Spór o podmiotowość w teorii filmu. Kognitywizm i poststrukturalizm w aspekcie ich przeciwieństw oraz prób syntezy
Grzegorz Wyczyński
g.wyczynski@gmail.comUniwersytet Wrocławski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3205-9715
Abstrakt
Jak słusznie wskazują autorzy reprezentujący odmienne orientacje badawcze, współczesna teoria filmu stawia w centralnym punkcie swoich refleksji zagadnienia widza. Różnice, jakie w tej kwestii zachodzą pomiędzy różnymi tradycjami, są związane z odrębnymi sposobami rozumienia podmiotowości. Jest to problem wykraczający poza grunt czysto filmoznawczy i odsyłający do bogatych kontekstów filozofii, psychologii, biologii, socjologii. W prezentowanym tekście autor skupia się na sporze o podmiotowość widza toczącym się między kognitywizmem a poststrukturalizmem. W pierwszej części Wyczyński zarysowuje podstawowe różnice, występujące między tymi podejściami. Następnie podejmuje próbę wykazania, że między kognitywizmem a poststrukturalizmem nie istnieje absolutna przepaść i tradycje te mogą się owocnie przenikać. Pogląd taki został ufundowany na wizji podmiotowości rozchwianej, której wyczerpujące ujęcie wymaga łączenia ze sobą różnych optyk.
Słowa kluczowe:
kognitywizm, poststrukturalizm, współczesna teoria filmuBibliografia
Adorno Theodor, Horkheimer Max, Dialektyka Oświecenia, tłum. M. Łukasiewicz, Warszawa:Wydawnictwo IFiS PAN. 1994.
Google Scholar
Althusser, Louis, W imię Marksa, tłum. M. Herer, Warszawa:Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009.
Google Scholar
Althusser, Louis, Ideologie i aparaty ideologiczne państwa, tłum. B. Ponikowski, J. Gajda, Warszawa:Komisja Kształcenia i Wydawnictw RN ZSP, 1983.
Google Scholar
Althusser, Louis, W odpowiedzi Johnowi Lewisowi, tłum. A. Staroń, Warszawa: Studencka Oficyna Wydawnicza ZSP, 1989.
Google Scholar
Barthes, Roland, „Wychodząc z kina”, tłum. Ł. Demby, w: Interpretacja dzieła filmowego. Antologia przekładów, red. W. Godzic, Kraków:Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1993
Google Scholar
Baudry, Jean-Louis, ”Projektor: metapsychologiczne wyjaśnienie wrażenia rzeczywistości.”, tłum. A. Hellman w: Panorama współczesnej myśli filmowej, red. A. Helman, Kraków:Universitas, 1992.
Google Scholar
Baudry, Jean-Louis, „Ideologiczne skutki funkcjonowania aparatu filmowego.”, tłum. A. Helman, w: Powiększenie, nr 1/1985.
Google Scholar
Bordwell, David, Narration in the Fiction Film, Madison: University of Wisconsin Press 1985.
Google Scholar
Bordwell, David, The Rhapsodes. How 1940s Critics changed American Film Culture, Chicago and London:The University of Chicago Press, 2016.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226352343.001.0001
Google Scholar
Bordwell, David, „ Contemporary Film Studies and the Vicissitudes of Grand Theory.” w: Post-Theory. Reconstructing Film Studies, red. D. Bordwell, N. Carroll, Madison:The University of Wisconsin Press, 1996.
Google Scholar
Bordwell, David, „Convention, Construction and Cinematic Vison.” w: Post-Theory. Reconstructing Film Studies, red. D. Bordwell, N. Carroll, Madison:The University of Wisconsin Press, 1996.
Google Scholar
Bordwell, David, „A Case for Cognitivism.” Iris, Nr 9, Spring 1989.
Google Scholar
Bordwell David, „Jump cuts and Blind Spots.” Wide Angle, vol. 6, Nr 1, 1984.
Google Scholar
Bourdieu, Pierre, Rozum praktyczny. O teorii działania, tłum. J. Stryjczyk, Kraków:Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
Google Scholar
Bourdieu Pierre, Passeron, Jean Claude, Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, tłum. E. Neyman, Warszawa:PWN, 2011.
Google Scholar
Butler, Judith, Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości, tłum. K. Krasuska, Warszawa:Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2008.
Google Scholar
Butler, Judith, Walczące słowa. Mowa nienawiści i polityka performatywu, tłum. A. Ostolski, Warszawa:Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010.
Google Scholar
Carroll, Noel, Filozofia sztuki masowej, tłum. M. Przylipiak, Gdańsk:słowo/obraz terytoria, 2011.
Google Scholar
Carroll, Noel, Minerva's Night Out. Philosophy, Pop Culture and Moving Pictures, Malden:Blackwell Publishing, 2013.
DOI: https://doi.org/10.1002/9781118322925
Google Scholar
Carroll, Noel, „Narrative”, w: The Routledge Companion to Philosophy of Literature, red. N. Carroll, J. Gibson, New York and London:Routledge 2016.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315708935
Google Scholar
Chomsky, Noam, Jakimi istotami jesteśmy?, tłum. J. Rybski, Kraków:vis-a-vis/Etiuda, 2017.
Google Scholar
Dayan, Daniel, „The Tutor-Code of Classic Cinema.” Film Quarterly, Autumn 1974, vol. 28, No. 1.
