„Forma jest pustką”. O przedmiotach „pustego sensu” w filmach Yasujiro Ozu i Jima Jarmuscha
Abstrakt
Istnieją filmy, które – odwrotnie niż kawałkowane na cinemy ujęcia w filmach zachodnich – uwalniają widza od konieczności pozostawania w nieustającym pogotowiu intelektualnym. To m.in. dzieła Yasujira Ozu, w których przedmioty pozbawione ciążenia znaczeń przywołują ducha zen. Są to przedmioty pustego sensu. Japoński reżyser, umieszczając na planie rekwizyty niezwiązane z fabułą filmu, zwraca uwagę na formalny aspekt dzieła, wyostrza samo ich „bycie”. Służy to zenistycznemu „rozcieńczeniu rzeczywistości”, wprowadzeniu w kadr harmonii jako niezbędnego składnika pustki mu. W filmach Ozu przeważają przedmioty błahe, pospolite, które nie są ani formalnie spektakularne, ani potraktowane fetyszystycznie na sposób Duchampowski. Jim Jarmusch jest miłośnikiem kina Ozu i czerpie z niego inspiracje. Jest też zafascynowany buddyjską kulturą zen, której elementy wprowadza do wszystkich swoich filmów. Jego dzieła wystawiają widza na pokusę nadinterpretacji i zmuszają do szukania z góry zanegowanego sensu. Przynętami w tej interpretacyjnej pułapce są przedmioty pustego sensu, które tylko pozornie znaczą, a w istocie nie są nośnikami żadnych głębszych idei.
Słowa kluczowe:
Yasujiro Ozu, Jim Jarmusch, przedmiotyBibliografia
Atsuta Yuuharu, w: O sztuce realizatorskiej Yasujiro Ozu. Dyskusja „okrągłego stołu”, tłum. I. Dembowski, „Film na Świecie”1984, nr 304-305, s. 64.
Google Scholar
Berne Eric, W co grają ludzie: psychologia stosunków międzyludzkich, tłum. P. Izdebski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s. 37.
Google Scholar
Eco Umberto, Od form abstrakcyjnych do głębi materii, w: Historia piękna, red. U. Eco, tłum. A. Kuciak, Dom Wydawniczy REBIS sp. z o.o., Poznań 2005, s. 406.
Google Scholar
Helman Alicja, Roman Ingarden, w: Historia myśli filmowej, red. J. Ostaszewski, A. Helman, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2007, s. 127.
Google Scholar
Ingarden Roman, Dzieło literackie i jego konkretyzacje, w: tenże, Szkice z filozofii literatury, wstęp W. Stróżowski, Znak, Kraków 2000, s. 83.
Google Scholar
Janicki Stanisław, Film japoński, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1982, s. 204-205.
Google Scholar
Jarmusch Jim, Kino podróżujących, z Jimem Jarmuschem rozmawia Wolfgang Brenner, tłum. W. Wertenstein, „Kino” 1992, nr 3, s. 9.
Google Scholar
Loska Krzysztof, Młody Ozu – nowoczesny konserwatysta, w: tenże, Poetyka filmu japońskiego, t. 1, Rabid, Kraków 2009, s. 194-215.
Google Scholar
Mazierska Ewa, Oszczędność, w: Jim Jarmusch, red. i oprac. E. Mazierska, Fundacja Sztuki Filmowej, Warszawa 1992, s. 38.
Google Scholar
Mazierska Ewa, Przedmowa, w: Jim Jarmusch, red. i oprac. E. Mazierska, Fundacja Sztuki Filmowej, Warszawa 1992, s. 5-38
Google Scholar
Miczka Tadeusz, Obraz urzeczywistniającej się komunikacji spazmatycznej, w: tenże, O zmianie zachowań komunikacyjnych. Konsumenci w nowych sytuacjach audiowizualnych, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2002.
Google Scholar
Miyagawa Kazuo, w: O sztuce realizatorskiej Yasujiro Ozu. Dyskusja „okrągłego stołu”, tłum. I. Dembowski, „Film na Świecie” 1984, nr 304-305, s. 64.
