(Nie)żywe obrazy. Widmowość i cielesność filmowych zwierząt
Michał Matuszewski
m.matuszewski@int.plCentrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-0459-7559
Abstrakt
Tekst jest poświęcony właściwościom medium filmowego, które sprawiają, że może ono być skutecznym narzędziem w studiach nad zwierzętami, szczególnie kina związanego z kwestią korporalności, śmierci i mechanicznego ożywiania „martwych”, nieruchomych obiektów. Na przykładzie kilku filmów z pogranicza kina i sztuk wizualnych (Zwierzę, zwierzęta, reż. Nicolas Philibert, 1996; Sirius Remembered, reż. Stan Brakhage, 1959; Kala Azar, reż. Janis Rafa, 2020) autor analizuje, jak refleksja na temat ciał zwierząt pozwala wydobyć paradoksalną właściwość kina polegającą na jednoczesnej widmowości i materialności tego medium. Autor, odwołując się do historycznych związków kina i muzeum historii naturalnej, proponuje kategorię „kina taksydermicznego”. Pozwala to wskazać na rolę kina w rozpoznaniu ludzkiej bezbronności i cielesnej kruchości (vulnerability), którą w obliczu śmierci ludzie dzielą z innymi zwierzętami.
Słowa kluczowe:
żałoba, martwe ciało, kinowe animal studies, widmowość, ciało zwierzęceBibliografia
Aloi, G. (2014). Śmierć zwierzęcia w sztukach wizualnych (tłum. M. Motyczka). W: M. Kotyczka (red.), Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie (ss. 103-116). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar
Alvey, M. (2007). The Cinema as Taxidermy: Carl Akeley and the Preservative Obsession. Framework: The Journal of Cinema and Media, 48 (1), ss. 23-45. https://doi.org/10.1353/frm.2007.0000
DOI: https://doi.org/10.1353/frm.2007.0000
Google Scholar
Bakke, M. (2007). Między nami zwierzętami. O emocjonalnych związkach między ludźmi i innymi zwierzętami. Teksty Drugie, (1-2), ss. 222-234.
Google Scholar
Barcz, A. (2014). Wprowadzenie do zookrytyki (teorii zwierzęcych narracji). W: A. Barcz, M. Dąbrowska (red.), Zwierzęta, gender i kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna (ss. 15-35). Lublin: E-naukowiec.
Google Scholar
Bazin, A. (1963). Ontologia obrazu fotograficznego (tłum. B. Michałek). W: A. Bazin, Film i rzeczywistość (ss. 9-17). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Google Scholar
Berger, J. (1999). Po cóż patrzeć na zwierzęta? (tłum. S. Sikora). W: J. Berger, O patrzeniu (ss. 5-39). Warszawa: Fundacja Aletheia.
Google Scholar
Burt, J. (2005). John Berger’s „Why Look at Animals?”: A Close Reading. Worldviews: Global Religions, Culture, and Ecology, 9 (2), ss. 203-218. https://doi.org/10.1163/1568535054615321
DOI: https://doi.org/10.1163/1568535054615321
Google Scholar
Cembrzyńska, P. (2016). O kreaturach. Lekcja entomologii. Teksty Drugie, (4), ss. 375-393. https://doi.org/10.18318/td.2016.4.24
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.4.24
Google Scholar
DeMello, M. (red.) (2016). Mourning Animals: Rituals and Practices Surrounding Animal Death. East Lansing: Michigan State University Press.
Google Scholar
Desmond, J. C. (2016). Displaying Death and Animating Life: Human-Animal Relations in Art. Chicago – London: University of Chicago Press.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226375519.001.0001
Google Scholar
Ioannides, G. (2013). Re-membering Sirius: Animal Death, Rites of Mourning, and the (Material) Cinema of Spectrality. W: J. Johnston, F. Probyn-Rapsey (red.), Animal Death (ss. 103-118). Sydney: Sydney University Press.
Google Scholar
Kisiel, E. (2016). Another Death. W: M. DeMello (red.), Mourning Animals: Rituals and Practices Surrounding Animal Death (ss. 131-134). East Lansing: Michigan State University Press.
Google Scholar
Lippit, A. M. (2000). Electric Animal: Toward a Rhetoric of Wildlife. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Google Scholar
Lippit, A. M. (2002). The Death of the Animal. Film Quarterly, 56 (1), ss. 9-22. https://doi.org/10.1525/fq.2002.56.1.9
DOI: https://doi.org/10.1525/fq.2002.56.1.9
Google Scholar
Matuszewski, M. (2020). Kino (meta)zoologiczne. Ekrany, (2), ss. 38-41.
Google Scholar
Matuszewski, M. (2020). Śpieszmy się kochać psa. Kino jako opłakiwanie. W: M. Swacha (red.), Reborn Dogs. Nowe interpretacje sztuki wobec nie-ludzkiego (ss. 15-24). Gdańsk: Wydawnictwo Publish Art.
Google Scholar
McMahon, L. (2016). Dead Funny: Laughter, Life and Death in Philibert’s „Nénette” and „Un animal, des animaux”. W: M. Lawrence, K. Lury (red.), The Zoo and Screen Media: Images of Exhibition and Encounter (ss. 247-268). London: Palgrave Macmillan.
Google Scholar
Nessel, S. (2002). The Media Animal: On the Mise-en-scène of Animals in the Zoo and Cinema. W: S. Nessel (red.), Animals and the Cinema: Classifications, Cinephilias, Philosophies (ss. 38-44). Berlin: Bertz and Fischer.
Google Scholar
Pick, A. (2011). Creaturely Poetics: Animality and Vulnerability in Literature and Film. New York: Columbia University Press.
Google Scholar
Pick, A. (2015, 12 czerwca). Why Not Look at Animals?. Necsus. https://necsus-ejms.org/why-not-look-at-animals/
DOI: https://doi.org/10.5117/NECSUS2015.1.PICK
Google Scholar
Stańczyk, M. (2019). Bestiariusz. Historie przemocy. Ekrany, (2), ss. 18-23.
Google Scholar
Tobing Rony, F. (1996). The Third Eye: Race, Cinema, and Ethnographic Spectacle. Durham: Duke University Press.
Google Scholar
Ullrich, J. (2017). A Dog’s Death: Art as a Work of Mourning. W: D. Ohrem, R. Bartosch (red.), Beyond the Human-Animal Divide: Creaturely Lives in Literature and Culture (ss. 113-139). New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar
Autorzy
Michał Matuszewskim.matuszewski@int.pl
Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski Polska
https://orcid.org/0000-0002-0459-7559
Kurator programu filmowego Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, gdzie prowadzi kino. Organizator i kurator wielu przeglądów oraz retrospektyw kina artystycznego i eksperymentalnego, m.in. Kino post-ludzkie. Jak filmy eksperymentalne uczą (się) pokazywać zwierzęta, Kino antropocenu, Koniec przyjęcia. Publikuje w czasopismach („Ekrany”, „Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu”) i tomach zbiorowych. Studiował polonistykę. Członek jury na międzynarodowych festiwalach, m.in. w Cannes, Berlinie, Wenecji i Oberhausen. Zainteresowany nowymi mediami oraz VR, a szczególnie ich aspektem instytucjonalnym oraz nie-ludzką perspektywą w kinie. Stypendysta Culture and Animals Foundation. Pracuje nad projektem wizualno-badawczym poświęconym zwierzętom w filmach.
Statystyki
Abstract views: 640PDF downloads: 443
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Michał Matuszewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
