Uniwersum bez granic. Transnarodowe kino Waleriana Borowczyka

Iwona Kolasińska-Pasterczyk

Abstrakt

Walerian Borowczyk zostaje przez autorkę ukazany jako typ twórcy przekraczającego granice w trzech wymiarach: tematycznym (przez erotyzm związany z transgresją rozmaitych tabu), modelu kina narodowego (przez rezygnację z perspektywy lokalnej na rzecz nawiązań do europejskiego dziedzictwa kulturowego) i ponadczasowym (przez uniwersalizację ludzkiego doświadczenia zmysłowości pomimo opowieści ujętych w „kostium historyczny”). Te warianty „przekroczenia” autorka ilustruje w oparciu o twórczość fabularną Borowczyka przypadającą na lata 1968-1988 (tj. od Goto, wyspy miłości po Rytuały miłości). Kino Borowczyka (Polaka na stałe mieszkającego we Francji – w latach 1959-2006) trzeba kwalifikować jako „europejskie”, w znaczeniu: przywołujące świat Starego Kontynentu (a nie ukierunkowane na Nowy Świat). Transnarodowa specyfika tej twórczości ma swoje źródło w osadzeniu jej w szerszym paradygmacie europejskiej sztuki – literackiej (od Owidiusza po Mandiargues’a, z uwzględnieniem twórców łączących dyskurs erotyczny z religijnym, m.in. Sade’a, Bataille’a i przedstawicieli XX-wiecznej awangardy) i wizualnej (przez stylistyczne nawiązania do tradycji „kobiecych aktów” w malarstwie europejskim, m. in. Moreau, Ingres, Courbert); natomiast ponadczasowy, uniwersalny wymiar erotycznych napięć wynika z przyjętej perspektywy transhistorycznej (od starożytności po I wojnę światową z wykluczeniem Europy po 1950 r.).