DOI: https://doi.org/10.1525/fq.1974.28.1.04a00060
Google Scholar
Debord, Guy, Dzieła filmowe, tłum. M. Kwaterko, Kraków:korporacja ha!art, 2007.
Google Scholar
Demby, Łucja, „Kino w zwierciadle psychoanalityka. Lacanowska faza „lustra” jako fundament wrażenia realności w kinie.” Estetyka i Krytyka, nr 1(1/2000).
Google Scholar
Demby, Łucja, „Zniewoleni przez obraz. O problemie zależności widza od filmu w teorii kina.”, w: Czy obrazy rządzą ludźmi?, red. A. Kampka, A. Kiryjow, K. Sobczak, Warszawa: Wydawnictwo SGGW, 2017.
Google Scholar
Elsaesser, Thomas, Hagener, Malte, Teoria filmu: wprowadzenie przez zmysły, tłum. K. Wojnowski, Kraków:Universitas, 2015.
Google Scholar
Foucault, Michel, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, tłum. T. Komendant, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2009.
Google Scholar
Foucault, Michel, Hermeneutyka podmiotu, tłum. M. Herer, Warszawa:PWN, 2016.
Google Scholar
Freud, Zygmunt, O psychoanalizie, tłum. L. Jekels, Poznań:Oficyna Wydawnicza Book Service, 1992.
Google Scholar
Freud, Sigmund, „Fetyszyzm”, tłum. M. Skrzypek, w: C. de Brosses, O kulcie fetyszów, tłum. M. Skrzypek, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii, 1992.
Google Scholar
Godzic, Wiesław, Film i psychoanaliza: Problem widza, Kraków:Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1991.
Google Scholar
Ingarden, Roman, „Kilka uwag o sztuce filmowej.”, w: Estetyka i film, red. A. Helman, Warszawa:Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1972.
Google Scholar
Kracauer, Siegfried, Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości, tłum. W. Werenstein, Warszawa:Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975.
Google Scholar
Kurowicki, Jan, Wyprawa w krainę oczywistości, Wrocław:Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978.
Google Scholar
Lacan, Jacques, Seminarium I. Pisma techniczne Freuda, tłum. J. Waga, Warszawa:PWN, 2017.
Google Scholar
Levi-Strauss, Claude, Elementarne struktury pokrewieństwa, tłum. M. Falski, Warszawa:Oficyna Wydawnicza Volumen, 2011.
Google Scholar
Marks, Karol, Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, t. 1, w: MED, t. 23, Warszawa:Książka i Wiedza, 1968.
Google Scholar
McGowan, Todd, Realne spojrzenie. Teoria filmu po Lacanie, tłum. K. Mikudra, Warszawa:Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2008.
Google Scholar
McGowan Todd, „Introduction: Lacanian Psychoanalysis in Film Theory”, w: Lacan and Contemporary Film, red. T. McGowan, S. Kunkle, New York:Other Press, 2004.
Google Scholar
Mulvay, Laura, „Przyjemność wzrokowa i kino narracyjne.”, tłum. J. Mach, w: Panorama współczesnej myśli filmowej, red. A. Helman, Kraków:Universitas, 1989.
Google Scholar
Ohler, Peter, „Kognitywna teoria percepcji filmu. Koncepcja przetwarzania informacji.”, tłum. J. Ostaszewski, w: Kognitywna teoria filmu: antologia przekładów, red. J. Ostaszewski, Kraków:Baran i Suszczyński, 1999.
Google Scholar
Ostaszewski, Jacek, Rozumienie opowiadania filmowego, Kraków:Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1999.
Google Scholar
Ostrowska, Elżbieta, Przestrzeń filmowa, Kraków:Rabid, 2000.
Google Scholar
Pitrus, Andrzej, Kino kultu, Kraków:Rabid, 1998.
Google Scholar
Prince, Stephen, „Psychoanalytic Film Theory and the Problem of the Missing Spectator” w: Post-Theory. Reconstructing Film Studies, red. D. Bordwell, N. Carroll, Madison:The University of Wisconsin Press, 1996.
Google Scholar
Pryluck, Calvin, Źródła znaczenia w filmie i telewizji, tłum. A. Helman, Warszawa:Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1988.
Google Scholar
Singer, Peter, A Darwinian Left. Politics, Evolution and Cooperation, New Haven and London:Yale University Press, 2000.
Google Scholar
Staiger, Janet, Perverse Spectators. The Practises of Film Reception, New York and London:New York University Press 2000.
Google Scholar
Thompson, Kristin, Breaking the Glass Armor: Neoformalist Film Analysis, Princeton:Princeton University Press 1988, s. 29.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780691213156
Google Scholar
Tomasello, Michael, Dlaczego współpracujemy, tłum. Ł. Kwiatek, Kraków:Copernicus Center Press, 2016.
Google Scholar
Autorzy
Grzegorz Wyczyńskig.wyczynski@gmail.com
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0002-3205-9715
Magister filozofii, obecnie doktorant w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie przygotowuje rozprawę na temat związków filmu i ideologii. Główne obszary zainteresowań badawczych: teoria filmu, teoria ideologii, myśl społeczna Karola Marksa i Pierre’a Bourdieu. Publikował w „Nowej Krytyce”, „Kulturze i Wartościach” i „Rita Baum”. Autor książki Karola Marksa koncepcja cielesności i jej konteksty (2014).
Statystyki
Abstract views: 445PDF downloads: 344
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Grzegorz Wyczyński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.