Genologia i polityka. Swoistość „Cudu, czyli krakowiaków i górali” w horyzoncie gatunków operowych końca XVIII stulecia

Jakub Chachulski


Instytut Sztuki, Polska Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8972-1490

Abstrakt

Dotychczasowe badania genologiczne opery Cud, czyli Krakowiacy i Górale ograniczały się zasadniczo do stwierdzenia pokrewieństwa utworu z singspielem bądź opera-comique, ze względu na obecność dialogów mówionych. Nowe spojrzenie wprowadził ostatnio Adam Tomasz Kukla, wskazując na szczegółowe cechy opery łączące ją zarówno z dwoma wymienionymi gatunkami jak i operą buffa. Artykuł niniejszy podejmuję próbę przekroczenia ograniczeń dotychczasowych rozpoznań poprzez wnikliwsze uwzględnienie historycznego kontekstu genologicznego opery. W tym ujęciu kluczowe stają się dwa aspekty dzieła wykraczające poza krąg gatunków operowych uprawianych w stanisławowskiej Warszawie.

Przyjęcie metodologii badań nad operą dialogową (Dialogoper) wypracowanych Thomasa Betzwiesera pozwala uchwycić nowatorstwo dzieła w zakresie łączenia numerów muzycznych z tekstem mówionym, wykraczające poza dominujące w środowisku warszawskim wpływy wiedeńskiego singspielu i opery buffa oraz dotychczasowa polską oryginalną twórczość operową, zbliżające się zaś raczej do pewnych koncepcji francuskich.

Istotnie nowatorska – i znajdująca podówczas pewne paralele jedynie w francuskiej twórczości operowej doby rewolucji  – okazuje się także dramaturgia scen chóralnych opery, ściśle wpisująca się w fenomen opisany przez Jamesa Parakilasa formułą „chór jako reprezentacja polityczna”.

Oba spostrzeżenia, ujęte w kontekście historycznych okoliczności prapremiery i horyzontu oczekiwań ówczesnej publiczności, dają się połączyć na płaszczyźnie całościowej interpretacji wiążącej gatunkową nowatorskość utworu z zamierzonym oddziaływaniem społeczno-politycznym, to jest apelem powstańczym połączonym z radykalnymi ideami egalitarnej redefinicji wspólnoty narodowej. Kluczową rolę odegrała zmiana znaczenia pierwiastka ludowości, wysuniętego z początku  jako czynnik konstytuujący dramatyczno-estetyczną spójność spektaklu w duchu baletowo-chóralnego divertissement, potem jednak zreinterpretowanego poprzez polityczną emancypację chóralnego podmiotu zbiorowego.


Słowa kluczowe:

Cud, czyli Krakowiacy i Górale, Wojciech Bogusławski, Jan Stefani, muzyka polska, gatunki operowe, singspiel, opéra-comique, Dialogoper

Bartlet, M. Elizabeth C. „The New Repertory at the Opéra During the Reign of Terror: Revolutionary Rhetoric and Operatic Consequences”. W: Music and the French Revolution, red. Malcolm Boyd, 107–156. Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
  Google Scholar

Bartlet M. Elisabeth C., Richard Langham Smith. „Opéra comique”. Grove Music Online, https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.43715.
DOI: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.43715   Google Scholar

Bellman, Jonathan D., Halina Goldberg. Chopin and His World. Princeton: Princeton University Press, 2017.
DOI: https://doi.org/10.23943/princeton/9780691177755.001.0001   Google Scholar

Bernacki, Ludwik. Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta. Lwów: Ossolineum, 1925.
  Google Scholar

Betzwieser, Thomas. „«La vera costanza in Paris». Joseph Haydns Laurette (1791) zwischen dramatischer und musikalischer Bearbeitung”. W: Bearbeitungspraxis in der Oper des spaten 18. Jahrhunderts: Bericht uber die internationale wissenschaftliche Tagung vom 18. bis 20. Februar 2005 in Wurzburg, red. Ulrich Konrad, 183–212. Tutzing: Schneider, 2007.
  Google Scholar

Betzwieser, Thomas. „Exoticism and Politics: Beaumarchais’ and Salieri’s Le Couronnement de Tarare (1790)”. Cambridge Opera Journal 6, nr 2 (1994): 91–112.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0954586700004195   Google Scholar

Betzwieser, Thomas. „Spielarten der deutschen Opernästhetik um 1800. Denkfiguren im Spannungsfeld von Gattungsreflexion und Bühnenkonvention”. W: Oper im Aufbruch: Gattungskonzepte des deutschsprachigen Musiktheatres um 1800: [das international und interdisziplinar Symposion in Berlin vom 29. September bis zum 2. Oktober 2004], red. Marcus Christian Lippe, 27–44. Kassel: Bosse, 2007.
  Google Scholar

Betzwieser, Thomas. „Verisimilitude”. W: The Oxford Handbook of Opera, red. Helen M. Greenwald, 297–317. Oxford: Oxford University Press, 2014.
DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780195335538.013.013   Google Scholar

