Chapliniada w kręgach lewicy literackiej i artystycznej lat 20.
Abstrakt
Artykuł przedstawia recepcję filmów Chaplina w środowiskach lewicy literackiej i artystycznej Europy Środkowo-Wschodniej lat 20. Autor ukazuje, w jaki sposób berlińscy dadaiści wykorzystywali jego wizerunek do walk politycznych z rządzącą SPD, a także jak konstruktywiści sowieccy, czescy i serbscy łączyli jego grę aktorską ze sztuką maszyny, a wymowę filmów z ideologią komunistyczną. Od słynnych publikacji Iwana Golla (Apologia Charlota; Chapliniada) lewicowe środowiska awangardowe często traktowały Chaplina na równi z bohaterem walczącego proletariatu, narzucając polityczną wymowę jego filmów. Nie inaczej było w Polsce, gdzie w kontekście ogólnoeuropejskiej fascynacji Chaplinem środowisk lewicowej awangardy kręgi „Nowej Kultury”, futurystów i konstruktywistów warszawskich w podobny sposób interpretowały kreacje amerykańskiego komika. Ten wspólny dla Niemiec, sowieckiej Rosji, Czech, Węgier, Polski i Bałkanów dadaistyczno-konstruktywistyczny schemat utożsamiania filmów Chaplina z głosem wojującej klasy robotniczej miał przekonywać o potrzebie radykalnej rewolucji w sztuce i wytworzeniu podstaw nowej kultury proletariackiej dostępnej dla szerokich mas społecznych.
Słowa kluczowe:
Charlie Chaplin, awangarda, lewicaBibliografia
„Dada“ 1919, Nr 4-5, s. 30.
Google Scholar
Aragon, Luis. 1918. On Decor. „Le Film”. Nr 131.
Google Scholar
Benjamin, Walter. 2011. Dzieło sztuki w epoce jego reprodukowalności technicznej. W: W. Benjamin, Twórca jako wytwórca. Eseje i rozprawy. Warszawa.
Google Scholar
Benson, TImothy O., Éva Forgacs (ed.). 2002. Between Worlds. A Sourcebook of Central European Avant-gardes, 1910-1930. Cambridge.
Google Scholar
Berlewi, Henryk. 1922. Viking Eggeling i jego abstrakcyjno-dynamiczny film. „Albatros“. Wrzesień. s. 17-18.
Google Scholar
Blumenfeld, Erwin, Hendel Teicher. 1981. Blumenfeld, my one hundred best photos. London
Google Scholar
Broniewski, Władysław. 1924. Kino. „Nowa Kultura”. Nr 12, s. 274.
Google Scholar
Bruce Elder, R. 2008. Harmony and Dissent: Film and Avant-garde Art Movements in the Early Twenthieth Century. Waterloo
Google Scholar
Brucz, Stanisław. 1924. Spirale. „Almanach Nowej Sztuki”. Nr 1, s. 25.
Google Scholar
Campany, David. 2008. Photography and Cinema. Londyn.
Google Scholar
Cavanagh, Clare. 1994. Rereading the Poet’s Ending: Mandelstam, Chaplin, and Stalin. „PLMA”, Nr 1, s. 75.
DOI: https://doi.org/10.2307/463012
Google Scholar
Cendrars, Blaise. 2003. Charlie. W: B. Cendrars. Co jak co. Warszawa.
Google Scholar
Citroen, Paul. 1920. Eine Stimme aus Holland. „Dada Almanach”
Google Scholar
Cocteau, Jean. 1988. Carte blanche. W: French Film Theory and Criticism: A History/ Anthology 1907-1939. red. R. Abel. New Jersey
Google Scholar
Czekalski, Stanisław. 2000. Awangarda i mit racjonalizacji. Fotomontaż polski okresu dwudziestolecia międzywojennego. Poznań.
Google Scholar
De Torre, Guillermo. 1922. Charlot. „Zenit”. Nr 13.
Google Scholar
Erenburg, Ilya. 1922. A vse taki ona vertitsja. Berlin-Moskwa
Google Scholar
Giżycki, Marcin. 1989. Walka o film w artystyczny w międzywojennej Polsce, Warszawa.
Google Scholar
Giżycki, Marcin. 2006. Grafika, fotografia i film w konstruktywizmie polskim. „Kwartalnik Filmowy”. Nr 54-55.
Google Scholar
Goll, Iwan. 1920. Apologie des Charlot. „Die Neue Schaubühne”. nr 2, s. 31-33.
Google Scholar
Goll, Iwan. 1920. Die Chapliniade. Eine Kinodichtung. Drezno.
Google Scholar
Hake Sabine, 1990. Chaplin Reception in Weimar Germany. „New German Critique“. Nr 51
DOI: https://doi.org/10.2307/488173
Google Scholar
Honzl, Jindřich. 1922. O proletářským divadle. „Devětsil: Revoluční sborník“. Praga.
Google Scholar
Jasieński, Bruno, Anatol Stern. 1924. Awangarda – swoim przyjaciołom. „Awangarda”.Nr 1, s. 1.
Google Scholar
Jasieński, Bruno. 1924. Do futurystów. „Almanach Nowej Sztuki”. Nr 1, s. 3.
Google Scholar
Majewski, Tomasz. 2011. Dialektyczne feerie. Szkoła frankfurcka i kultura popularna. Łódź.
Google Scholar
Micić, Ljubomir. 1922. Shimmy at the Latin Quarter Graveyard. „Zenit”. Nr 12.
