Świat na wspak. „Przygoda człowieka poczciwego” Franciszki i Stefana Themersonów jako film-walizka

Anna Taszycka

Abstrakt

Autorka podejmuje się przeanalizowania Przygody człowieka poczciwego (1937) w oparciu o projekcję wspak. Możliwość odtwarzania filmu od końca do początku sugerował w 1975 r. sam Stefan Themerson w liście do Clyde’a Jeavonsa. Taszycka stwierdza, że projekcja tego filmu wspak jest jak najbardziej możliwa, a ponadto ujawnia nowe możliwości odbioru i interpretacji. Autorka wskazuje na przemyślaną i spójną koncepcję całości (rozumianej jako połączenie projekcji tradycyjnej i tej na wspak) oraz na autotematyczny charakter filmu świadczący o jego surfikcyjnej naturze. Przygodę... można też sytuować w szerszym kontekście dzięki kolistości jej struktury (początek będący końcem i vice versa). Związane z tym wyjście poza dotychczasowe przyzwyczajenia odbiorcze pozwala uznać, że Themersonowie wyprzedzają swój czas, ponieważ zapowiadają późniejsze o kilkadziesiąt lat poszukiwania filmu strukturalnego i filmu rozszerzonego. Dodatkowo Przygoda... okazuje się w ujęciu Taszyckiej swego rodzaju filmowym palindromem, którego sens objawia się zarówno w tradycyjnej, jak i odwrotnej projekcji. Jest to również – jeśli chodzi o strukturę – swoisty film-walizka. Jego dwie idealnie symetryczne (te same, ale nie takie same) części składają się w całkiem nową jakość, która zaczyna żyć autonomicznym życiem. [artykuł opublikowany w języku angielskim jako: An Upside-Down World: “The Adventure of a Good Citizen” by Franciszka and Stefan Themerson as a Portmanteau Film; pierwodruk polski: „Kwartalnik Filmowy” 2010, nr 70, s. 15-25]