Betzwieser, Thomas. Sprechen und Singen: Asthetik und Erscheinungsformen der Dialogoper. Stuttgart: Metzler, 2002.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-02778-8   Google Scholar

Buch, David. Magic Flutes and Enchanted Forests: The Supernatural in Eighteenth-Century Musical Theater. Chicago: University of Chicago Press, 2009.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226078113.001.0001   Google Scholar

Campana, Allessandra. „Genre and Poetics”. W: Cambridge Companion to Opera Studies, red. Nicolas Till, 202–222. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
DOI: https://doi.org/10.1017/CCO9781139024976.013   Google Scholar

Castelvecchi, Stefano. Sentimental Opera: Questions of Genre in the Age of Bourgeois Drama. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511980244   Google Scholar

Chachulski, Jakub. „«Tiolemo su’el fagoto» i piosneczki Wojciecha Bogusławskiego, czyli o weneckim pierwowzorze warszawskiej «Wenecjanki»”. Muzyka 66, nr 1 (2021): 107–127.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.798   Google Scholar

Charlton, David. French Opera 1730–1830: Meaning and Media. London–New York: Routledge, 2016.
  Google Scholar

Charlton, David. Opera in the Age of Rousseau. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
  Google Scholar

Chechlińska, Zofia. „Jan Stefani”. Grove Music Online, https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.26600.
DOI: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.26600   Google Scholar

Cone, Edward T. „The World of Opera and its Inhabitants”. W: Music: A View from Delft: Selected Essays, red. Robert P. Morgan, 125–138. Chicago: University of Chicago Press, 1989.
  Google Scholar

Dahlhaus, Carl. Nineteenth-Century Music, przekł. ang. J. Bradford Robinson. Berkeley: University of California Press, 1989.
  Google Scholar

Dean, Winton. „French Opera”. W: New Oxford History of Music, t. 8, red. Gerald Abraham, 26–119. Oxford: Oxford University Press, 1982.
  Google Scholar

Doe, Julia I. „Opéra-comique on the Eve of Revolution: Dalayrac’s Sargines and the Development of «Heroic» Comedy”. Journal of the American Musicological Society 68, nr 2 (2015): 317–374.
DOI: https://doi.org/10.1525/jams.2015.68.2.317   Google Scholar

Fried, Michael. Absorption and Theatricality: Painting and Beholder in the Age of Diderot. Chicago: University of Chicago Press, 1988.
DOI: https://doi.org/10.2307/431846   Google Scholar

Gerhard, Anselm. The Urbanization of Opera: Music Theater in Paris in the Nineteenth Century. Chicago: University of Chicago Press, 2012.
  Google Scholar

Gossett, Philip. „Becoming a Citizen: The Chorus in «Risorgimento»”. Cambridge Opera Journal 2, nr 1 (1990): 41–64.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0954586700003104   Google Scholar

Got, Jerzy. Na wyspie Guaxary: Wojciech Bogusławski i teatr lwowski 1789–1799. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1971.
  Google Scholar

Henze-Döhring, Sabine. „Gattungskonvergenz – Gattungsumbrüche. Zur Situation der deutschsprachigen Oper um 1800”. W: Oper im Aufbruch: Gattungskonzepte des deutschsprachigen Musiktheaters um 1800: [das international und interdisziplinar Symposion in Berlin vom 29. September bis zum 2. Oktober 2004], red. Marcus Christian Lippe, 45–68. Kassel: Bosse, 2007.
  Google Scholar

Hepokoski, James A. „Genre and Content in Mid-Century Verdi: «Addio, del passato» (La traviata, Act III)”. Cambridge Opera Journal 1, nr 3 (1989): 249–276.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0954586700003025   Google Scholar

Hernas, Czesław. „Szkoła folkloru: ze studiów nad Krakowiakami i Goralami”. Pamiętnik Teatralny 15, nr 1/4 (1966): 248–267.
  Google Scholar

Jacobshagen, Arnold. Chor in der franzosischen Oper des spaten Ancien Regime. Frankfurt am Main–Berlin: Peter Lang, 1997.
  Google Scholar

Jacobshagen, Arnold. Opera semiseria: Gattungskonvergenz und Kulturtransfer im Musiktheater. Stuttgart: Steiner, 2006.
  Google Scholar

Jauss, Hans Robert. „Historia literatury jako wyzwanie rzucone nauce o literaturze (fragmenty)”. Pamiętnik Literacki 63, nr 4 (1972): 271–307.
  Google Scholar

Kivy, Peter. „Speech, Song, and the Transparency of Medium: On Operatic Metaphysics”. W: Music, Language, and Cognition: and Other Essays in the Aesthetics of Music, 51–61. Oxford: Oxford University Press, 2007.
  Google Scholar

Klimowicz, Mieczysław. „Wstęp”. W: Wojciech Bogusławski. Cud albo Krakowiaki i Gorale, wyd. Mieczysław Klimowicz, I–CXV. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum, 2005.
  Google Scholar

