Spór o podmiotowość w teorii filmu. Kognitywizm i poststrukturalizm w aspekcie ich przeciwieństw oraz prób syntezy

Grzegorz Wyczyński

g.wyczynski@gmail.com
Uniwersytet Wrocławski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3205-9715

Abstrakt

Jak słusznie wskazują autorzy reprezentujący odmienne orientacje badawcze, współczesna teoria filmu stawia w centralnym punkcie swoich refleksji zagadnienia widza. Różnice, jakie w tej kwestii zachodzą pomiędzy różnymi tradycjami, są związane z odrębnymi sposobami rozumienia podmiotowości. Jest to problem wykraczający poza grunt czysto filmoznawczy i odsyłający do bogatych kontekstów filozofii, psychologii, biologii, socjologii. W prezentowanym tekście autor skupia się na sporze o podmiotowość widza toczącym się między kognitywizmem a poststrukturalizmem. W pierwszej części Wyczyński zarysowuje podstawowe różnice, występujące między tymi podejściami. Następnie podejmuje próbę wykazania, że między kognitywizmem a poststrukturalizmem nie istnieje absolutna przepaść i tradycje te mogą się owocnie przenikać. Pogląd taki został ufundowany na wizji podmiotowości rozchwianej, której wyczerpujące ujęcie wymaga łączenia ze sobą różnych optyk.


Słowa kluczowe:

kognitywizm, poststrukturalizm, współczesna teoria filmu

Adorno Theodor, Horkheimer Max, Dialektyka Oświecenia, tłum. M. Łukasiewicz, Warszawa:Wydawnictwo IFiS PAN. 1994.
  Google Scholar

Althusser, Louis, W imię Marksa, tłum. M. Herer, Warszawa:Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009.
  Google Scholar

Althusser, Louis, Ideologie i aparaty ideologiczne państwa, tłum. B. Ponikowski, J. Gajda, Warszawa:Komisja Kształcenia i Wydawnictw RN ZSP, 1983.
  Google Scholar

Althusser, Louis, W odpowiedzi Johnowi Lewisowi, tłum. A. Staroń, Warszawa: Studencka Oficyna Wydawnicza ZSP, 1989.
  Google Scholar

Barthes, Roland, „Wychodząc z kina”, tłum. Ł. Demby, w: Interpretacja dzieła filmowego. Antologia przekładów, red. W. Godzic, Kraków:Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1993
  Google Scholar

Baudry, Jean-Louis, ”Projektor: metapsychologiczne wyjaśnienie wrażenia rzeczywistości.”, tłum. A. Hellman w: Panorama współczesnej myśli filmowej, red. A. Helman, Kraków:Universitas, 1992.
  Google Scholar

Baudry, Jean-Louis, „Ideologiczne skutki funkcjonowania aparatu filmowego.”, tłum. A. Helman, w: Powiększenie, nr 1/1985.
  Google Scholar

Bordwell, David, Narration in the Fiction Film, Madison: University of Wisconsin Press 1985.
  Google Scholar

Bordwell, David, The Rhapsodes. How 1940s Critics changed American Film Culture, Chicago and London:The University of Chicago Press, 2016.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226352343.001.0001   Google Scholar

Bordwell, David, „ Contemporary Film Studies and the Vicissitudes of Grand Theory.” w: Post-Theory. Reconstructing Film Studies, red. D. Bordwell, N. Carroll, Madison:The University of Wisconsin Press, 1996.
  Google Scholar

Bordwell, David, „Convention, Construction and Cinematic Vison.” w: Post-Theory. Reconstructing Film Studies, red. D. Bordwell, N. Carroll, Madison:The University of Wisconsin Press, 1996.
  Google Scholar

Bordwell, David, „A Case for Cognitivism.” Iris, Nr 9, Spring 1989.
  Google Scholar

Bordwell David, „Jump cuts and Blind Spots.” Wide Angle, vol. 6, Nr 1, 1984.
  Google Scholar

Bourdieu, Pierre, Rozum praktyczny. O teorii działania, tłum. J. Stryjczyk, Kraków:Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
  Google Scholar

Bourdieu Pierre, Passeron, Jean Claude, Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, tłum. E. Neyman, Warszawa:PWN, 2011.
  Google Scholar

Butler, Judith, Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości, tłum. K. Krasuska, Warszawa:Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2008.
  Google Scholar

Butler, Judith, Walczące słowa. Mowa nienawiści i polityka performatywu, tłum. A. Ostolski, Warszawa:Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010.
  Google Scholar

Carroll, Noel, Filozofia sztuki masowej, tłum. M. Przylipiak, Gdańsk:słowo/obraz terytoria, 2011.
  Google Scholar

Carroll, Noel, Minerva's Night Out. Philosophy, Pop Culture and Moving Pictures, Malden:Blackwell Publishing, 2013.
DOI: https://doi.org/10.1002/9781118322925   Google Scholar

Carroll, Noel, „Narrative”, w: The Routledge Companion to Philosophy of Literature, red. N. Carroll, J. Gibson, New York and London:Routledge 2016.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315708935   Google Scholar

Chomsky, Noam, Jakimi istotami jesteśmy?, tłum. J. Rybski, Kraków:vis-a-vis/Etiuda, 2017.
  Google Scholar

Dayan, Daniel, „The Tutor-Code of Classic Cinema.” Film Quarterly, Autumn 1974, vol. 28, No. 1.
DOI: https://doi.org/10.1525/fq.1974.28.1.04a00060   Google Scholar

Debord, Guy, Dzieła filmowe, tłum. M. Kwaterko, Kraków:korporacja ha!art, 2007.
  Google Scholar

