„Pociąg” Jerzego Kawalerowicza, czyli mówić swoim głosem

Jan Rek

Abstrakt

We wstępie autor dokonuje rekapitulacji tez związanych z terminem „szkoła polska”. Stwierdza, że filmy należące do tego nurtu (m.in. dzieła Andrzeja Wajdy, Kazimierza Kutza i Andrzeja Munka) odniosły sukces i cieszyły się popularnością, ponieważ proponowana przez nie wizja świata wyzwalała w odbiorcach znaczenia i sensy, które w danych okolicznościach uchodziły za ważne, a także dotykała istotnych spraw związanych z problemami tożsamości narodowej. Rek pisze, że dzieła szkoły polskiej były w istocie dużo bardziej nośne znaczeniowo niż twierdziła ówczesna krytyka. Na tle tak rozumianego nurtu autor sytuuje film Pociąg Jerzego Kawalerowicza i analizuje go pod kilkoma kątami. Zauważa między innymi, że reżyser mógł sobie pozwolić na rezygnację z zajmowania się tematyką wojenną tylko pod warunkiem zaproponowania innej formuły kina. Pociąg nie jest zatem filmem o wojnie czy jej reperkusjach. Pod względem gatunkowym stanowi formę doskonale amorficzną, swego rodzaju hybrydę, w której splatają się schematy filmu sensacyjno-kryminalnego i melodramatu. Analizując kolejne sceny i relacje między bohaterami czy sposób gry aktorskiej (m.in. Zbigniewa Cybulskiego), Rek dochodzi do konkluzji, że Jerzy Kawalerowicz dystansował się tym filmem wobec szkoły polskiej, a tym samym upominał o prawo do mówienia odrębnym głosem, do uprawiania kina po swojemu.