Po stronie swoich bohaterek. Feministyczny dokument filmowy w Polsce w drugiej dekadzie XXI wieku
Karolina Sikorska
k.sikorska@umk.plUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-9947-6516
Sandra Frydrysiak
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-6929-6338
Abstrakt
Autorki analizują z perspektywy feministycznej cztery polskie filmy dokumentalne (Strajk matek, reż. M. Maciejewska, M. Malinowska, 2011; Solidarność według kobiet, reż. M. Dzido, P. Śliwowski, 2014; Strajk kobiet trwa, reż. M. Malinowska, 2018; Siłaczki, reż. M. Dzido, P. Śliwowski, 2018). Dostrzegają obecne w nich wezwania do przeobrażania rzeczywistości społecznej oraz traktują jako przykłady „gatunku walczącego”. Ten zaś jest postrzegany w artykule jako rodzaj doświadczenia społecznego, w którym na pierwszy plan wysuwa się konieczność solidarnej walki o lepsze życie, widoczność w sferze publicznej oraz kolektywne uznanie wartości, historii czy praktyk istotnych dla określonych wspólnot kobiecych. Zastanawiając się nad różnymi wymiarami feministycznego dokumentu filmowego – interwencyjnym, herstorycznym, zaangażowanym i edukacyjnym – autorki pokazują, w jaki sposób praca nad filmem staje się również działaniem na rzecz polskiego ruchu kobiet.
Słowa kluczowe:
feministyczny film dokumentalny, wywiad pogłębiony, film interwencyjny, herstoria, siostrzeństwo, film edukacyjnyBibliografia
Abercrombie, N., Lash, S., Longhurst, B. (2004). Przedstawienie popularne: przerabianie realizmu (tłum. E. Mrowczyk-Hearfield). W: R. Nycz (red.), Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze (ss. 381-416). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Chant, S. (2012). „Feminizacja biedy” i „feminizowanie” programów walki z ubóstwem: czy już czas na rewizję? (tłum. A. Czarnacka, H. Jankowska, M. Kowalska). W: N. Visvanathan, L. Duggan, N. Wiegersma, L. Nisonoff (red.), Kobiety, gender i globalny rozwój. Wybór tekstów (ss. 211-233). Warszawa: Polska Akcja Humanitarna.
Google Scholar
Charkiewicz, E. (2010). Kobiety i ubóstwo – widzialna ręka neoliberalnego państwa. Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego. http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0102charkiewicz2010.pdf
Google Scholar
Denzin, N. K. (2001). The Reflexive Interview and a Performative Social Science. Qualitative Research, 1 (1), ss. 23-46.
DOI: https://doi.org/10.1177/146879410100100102
Google Scholar
Domańska, E. (2017). Sprawiedliwość epistemiczna w humanistyce zaangażowanej. W: P. Czapliński, R. Nycz i in. (red.), Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii (ss. 51-70). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Google Scholar
Duda, M. (2016). Dogmat płci. Polska wojna z gender. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Google Scholar
Dzido, M. (2016). Kobiety Solidarności. Warszawa: Świat Książki.
Google Scholar
Edwards, R., Mauthner, M. (2012). Ethics and Feminist Research: Theory and Practice. W: T. Miller, M. Birch, M. Mauthner, J. Jessop (red.), Ethics in Qualitative Research (ss. 14-31). London: Sage.
Google Scholar
Federici, S. (2010). Prekariat: perspektywa feministyczna (tłum. M. Skóra). Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego. http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0096federici.pdf
Google Scholar
Fraser, N. (2014). Drogi feminizmu. Od kapitalizmu państwowego do neoliberalnego kryzysu (tłum. A. Weseli). Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Google Scholar
Grabowska, M. (2018). Zerwana genealogia. Działalność społeczna i polityczna kobiet po 1945 roku a współczesny polski ruch kobiet. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar
Graff, A. (2001). Świat bez kobiet. Płeć w polskim życiu publicznym. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Google Scholar
Graff, A. (2019). Claiming the Shipyard, the Cowboy Hat, and the Anchor for Women: Polish Feminism’s Dialogue and Struggle with National Symbolism. East European Politics and Societies and Cultures, 33 (2), ss. 472-496.
DOI: https://doi.org/10.1177/0888325419835914
Google Scholar
Gregory, S., Caldwell, G., Avni, R., Harding, T. (red.) (2005), Video for Change: A Guide for Advocacy and Activism Edited. London: Pluto Press.
