„Echo w lesie” Józefa Elsnera i Wojciecha Pękalskiego – późny pogłos włoskiego intermezza na warszawskiej scenie narodowej?
Jakub Chachulski
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8972-1490
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest jednoaktowa opera Echo w lesie Józefa Elsnera z tekstem Wojciecha Pękalskiego, rozpatrywana w kluczu określenia gatunkowego „intermezzo” nadanego jej oryginalnie przez obu twórców, podobnie jak kilku innym – dziś zaginionym – utworom Elsnera powstałym w latach 1808–1810, w większości z myślą o małżeństwie aktorów-śpiewaków Janie Nepomucenie i Joannie Szczurowskich. Tło historyczne uzasadnia uznanie tego określenia za sygnalizujące intencje nawiązania dla włoskich intermezzów buffa z końca XVIII w.; pod tym kątem zanalizowane zostają fragmenty opisywanego utwóru, ujawniając zarówno treściowe powiązania z osiemnastowieczną opera buffa, obecność cech stylistycznych i technik kompozytorskich charakterystycznych dla tego obszaru repertuarowego, jak i typowych dla opery buffa elementów muzycznych aluzji, parodii i innego typu nawiązań intertekstualnych.
Omówione zostają także kwestie zachowanych źródeł, tj. istotne odmienności zachodzące pomiędzy rękopisem libretta z 1808 r. a zachowanym odpisem partytury powstałym po 1835 roku. Różnice te, wespół z wnioskami z analizy utworu, wskazują raczej na to, iż znana nam postać utworu jest wersją pierwotną (i jedyną), choć hipotezy przeciwnej przy obecnym stanie wiedzy także nie da się odrzucić.
Słowa kluczowe:
Józef Elsner, Wojciech Pękalski, Jan Nepomucen Szczurowski, opera, intermezzoBibliografia
Aleksandrowska, Elżbieta. „Wojciech Pękalski h. Odrowąż”. W: Internetowy Polski Słownik Biografczny, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/wojciech-pekalski-h-odrowaz.
Google Scholar
Allanbrook, Wye Jamison. Rhythmic Gesture in Mozart: Le Nozze di Figaro and Don Giovanni. Chicago: University of Chicago Press, 1983.
Google Scholar
[Bogusławski, Wojciech]. Dzieła dramatyczne Woyciecha Bogusławskiego. T. 10. Warszawa: N. Glücksberg, 1832.
Google Scholar
[Bogusławski, Wojciech]. Dzieła dramatyczne Woyciecha Bogusławskiego. T. 15. Warszawa: N. Glücksberg, 1831.
Google Scholar
Carlson, Marvin. „Il re alla caccia and Le Roi et le fermier: Italian and French Treatments of Class and Gender”. W: Opera Buffa in Mozart’s Vienna, red. Mary Hunter, James Webster, 82–97. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 2000.
Google Scholar
Chachulski, Jakub. „«Zły smak i gminna przesada». Kilka uwag o muzyczno-dramatycznej konstrukcji opery Sułtan Wampum Józefa Elsnera na tle oryginalnego libretta Augusta von Kotzebue”, Muzyka 64, nr 4 (2019): 3–36.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.236
Google Scholar
Chachulski, Jakub. „Heroiczne – komiczne – sentymentalne. Muzyczny obraz Amazonek w najstarszej zachowanej operze Józefa Elsnera i Wojciecha Bogusławskiego”. Studia Chopinowskie 2, nr 4 (2019): 7–29.
Google Scholar
Charlton, David. French Opera 1730–1830: Meaning and Media. London–New York: Routledge, 2016.
Google Scholar
Ciechowicz, Jan. Sam na scenie. Teatr jednoosobowy w Polsce. Z dziejów form dramatyczno-teatralnych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984.
Google Scholar
Einstein, Alfred. Mozart. Człowiek i dzieło. Przekł. Adam Rieger. Kraków: PWM, 1983.
Google Scholar
Elsner, Józef. Sumariusz moich utworów muzycznych. Przekł. Kazimierz Lubomirski. Kraków: PWM, 1957.
Google Scholar
Got, Jerzy. Na wyspie Guaxary: Wojciech Bogusławski i teatr lwowski 1789–1799. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1971.
Google Scholar
Hunter, Mary. Te Culture of Opera Buffa in Mozart’s Vienna. Poetics of Entertainment. Princeton: Princeton University Press 1999.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781400822751
Google Scholar
Hunter, Mary. „Te Fusion and Juxtaposition of Genres in Opera Buffa 1770–1800: Anelli and Piccinni’s Griselda”, Music & Letters 67, nr 4 (1986): 363–380.
DOI: https://doi.org/10.1093/ml/67.4.363
Google Scholar
Jarząbek-Wasyl, Dorota, Barbara Maresz. Archiwum teatru XIX wieku. Ludzie, dokumenty, historie. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2019.
Google Scholar
Johnson, Jennifer E. „Domenico Cimarosa”. W: Grove Music Online, https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.05785.
DOI: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.05785
Google Scholar
Kürschner, Joseph. Ellmenreich, Johann Baptist. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 6.
Google Scholar
Leipzig: Duncker & Humblot, 1877.
Google Scholar
Kutsch, Karl-Josef, Leo Riemens. Großes Sängerlexikon. T. 4. Berlin: Walter de Gruyter, 42012.
