Między słowem a obrazem. Dyskurs eseju filmowego
Abstrakt
Autor podejmuje próbę uściślenia granic gatunkowych eseju filmowego. Na gruncie badań genologicznych zagadnienie tego nieostrego gatunku nie jest często podejmowane, po części ze względu na jego istotne i rozległe relacje z esejem literackim. Jak zauważa Zając, kwalifikacja konkretnego utworu jako essay-film opiera się zazwyczaj na arbitralnym wyborze kilku cech eseju literackiego i próbie potwierdzenia ich obecności w tekście filmowym. Do tych cech zaliczana jest najczęściej hybrydyczność, autotematyzm, dyskursywność, kolażowość i związane z nią fragmentaryczność oraz subiektywizm. W ten sposób esej staje się bardzo pojemnym „gatunkiem”, do którego można z powodzeniem zaliczyć pokaźną część historii kina niefikcjonalnego, ale także filmy fabularne nowej fali lat 60. Autor prezentuje teoretyczne stanowiska m.in. Phillipa Lopate’a, Billa Nicholsa i Stelli Bruzzi, a swoje rozpoznania dotyczące dyskursywnego charakteru eseju filmowego wspiera analizami filmów, które obszernie wykorzystują komentarz ponadkadrowy, nadając mu funkcję daleką od „objaśniającej”, i których struktura oparta jest na różnych formach dialogu (Pomniki też umierają /1953/ Alaina Resnais i Chrisa Markera, Krew zwierząt /1949/ Georges’a Franju, Méditerranée /1963/ Jean-Daniela Polleta). Autor zaznacza jednak, że w swym artykule podejmuje się zaledwie zilustrowania odmienności praktyk związanych z kształtowaniem dyskursu eseistycznego przez słowo (narrację ponadkadrową), nie zaś ukazania pełnego wachlarza form, które skłonni bylibyśmy uznać za eseistyczne.
Słowa kluczowe:
esej filmowy, Phillip Lopate, Bill Nichols, Stella BruzziBibliografia
Adorno Theodor W., Esej jako forma, w: Sztuka i sztuki. Wybór esejów, tłum. K. Krzemień-Ojak, Warszawa 1990, s. 85-86.
Google Scholar
Alter Nora M., Chris Marker, Urbana-Chicago 2006, s. 38, 40.
Google Scholar
Alter Nora M., Essay Film; hasło w: Encyclopedia of the Essay, red. T. Chevalier, London-Chicago 1997, s. 263.
Google Scholar
Arthur Paul, Essay Questions: From Alain Resnais to Michael Moore, „Film Comment”, 2003, nr 39 (1), s. 60.
Google Scholar
Barthes Roland, S/Z, tłum. M.P. Markowski, M. Gołębiewska, Warszawa 1999, s. 41, 48.
Google Scholar
Barthes Roland, Śmierć autora, tłum. M. P. Markowski, K. Kłosiński, „Teksty Drugie”, 1999, nr 1-2, s. 251.
Google Scholar
Barthes Roland, Światło obrazu. Uwagi o Fotografii, przeł. J. Trznadel, Warszawa 1996, s. 46-47.
Google Scholar
Baudelaire Charles, Heautontimoroumenos, tłum. M. Leśniewska, w: Kwiaty zła, Kraków 1990, s. 213.
Google Scholar
Biemann Ursula, The Video Essay in the Digital Age, w: Stuff it: The Video Essay in the Digital Age, red. Ursula Biemann, Zürich-New York 2003, s. 9.
Google Scholar
Bordwell David, Narration in the Fiction Film, London 1985, s. 312, 333.
Google Scholar
Bruzzi Stella, New Documentary: A Critical Introduction, London-New York 2000, s. 41, 56-57.
Google Scholar
Chapman Jane, Issues in Contemporary Documentary, Cambridge 2009, s. 86.
Google Scholar
Deleuze Gilles, Trzy pytania o „Six fois deus” (Godard), z Gilles’em Deleuze rozmawia „Cahiers du Cinéma” w: Gelles Deleuze, Negocjacje. 1972-1990, tłum. M. Herer, Wrocław 2007, s. 57.