Google Scholar
Haraway, D. (2009). Wiedze usytuowane. Kwestia nauki w feminizmie i przywilej ograniczonej/częściowej perspektywy (tłum. A. Czarnacka). Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego. http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0062haraway1988.pdf
Google Scholar
Jankowska, J. (2003). Portrety niedokończone. Rozmowy z twórcami „Solidarności” 1980-1981. Warszawa: Biblioteka Więzi.
Google Scholar
Johnston, C. (1991). Kino kobiece jako kino buntu (tłum. A. Helman). Film na Świecie, (384), ss. 13-21.
Google Scholar
Kemmis, S. (2010). Teoria krytyczna i uczestniczące badania w działaniu (tłum. K. Liszka). W: H. Červinková, B. D. Gołębniak (red.), Badania w działaniu. Pedagogika i antropologia zaangażowane (s. 45-88). Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Google Scholar
Kingsley, P. (2017). Nowa Odyseja. Opowieść o kryzysie uchodźczym w Europie (tłum. A. Paszkowska). Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Google Scholar
Korolczuk, E., Kowalska, B., Ramme, J., Snochowska-Gonzalez, C. (red.) (2018). Bunt kobiet. Czarne Protesty i Strajki Kobiet. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności.
Google Scholar
Kuźma-Markowska, S. (2014). Herstory (herstoria). W: M. Rudaś-Grodzka i in. (red.), Encyklopedia gender. Płeć w kulturze (ss. 182-187). Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Google Scholar
Lauretis, T. de (1987). Technologies of Gender: Essays on Theory, Film, and Fiction. Bloomington – Indianapolis: Indiana University Press.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-19737-8
Google Scholar
Lauretis, T. de (2005). Estetyka a teoria feministyczna: ponowne przemyślenie kobiecego kina (tłum. A. Krawczyk). Panoptikum, 11 (4), ss. 18-32.
Google Scholar
Lauzen, M. M. (2019). The Celluloid Ceiling: Behind-the-Scenes Employment of Women on the Top 100, 250, and 500 Films of 2019. San Diego: Center for the Study of Women in Television and Film – San Diego State University. https://womenintvfilm.sdsu.edu/wp-content/uploads/2020/01/2019_Celluloid_Ceiling_Report.pdf
Google Scholar
Lesage, J. (1978). The Political Aesthetics of Feminist Documentary Film. Quarterly Review of Film Studies, 3 (4), ss. 507-523.
DOI: https://doi.org/10.1080/10509207809391421
Google Scholar
Maciejewska, M., Malinowska M. (2013). Badania zaangażowane, niezależne media i ruchy społeczne, czyli jak powstawał film „Strajk matek”. Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego. http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0121_maciejewska_malinowska.pdf
Google Scholar
McGarry, E. (1975). Documentary, Realism & Women’s Cinema. Women and Film, 2 (7), ss. 50-59.
Google Scholar
Mulvey, L. (1992). Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne (tłum. J. Mach). W: A. Helman (red.), Panorama współczesnej myśli filmowej (ss. 95-107). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Nichols, B. (2013). Typy filmu dokumentalnego (tłum. M. Heberle, D. Rode). W: D. Rode, M. Pieńkowski (red.), Metody dokumentalne w filmie (ss. 13-43). Łódź: Wydawnictwo PWSFTviT.
Google Scholar
Nicol, N. (2018). Telling Our Stories: Envisioning Participatory Documentary. W: N. Nicol, A. Jjuuko, R. Lusimbo i in. (red.), Envisioning Global LGBT Human Rights (ss. 371-401). London: School of Advanced Study – University of London – Institute of Commonwealth Studies.
Google Scholar
Oleksy, E. (2005). „Women, Don't Interfere with Us; We're Fighting for Poland”: Polish Mothers and Transgressive Others. W: M. Mikula (red.), Women, Activism and Social Change (ss. 263-270). London – New York: Routledge.
Google Scholar
Olesen, V. (2009). Feministyczne badania jakościowe u progu millenium. Zarys i wyzwania (tłum. M. Bobako). W: N. K. Denzin, Y. S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych (t. 1, ss. 341-398). Warszawa: PWN.
Google Scholar
Olivieri, D. (2012). Haunted by Reality: Toward a Feminist Study of Documentary Film. Indexicality, Vision and the Artifice. Utrecht: All Print.
Google Scholar
Ostaszewska, A. (2017). Czarne protesty. Doświadczenia społeczne jako podstawa „communitas” kobiet. Pedagogika Społeczna, 66 (4), ss. 117-132.