Google Scholar
Nagashima Goshu, w: O sztuce realizatorskiej Yasujiro Ozu. Dyskusja „okrągłego stołu”, tłum. I. Dembowski, „Film na Świecie”1984, nr 304-305, s. 69.
Google Scholar
Ostaszewski Jacek, Formalizm, w: Historia myśli filmowej, red. J. Ostaszewski, A. Helman, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2007, s. 79.
Google Scholar
Parkes Graham, Ścieżki japońskiej umysłowości, tłum. W. Laskowska, w: Estetyka japońska, t. 3: Estetyka życia i piękno umierania, red. K. Wilkoszewska, Universitas, Kraków 2005, s. 174-175.
Google Scholar
Pierzchała Aneta, Film japoński a kultura europejska. Obcość przezwyciężona?, Universitas, Kraków 2005, s. 35-78, 179.
Google Scholar
Płażewski Jerzy, Język filmu, Książka i wiedza, Warszawa 2008, s. 54.
Google Scholar
Płażewski Jerzy, Teoretycy – czy film operuje wyłącznie znakami?, w: tenże, Historia filmu 1895-2005, Książka i Wiedza, 2008, s. 479.
Google Scholar
Richie Donald, Prozaizm i prostota, tłum. L. Niedzielski, „Film na Świecie” 1984, nr 304-305, s. 26.
Google Scholar
Richie Donald, Stan Łaski, tłum. L. Niedzielski, „Film na Świecie” 1984, nr 304-305, s. 79-83.
Google Scholar
Saishō, tłum. Cz. Miłosz, w: I. Dembowski, Zen – klucz do japońskiej duszy, „Film na Świecie” 1984, nr 304-305, s. 33.
Google Scholar
Schrader Paul, Ozu i zen, tłum. I. Dembowski, „Film na Świecie” 1984, nr 304-305, s. 57.
Google Scholar
Shimogawara Tomoo, w: O sztuce realizatorskiej Yasujiro Ozu. Dyskusja „okrągłego stołu”, tłum. I. Dembowski, „Film na Świecie” 1984, nr 304-305, s. 69.
Google Scholar
Shimogawara Tomoo, w: O sztuce realizatorskiej Yasujiro Ozu. Dyskusja „okrągłego stołu”, tłum. I. Dembowski, „Film na Świecie” 1984, nr 304-305, s. 65.
Google Scholar
Szyłak Jerzy, Kino i coś więcej: szkice o ponowoczesnych filmach amerykańskich i metafizycznych tęsknotach widzów, Rabid, Kraków 2001, s. 21.
Google Scholar
Wiącek Elżbieta, Mniej uczęszczane ścieżki do raju. O filmach Jima Jarmuscha, Rabid, Warszawa 2001, s. 10, 48, 52.
Google Scholar
Wojnicka Joanna, Olga Katafiasz, Słownik wiedzy o filmie, Park, Bielsko Biała 2005, s. 349.
Google Scholar
Zeman Marvin, Sztuka zen w filmach Ozu, tłum. I. Dembowski, „Film na świecie” 1984, nr 301-302, s. 46, 48, 52.
Google Scholar
Zielińska Donata, Poczucie humoru, w: Jim Jarmusch, Fundacja Sztuki Filmowej, Warszawa 1992, s. 23.
Google Scholar
Ziomek Łukasz, Recenzje: The Limits of control, „Kino” 2010, nr 4, s. 82-83.
Google Scholar
Autorzy
Mateusz Wilkońkwartalnik.filmowy@ispan.pl
badacz niezależny Polska
Absolwent filologii polskiej (specjalizacja filmoznawcza) na Uniwersytecie im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Animator kultury, muzyk, poeta, tekściarz. Interesuje się współczesnym kinem polskim, postmodernistycznym kinem nowojorskim oraz w branymi zagadnieniami kina europejskiego i japońskiego, a także socjo- i etnolingwistyką.
Statystyki
Abstract views: 27PDF downloads: 14
Licencja
Prawa autorskie (c) 2011 Mateusz Wilkoń
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