Google Scholar
Derrida Jacques, Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych, tłum. M. Adamczyk, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 2, s. 258.
Google Scholar
Doane Mary Ann, The Voice in the Cinema: The Articulation of Body and Space, w: Movies and Methods, t. II, red. B. Nichols, Berkeley-Los Angeles 1985, s. 571-572.
Google Scholar
Hidari Sachiko, Voices of Japanese Cinema, New York 1975, s. 201.
Google Scholar
Klejsa Konrad, Filmowe oblicza kontestacji, Warszawa 2008, s. 347.
Google Scholar
Kowalczyk Andrzej Stanisław, W kręgu poetyki eseju, w: A. S. Kowalczyk, Kryzys świadomości europejskiej w eseis tyce polskiej lat 1945-1977, Warszawa 1990, s. 10-11, 22.
Google Scholar
Kozicka Dorota, Dwudziestowieczne „podróże intelektualne”. Między esejem a autobio grafią, „Teksty Drugie”, 2003, nr 2-3, s. 44, 50, 59.
Google Scholar
Lopate Phillip, In Serach of the Centaur: The Essay-Film, w: Beyond Document: Essays on Nonfiction Film, red. Ch. Warren, Middletown, CT 1996, s. 243, 245-247, 252.
Google Scholar
Lupton Catherine, Chris Marker: Memories of the Future, London 2008, s. 12, 99-101.
Google Scholar
Montaigne Michel de, Próby, tłum. T. Boy-Żeliński, Kraków 2004, s. 776.
Google Scholar
Narboni Jean, S. Pierre, J. Rivette, Montage, przeł. T. Milne, w: Cahiers du Cinéma: 1969-1972 The Politics of Representation, t. III, red. N. Browne, London 1990, s. 25, 27, 41.
Google Scholar
Nichols Bill, Introduction to Documentary, Bloomington 2001, s. 130.
Google Scholar
Nichols Bill, Representing Reality, Indianapolis 1991, s. 34-38.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv32bm1p2
Google Scholar
Nichols Bill, The Voice of Documentary, w: Movies and Methods, t. II, red. B. Nichols, Berkeley – Los Angeles 1985, s. 259, 260.
Google Scholar
Płażewski Jerzy, Historia filmu francuskiego, Warszawa 2005, s. 233.
Google Scholar
Przylipiak Mirosław, Poetyka kina dokumentalnego, Gdańsk-Słupsk 2004, s. 91-92.
Google Scholar
Rascaroli Laura, The Personal Camera: Subjective Cinema and the Essay Film, London-New York 2009, s. 14, 38, 192.
Google Scholar
Salska-Kaca Mirosława, Polski esej dokumentalny, „Film na Świecie”, 1988, nr 351-352.
Google Scholar
Salska-Kaca Mirosława, Słowo w filmie dokumentalnym, Łódź 1992, s. 48.
Google Scholar
Sendyka Roma, Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku, Kraków 2006, s. 40-41, 50, 179.
Google Scholar
Sendyka Roma, Suffisant lecteur, ryzyko, pułapki i niebezpieczeństwa. Wstęp do lektury „Prób” Montaigne’a. „Teksty Drugie”, 2005, nr 4, s. 66, 68-69.
Google Scholar
Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976, s. 51-55, 57
Google Scholar
Autorzy
Bartosz Zająckwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Łódzki Polska
Doktorant w Katedrze Mediów i Kultury Audiowizualnej UŁ. W kręgu jego zainteresowań znajduje się kino japońskie lat 60. i subiektywne formy dokumentalizmu.
Statystyki
Abstract views: 29PDF downloads: 21
Licencja
Prawa autorskie (c) 2010 Bartosz Zając
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Bartosz Zając, Elegia dla ruchów kontestacyjnych w obrazach Przepływającego Świata („ukiyo-e”) , Kwartalnik Filmowy: Nr 65 (2009): Obraz filmowy, obraz w filmie (cz. II)