Google Scholar
Penn, S. (2014). Sekret „Solidarności": kobiety, które pokonały komunizm w Polsce (tłum. M. Antosiewicz). Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Google Scholar
Przylipiak, M. (2000). Poetyka kina dokumentalnego. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar
Radkiewicz, M. (2010). „Władczynie spojrzenia”. Teoria filmu a praktyka reżyserek i artystek. Kraków: Ha art.!
Google Scholar
Rode, D. (2016). „To zdarza się nam”. Polskie dokumenty feministyczne. W: T. Szczepański, M. Kozubek (red.), Polski film dokumentalny w XXI wieku (ss. 163-177). Łódź: PWSFTviT, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Ruby, J. (2013). Obraz odbity – refleksywność i film dokumentalny (tłum. D. Rode, M. Pieńkowski, Z. Pieńkowski). W: D. Rode, M. Pieńkowski (red.), Metody dokumentalne w filmie (ss. 215-231). Łódź: Wydawnictwo Biblioteki PWSFTviT.
Google Scholar
Scarparo, S., Luciano, B. (2010). The Personal Is Still Political: Films „by and for Women” by the New “documentariste”. Italica, 87 (3), ss. 488-503.
Google Scholar
Sikorska, K. (2019). Siostrzeństwo i jego dyskursywne użycia. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, (70), ss. 39-58.
DOI: https://doi.org/10.18778/0208-600X.70.03
Google Scholar
Solarska, M. (2011). S/Przeciw-historia. Wymiar krytyczny historii kobiet. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Google Scholar
Solarska, M. (2018). Poznanie historyczne a czas historyczny. W: M. Solarska, M. Bugajewski, Doświadczanie przeszłości. Poznanie historyczne wobec pluralizmu czasu historycznego (ss. 13-74). Poznań: Instytut Historii UAM.
Google Scholar
Speed, S. (2006). At the Crossroads of Human Rights and Anthropology: Toward a Critically Engaged Activist Research. American Anthropologist, 108 (1), ss. 66-76.
DOI: https://doi.org/10.1525/aa.2006.108.1.66
Google Scholar
Talarczyk-Gubała, M. (2013). Biały mazur. Kino kobiet w polskiej kinematografii. Poznań: Galeria Miejska Arsenał.
Google Scholar
Walker, J., Waldman, D. (1999). Introduction. W: D. Waldman, J. Walker (red.), Feminism and Documentary (ss. 1-35). Minneapolis: University Of Minnesota Press.
Google Scholar
Wallach Scott, J. (2009). Gender jako przydatna kategoria analizy historycznej (tłum. A. Czarnacka). Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego. http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0064scott.pdf
Google Scholar
Williams, R. (1998). The Analysis of Culture. W: J. Storey (red.), Cultural Theory and Popular Culture: A Reader (s. 48-56). Athens: University of Georgia Press.
Google Scholar
Autorzy
Karolina Sikorskak.sikorska@umk.pl
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0001-9947-6516
Kulturoznawczyni, doktorka nauk humanistycznych, badaczka praktyk artystycznych, kuratorka; adiunktka w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Autorka książki „Kobiece” gatunki telewizyjne. Geneza i kulturowe przeobrażenia (2018), redaktorka i współredaktorka publikacji naukowych, m.in. „Antywzorce” we współczesnej sztuce i kulturze wizualnej (2018). Współpracuje z Centrum Praktyk Edukacyjnych przy CK Zamek w Poznaniu. Jej zainteresowania badawcze i działalność społeczna dotyczą kultury wizualnej, feminizmu i edukacji kulturowej.
Autorzy
Sandra FrydrysiakSWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny Polska
https://orcid.org/0000-0001-6929-6338
Doktorka nauk humanistycznych, kulturoznawczyni i socjolożka pracująca naukowo w obszarach gender studies, dance studies i new media studies. Adiunktka w Instytucie Nauk Humanistycznych SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego w Warszawie. Wykładowczyni Joint European Master’s Degree in Women’s and Gender Studies: GEMMA na Uniwersytecie Łódzkim. Autorka książki Taniec w sprzężeniu nauk i technologii. Nowe perspektywy w badaniach tańca (2017). Członkini EuroGender Network (w ramach European Institute for Gender Equality).
Statystyki
Abstract views: 640PDF downloads: 484
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Karolina Sikorska, Sandra Frydrysiak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.