol. 32, no. 2, s. 64.
  Google Scholar

Lubelski Tadeusz, Wajda: Portret mistrza w kilku odsłonach, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006, s. 60, 88, 89.
  Google Scholar

Lukas Richard L., Forgotten Holocaust, s. 172.
  Google Scholar

Mazierska Ewa, Non-Jewish Jews, Good Poles and Historical Truth in the Films of Andrzej Wajda, „Historical Journal of Film, Radio and Television” 2000, vol. 20, no. 2, s. 217, 225.
DOI: https://doi.org/10.1080/713669719   Google Scholar

Michałek Bolesław, The Cinema of Andrzej Wajda, The Tantivy Press, London-New York 1973, p. 68.
  Google Scholar

Miłosz Czesław, Campo di Fiori w: Wybór wierszy, Świat Książki, Warszawa 2001, s. 38.
  Google Scholar

Miłosz Czesław, Rok myśliwego, Wydawnictwo Znak, Kraków 2001, s. 13.
  Google Scholar

Morawski Stefan, Psalm o prześladowanych, „Ekran” 1961, nr 42, s. 7.
  Google Scholar

Naganiacz, „Filmowy Serwis Prasowy” 1963, nr 20, s. 2.
  Google Scholar

Nalewajko-Kulikov Joanna, Trzy kolory: szary. Szkic do portretu Bernarda Marka, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4, s. 278.
DOI: https://doi.org/10.32927/ZZSiM.274   Google Scholar

Nałkowska Zofia, Przy torze kolejowym, w: tejże, Medaliony, Czytelnik, Warszawa 1953, s. 43, 45.
  Google Scholar

Nurczyńska-Fidelska Ewelina, Andrzej Munk, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1982, s. 129, 131-144.
  Google Scholar

Ostrowska Elżbieta, Caught between Activity and Passivity: Women in the Polish School, w: Women in Polish Cinema, ed. E. Mazierska, E. Ostrowska, Berghahn Books, New York 2006, s. 83-84.
  Google Scholar

Płażewski Jerzy, Balski Grzegorz, Słodowski Jan, Wajda Films I, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1996, s. 110.
  Google Scholar

Polanski Roman, Roman by Polanski, William Morrow, New York 1984, s. 147.
  Google Scholar

Protokół z kolaudacji filmu „Naganiacz”w dniu 29 VI 1963, Archiwum Filmoteki Narodowej w Warszawie, A-216/4.
  Google Scholar

Reicher Edward, W ostrym świetle dnia: Dziennik żydowskiego lekarza 1939-1945, Londyn 1939, s. 95.
  Google Scholar

Samson, „Filmowy Serwis Prasowy” 1961, nr 7, s. 5.
  Google Scholar

Samson. Protokół Komisji Ocen Scenariuszy w dniu 3 maja 1960 roku, Archiwum Filmoteki Narodowej, A-214/158.
  Google Scholar

Schatz Jaff, The Generation: The Rise and Fall of the Jewish Communists of Poland, University of California Press, Berkeley 1991, s. 228.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520332119   Google Scholar

Stevenson Michael, Wajda’s Filmic Representation of Polish-Jewish Relations, w: The Cinema of Andrzej Wajda: The Art of Irony and Defiance, ed. J. Orr, E. Ostrowska, Wllflower Press, London 2003, s. 83.
  Google Scholar

Stolarska Bronisława, Pokoleniowe doświadczenie „sacrum”. O debiucie Andrzeja Wajdy, w: Filmowy świat Andrzeja Wajdy, red. E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski, Universitas, Kraków 2003, s. 243-248.
  Google Scholar

Syndrom konformizmu? Kino polskie lat sześćdziesiątych, red. T. Miczka, A. Madej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1994, s. 27-34.
  Google Scholar

Szarota Tomasz, Karuzela przy Placu Krasińskich. Studia i szkice z lat wojny i okupacji, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2007.149-151. 150 165.
  Google Scholar

Szaynok Bożena, Z historią i Moskwą w tle. Polska a Izrael 1944-1968, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2007, s. 353
  Google Scholar

Szyma Tadeusz, Szkic do portretu Andrzeja Munka, „Kino” 2001, nr 9, s. 9.
  Google Scholar

Świątek Rafał, Spłaciłem dług wobec tych, co zginęli: Rozmowa z Januszem Morgensternem, gościem honorowym festiwalu, „Rzeczpospolita”, 17.04.2008. Tekst dostępny na stronie: http://archiwum.rp.pl/artykul/769376_Splacilem_dlug_wobec_tych_co_zgineli.html (dostęp 7.07.2012)
  Google Scholar

Toeplitz Jerzy, Ocena scenariusza filmowego „Staż kandydacki” na podstawie powieści „Pokolenie” B. Czeszki. Warszawa, 8 lipca 1953. Dokument ze zbiorów archiwum filmowego Andrzeja Wajdy w Krakowie.
  Google Scholar

Wajda Andrzej. Wypowiedź Andrzeja Wajdy umieszczona na oficjalnej stronie reżysera: http://www.wajda.pl/pl/filmy/film06.html (dostęp: 3.07.2012).
  Google Scholar

Werner Andrzej, Film fabularny, w: Historia filmu polskiego 1962-1967, vol. V, red. R. Marszałek, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, s. 37.
  Google Scholar

Wróbel Piotr, An NKVD Residentura (Residency) in the Warsaw Getto, 1941-1942, w: Secret Intelligence and the Holocaust, ed. D. Bankier, Enigma Books, New York 2006, s. 269-270.
  Google Scholar

Zdjęcia: Jerzy Lipman, red. T. Lubelski, PISF, SFP, W. A. i F., Warszawa 2005.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2012-06-30

Cited By / Share

Haltof, M. (2012) „Obrazy Holokaustu w filmach z okresu polskiej szkoły filmowej (1955-1965)”, Kwartalnik Filmowy, (77-78), s. 112–146. doi: 10.36744/kf.2824.

Autorzy

Marek Haltof 
kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Northern Michigan University Stany Zjednoczone

Profesor Northern Michigan University w Marquette, USA. Autor książek o kinie australijskim, takich jak Peter Weir: When Cultures Collide (1996), Autor i kino artystyczne: Przypadek Paula Coxa (2001) i Kino australijskie: O ekranowej konstrukcji Antypodów (2005). Ukazało się także kilka jego książek o kinie polskim, m.in. Polish National Cinema (2002; tłumaczenie: Kino polskie, 2004), The Cinema of Krzysztof Kieślowski: Variations on Destiny and Chance (2004), Historical Dictionary of Polish Cinema (2007) i Polish Film and the Holocaust: Politics and Memory (2012).



Statystyki

Abstract views: 65
PDF downloads: 23


Licencja

Prawa autorskie (c) 2012 Marek Haltof

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.