Demby, Łucja, „Kino w zwierciadle psychoanalityka. Lacanowska faza „lustra” jako fundament wrażenia realności w kinie.” Estetyka i Krytyka, nr 1(1/2000).
  Google Scholar

Demby, Łucja, „Zniewoleni przez obraz. O problemie zależności widza od filmu w teorii kina.”, w: Czy obrazy rządzą ludźmi?, red. A. Kampka, A. Kiryjow, K. Sobczak, Warszawa: Wydawnictwo SGGW, 2017.
  Google Scholar

Elsaesser, Thomas, Hagener, Malte, Teoria filmu: wprowadzenie przez zmysły, tłum. K. Wojnowski, Kraków:Universitas, 2015.
  Google Scholar

Foucault, Michel, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, tłum. T. Komendant, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2009.
  Google Scholar

Foucault, Michel, Hermeneutyka podmiotu, tłum. M. Herer, Warszawa:PWN, 2016.
  Google Scholar

Freud, Zygmunt, O psychoanalizie, tłum. L. Jekels, Poznań:Oficyna Wydawnicza Book Service, 1992.
  Google Scholar

Freud, Sigmund, „Fetyszyzm”, tłum. M. Skrzypek, w: C. de Brosses, O kulcie fetyszów, tłum. M. Skrzypek, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii, 1992.
  Google Scholar

Godzic, Wiesław, Film i psychoanaliza: Problem widza, Kraków:Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1991.
  Google Scholar

Ingarden, Roman, „Kilka uwag o sztuce filmowej.”, w: Estetyka i film, red. A. Helman, Warszawa:Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1972.
  Google Scholar

Kracauer, Siegfried, Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości, tłum. W. Werenstein, Warszawa:Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975.
  Google Scholar

Kurowicki, Jan, Wyprawa w krainę oczywistości, Wrocław:Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978.
  Google Scholar

Lacan, Jacques, Seminarium I. Pisma techniczne Freuda, tłum. J. Waga, Warszawa:PWN, 2017.
  Google Scholar

Levi-Strauss, Claude, Elementarne struktury pokrewieństwa, tłum. M. Falski, Warszawa:Oficyna Wydawnicza Volumen, 2011.
  Google Scholar

Marks, Karol, Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, t. 1, w: MED, t. 23, Warszawa:Książka i Wiedza, 1968.
  Google Scholar

McGowan, Todd, Realne spojrzenie. Teoria filmu po Lacanie, tłum. K. Mikudra, Warszawa:Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2008.
  Google Scholar

McGowan Todd, „Introduction: Lacanian Psychoanalysis in Film Theory”, w: Lacan and Contemporary Film, red. T. McGowan, S. Kunkle, New York:Other Press, 2004.
  Google Scholar

Mulvay, Laura, „Przyjemność wzrokowa i kino narracyjne.”, tłum. J. Mach, w: Panorama współczesnej myśli filmowej, red. A. Helman, Kraków:Universitas, 1989.
  Google Scholar

Ohler, Peter, „Kognitywna teoria percepcji filmu. Koncepcja przetwarzania informacji.”, tłum. J. Ostaszewski, w: Kognitywna teoria filmu: antologia przekładów, red. J. Ostaszewski, Kraków:Baran i Suszczyński, 1999.
  Google Scholar

Ostaszewski, Jacek, Rozumienie opowiadania filmowego, Kraków:Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1999.
  Google Scholar

Ostrowska, Elżbieta, Przestrzeń filmowa, Kraków:Rabid, 2000.
  Google Scholar

Pitrus, Andrzej, Kino kultu, Kraków:Rabid, 1998.
  Google Scholar

Prince, Stephen, „Psychoanalytic Film Theory and the Problem of the Missing Spectator” w: Post-Theory. Reconstructing Film Studies, red. D. Bordwell, N. Carroll, Madison:The University of Wisconsin Press, 1996.
  Google Scholar

Pryluck, Calvin, Źródła znaczenia w filmie i telewizji, tłum. A. Helman, Warszawa:Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1988.
  Google Scholar

Singer, Peter, A Darwinian Left. Politics, Evolution and Cooperation, New Haven and London:Yale University Press, 2000.
  Google Scholar

Staiger, Janet, Perverse Spectators. The Practises of Film Reception, New York and London:New York University Press 2000.
  Google Scholar

Thompson, Kristin, Breaking the Glass Armor: Neoformalist Film Analysis, Princeton:Princeton University Press 1988, s. 29.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780691213156   Google Scholar

Tomasello, Michael, Dlaczego współpracujemy, tłum. Ł. Kwiatek, Kraków:Copernicus Center Press, 2016.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2019-06-30

Cited By / Share

Wyczyński, G. (2019) „Spór o podmiotowość w teorii filmu. Kognitywizm i poststrukturalizm w aspekcie ich przeciwieństw oraz prób syntezy”, Kwartalnik Filmowy, (105-106), s. 274–291. doi: 10.36744/kf.63.

Autorzy

Grzegorz Wyczyński 
g.wyczynski@gmail.com
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0002-3205-9715

Magister filozofii, obecnie doktorant w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie przygotowuje rozprawę na temat związków filmu i ideologii. Główne obszary zainteresowań badawczych: teoria filmu, teoria ideologii, myśl społeczna Karola Marksa i Pierre’a Bourdieu. Publikował w „Nowej Krytyce”, „Kulturze i Wartościach” i „Rita Baum”. Autor książki Karola Marksa koncepcja cielesności i jej konteksty (2014).



Statystyki

Abstract views: 403
PDF downloads: 305


Licencja

Prawa autorskie (c) 2019 Grzegorz Wyczyński

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.