Google Scholar
Milton, Joyce. 2014. Tramp: The Life of Charlie Chaplin. New York.
Google Scholar
Pan-pan. 1924. „Pan-Pan” Pan i Pani na reprezentacyjnym balu maskowym nowej sztuki w Warszawie. „Awangarda”. Nr 1, s. 2.
Google Scholar
Podsadecki, Kazimierz. 1933. Bunt Chaplina. Wywiad fantastyczny. „Kurier Filmowy” (dodatek do „Ilustrowany Kurier Codzienny“). Nr 4.
Google Scholar
Rodczenko w Paryżu. Z listów do domu. 1927. „Dźwignia”. Nr 2-3, s. 23.
Google Scholar
Rodczenko, Aleksandr. 1922. Charlot, „Kino-Fot”, Nr 3.
Google Scholar
Simmons, Sherwin. 2001. Chaplin smiles on the Wall: Berlin Dada and the Wish-Images of Popular Culture. „New German Critique”. Nr 84
DOI: https://doi.org/10.2307/827796
Google Scholar
Stern, Anatol. 1924. Kurier kinowy. Palace: Chaplin – inne filmy – Film paskarzy i dla paskarzy. „Wiadomości Literackie”. Nr 2, s. 3.
Google Scholar
Stern, Anatol. 1928. Charlie Chaplin i ja. „Kino Teatr”. Nr 1, s. 5-6.
Google Scholar
Stern, Anatol. 1959. Europa. Polski film awangardowy. W: A. Stern. Wspomnienia z Atlantydy. Warszawa.
Google Scholar
Stern, Anatol. 1972. Głód jednoznaczności i inne szkice. Warszawa.
Google Scholar
Świdziński, Wojciech. 2015. Obecność i recepcja zagranicznego repertuaru kinowego w Polsce w latach 1918-1929 na przykładzie Warszawy. Warszawa.
Google Scholar
Teige, Karel. 1924. Poetismus. „Host”. Nr 9-10.
Google Scholar
Teige, Karel. 1925. Chaplin. w: K. Teige. Film. Praga.
Google Scholar
Teige, Karel. 1929. Charlie Chaplin. W: Ch. Chaplin. Hurá do Evropy!. Praga. 1-14.
Google Scholar
Tokin, Boško. 1921 Evropski pesnik Ivan Goll. „Zenit”. Nr 1.
Google Scholar
Tsivian, Yuri. 2014. Charlie Chaplin and His Shadows: On Laws of Fortuity in Art. „Critical Inquiry”. Nr 3, s. 71-84.
DOI: https://doi.org/10.1086/677331
Google Scholar
Wandurski, Witold. 1923. Od tłumacza. W: W. Wandurski. Nowa Scena Robotnicza. Warszawa.
Google Scholar
Wandurski, Witold. 1924. Poeta bez ojczyzny. Ivan Goll. „Wiadomości Literackie”. Nr 37.
Google Scholar
Wandurski, Witold. 1927. Scena Robotnicza w Łodzi. „Dźwignia”. Nr 4.
Google Scholar
Wat, Aleksander. 1924. Bosel, Chaplin, Dempsey, Edison i M-elle Mimi. „Almanach Nowej Sztuki”. Nr 1, s. 19.
Google Scholar
Wat, Aleksander. 1924. Charlie Chaplin. Pamflet, czy omlet?. „Awangarda”. Nr 1, s. 2.
Google Scholar
Wat, Aleksander. 1925. Najwybitniejsze filmy ostatniego sezonu. „Ekran i Scena”. Nr 5, s. 7-8.
Google Scholar
Wat, Aleksander. 1993. Bezrobotny Lucyfer. W: A. Wat. Bezrobotny Lucyfer i inne opowieści. Warszawa.
Google Scholar
Wat, Aleksander. 2011. Mój wiek. Pamiętnik mówiony. T. 1. oprac. R. Habielski. Kraków.
Google Scholar
Weikop, Christian. 2013. Berlin Dada and the Carnivalesque. Jedermann sein eigner Fussball (1919) and Der Dada (1919-1920). W: The Oxford Critical and Cultural History of Modernist Magazines: Europe 1880-1940. Vol. 3.. red. P. Brooker, A. Thaker, Ch.Weikop, S. Bru. Oxford.
Google Scholar
Wierzyński, Kazimierz. 1991. Pamiętnik poety. Warszawa.
Google Scholar
Wójtowicz, Aleksander. 2010. Charlie w Inkipo. Chaplin według Pierwszej Awangardy. „Kwartalnik Filmowy”. nr 70, s. 6-14.
Google Scholar
Żarnowerówna, Teresa. 1923. Chęć zbadania niezbadanego.... Katalog Wystawy Nowej Sztuki. Wilno.
Google Scholar
Autorzy
Przemysław Strożekkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
Adiunkt w Instytucie Sztuki PAN, stypendysta Fulbright Senior Research Awards na University of Georgia. Autor publikacji na temat awangardy historycznej i jej związków z kulturą popularną; członek rady redakcyjnej International Yearbook of Futurism Studies i autor monografii o Marinettim w Polsce (2012). Przygotowuje książkę o dadaizmie i kulturze popularnej.
Statystyki
Abstract views: 35PDF downloads: 15
Licencja
Prawa autorskie (c) 2015 Przemysław Strożek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Przemysław Strożek, Maszyna Chaplina, czyli amerykanizm w sowieckiej Rosji , Kwartalnik Filmowy: Nr 99 (2017): Triki, numery specjalne, atrakcje