Google Scholar
Lipiński, Jacek, red. Recenzje teatralne towarzystwa Iksów. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1956 (= Materiały do Dziejów Teatru w Polsce 4).
Google Scholar
McClymonds, Marita. „Opera Buffa? Opera Seria? Genre and Style as Sign”. W: Opera Buffa in Mozart’s Vienna, red. Mary Hunter, James Webster, 197–231. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 2000.
Google Scholar
Nowak-Romanowicz, Alina. Józef Elsner. Monografa. Kraków: PWM, 1957.
Google Scholar
Platoff, John. „Musical and Dramatic Structure in the Opera Buffa Finale”. Te Journal of Musicology 7, nr 2 (1989): 191–230.
DOI: https://doi.org/10.1525/jm.1989.7.2.03a00030
Google Scholar
Poskuta-Włodek, Diana. „Egzemplarz teatralny – między repertuarem a archiwum”. Pamiętnik Teatralny 64, nr 1–2 (2016): 50–74.
Google Scholar
Rabin, Ronald J. „Figaro as Misogynist: On Aria Types and Aria Rhetoric”. W: Opera Buffa in Mozart’s Vienna, red. Mary Hunter, James Webster, 232–260. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 2000.
Google Scholar
Raszewski, Zbigniew. Bogusławski. Warszawa: PIW, 1982.
Google Scholar
Raszewski, Zbigniew. „Dokumentacja przedstawienia teatralnego”. W: Dokumentacja w badaniach literackich i teatralnych. Wybrane problemy, red. Jadwiga Czachowska, 287–303.
Google Scholar
Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
Google Scholar
Raszewski, Zbigniew, red. Słownik biografczny teatru polskiego. T. 1. Warszawa: PWN, 1973.
Google Scholar
Raszewski, Zbigniew. Staroświecczyzna i postęp czasu. Warszawa: PIW, 1963.
Google Scholar
Ratajczakowa, Dobrochna. „Styl polski w teatrze lat trzydziestych XIX wieku”. W: Opera polska w XVIII i XIX wieku, red. Maciej Jabłoński, Jan Stęszewski, Janina Tatarska. Poznań: PTPN, 2000.
Google Scholar
Rosen, Charles. Styl klasyczny. Haydn, Mozart, Beethoven. Przekł. Rafał Augustyn. Warszawa– Kraków: NIFC–PWM, 2014.
Google Scholar
Szwankowski, Eugeniusz. Teatr Wojciecha Bogusławskiego w latach 1799–1814. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1954 (= Materiały do Dziejów Teatru w Polsce 1).
Google Scholar
Weaver, Robert Lamar, Susan Parisi. „Ferdinando Rutini”. W: Grove Music Online, https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.24180.
DOI: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.24180
Google Scholar
Webster, James. „Te Analysis of Mozart Arias”. W: Mozart Studies, red. Cliff Eisen, 133–140.
Google Scholar
Oxford: Clarendon Press, 1991.
Google Scholar
Witkowski, Michał. „Flet czarnoksięski w przekładzie Bogusławskiego: odszukane fragmenty tekstu”, Pamiętnik Teatralny 16, nr 3/4 (1967), 450–457.
Google Scholar
Wronkowska, Sonia. „Elsneriana zachowane z przedwojennego zasobu Biblioteki Narodowej. Charakterystyka, losy i znaczenie kolekcji”. Rocznik Biblioteki Narodowej 45 (2014), 47–77.
Google Scholar
Żórawska-Witkowska, Alina. Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta. Warszawa: Arx Regia, 1995.
Google Scholar
Autorzy
Jakub ChachulskiInstytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-8972-1490
Statystyki
Abstract views: 552PDF downloads: 318
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Muzyka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jakub Chachulski, Genologia i polityka. Swoistość „Cudu, czyli krakowiaków i górali” w horyzoncie gatunków operowych końca XVIII stulecia , Muzyka: Tom 66 Nr 3 (2021)
- Jakub Chachulski, „Zły smak i gminna przesada”. Kilka uwag o muzyczno-dramatycznej konstrukcji opery Sułtan Wampum Józefa Elsnera na tle oryginalnego libretta Augusta von Kotzebue , Muzyka: Tom 64 Nr 4 (2019)
- Jakub Chachulski, Nieznany polonez Józefa Elsnera z 1821 roku , Muzyka: Tom 68 Nr 2 (2023)
- Jakub Chachulski, Jan Stefani, Wojciech Bogusławski, Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale / The Supposed Miracle or Cracovians and highlanders, wyd. Adam Tomasz Kukla, Kraków 2019 , Muzyka: Tom 66 Nr 2 (2021)
- Jakub Chachulski, „Tiolemo su’el fagoto” i piosneczki Wojciecha Bogusławskiego. O weneckim pierwowzorze warszawskiej „Wenecjanki” , Muzyka: Tom 66 Nr 1 (2021)
- Jakub Chachulski, Fragment zaginionego singspielu Józefa Elsnera , Muzyka: Tom 64 Nr 3 (2019)
- Jakub Chachulski, Valentino Fioravanti i duet z opery „Echo w Lesie” Wojciecha Pękalskiego i Józefa Elsnera , Muzyka: Tom 67 Nr 1 (2022)