Klimowicz, Mieczysław, Zbigniew Raszewski. „Do genealogii Bardosa: parantele zachodnioeuropejskie”. Pamiętnik Literacki 78, nr 1 (1987): 233–246.
  Google Scholar

Komorowska, Małgorzata. „Teatralne i polityczne konsekwencje wodewilu Krakowiacy i Gorale”. W: Topos narodowy w muzyce polskiej pierwszej połowy XIX wieku, red. Wojciech Nowik, 169–206. Warszawa: Akademia Muzyczna im. F. Chopina, 2006.
  Google Scholar

Kukla, Adam Tomasz. „Wstęp”. W: Jan Stefani, Wojciech Bogusławski, Cud mniemany czyli Krakowiacy i Gorale / The Supposed Miracle or Cracovians and Highlanders, wyd. Adam Tomasz Kukla, XII–XXXV. Kraków: PWM, 2019.
  Google Scholar

Lajosi, Krisztina. Staging the Nation: Opera and Nationalism in 19th-Century Hungary. Leiden: Brill, 2018.
DOI: https://doi.org/10.1163/9789004347229   Google Scholar

MacClellan, Michael E. „The Italian Menace: Opera buffa in Revolutionary France”. Eighteenth-Century Music 1/2 (2004): 249–263.
DOI: https://doi.org/10.1017/S1478570604000144   Google Scholar

Morawski, Piotr. Oświecenie: Przedstawienia. Warszawa: Instytut Teatralny im. Z. Raszewskiego, 2017.
  Google Scholar

Nedbal, Martin. Morality and Viennese Opera in the Age of Mozart and Beethoven. London–New York: Routledge, 2017.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315596082   Google Scholar

Nowak-Romanowicz, Alina. Klasycyzm 1750–1830. Warszawa: Sutkowski Edition, 1994 (= Historia Muzyki Polskiej 4). Nowak-Romanowicz, Alina. „Niektóre problemy opery polskiej między Oświeceniem a Romantyzmem”. W: Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata, red. Zofia Lissa, 328–336. Kraków: PWM, 1967.
  Google Scholar

Parkitna, Anna. Opera in Warsaw, 1765–1830: Operatic Migration, Adaptation, and Reception in the Enlightenment. Stony Brook University 2020 (dysertacja doktorska). Pekacz, Jolanta T. Music in Culture of Polish Galicia, 1772–1914. New York: University Rochester Press, 2002.
  Google Scholar

Platoff, John. „A New History for Martín’s Una cosa rara”. The Journal of Musicology 12, nr 1 (1994): 85–115.
DOI: https://doi.org/10.2307/763939   Google Scholar

Platoff, John. „Musical and Dramatic Structure in the Opera Buffa Finale”. The Journal of Musicology 7, nr 2 (1989): 191–230.
DOI: https://doi.org/10.1525/jm.1989.7.2.03a00030   Google Scholar

Prosnak, Jan. Kultura muzyczna Warszawy XVIII wieku. Kraków: PWM, 1955.
  Google Scholar

Raszewski, Zbigniew. „Teatr Narodowy w latach 1779–1789”. W: Teatr Narodowy w dobie oświecenia, red. Ewa Heise, Karyna Wierzbicka-Michalska, 53–79. Wrocław–Warszawa– –Kraków: Ossolineum, 1967.
  Google Scholar

Raszewski, Zbigniew. Bogusławski. Warszawa: PIW, 1982.
  Google Scholar

Schang, Marie-Cécile. „«Chez elle un beau désordre est un effet de l’art». Éléments pour une analyse dramaturgique de la comédie melée d’ariettes”. Revue de Musicologie 99, nr 1 (2013): 61–78.
  Google Scholar

Thomas, Downing A. „«Je vous répondrez au troisieme couplet»: Eighteenth-Century opéra comique and the Demands of Speech”. W: Operatic Migrations: Transforming Works and Crossing Boundaries, red. Roberta Montemorra Marvin, Downing A. Thomas, 21–39. Farnham: Ashgate. 2006.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781315090306-3   Google Scholar

Wierzbowski, Ryszard. O „Cudzie, czyli Krakowiakach i Goralach” Wojciecha Bogusławskiego. Studia historycznoliterackie i historycznoteatralne. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 1984.
  Google Scholar

Zieziula, Grzegorz. „Wstęp”. W: Jozef Elsner. Krol Łokietek, czyli Wiśliczanki, libretto Ludwik Adam Dmuszewski, opera w dwoch aktach, wyd. Grzegorz Zieziula, 12–16. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
  Google Scholar

Żórawska-Witkowska, Alina. „People, Nation and Fatherland in Three Polish Operas: Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Gorale (1794), Jadwiga krolowa polska (1814), Kroł Łokietek, albo Wiśliczanki (1818)”. W: Nation and/or Homeland: Identity in 19th Century Music and Literature between Central and Mediterranean Europe, red. Ivano Cavallini, 41–58. Milano: Mimesis 2012.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-10-19

Cited By / Share

Chachulski, J. (2021). Genologia i polityka. Swoistość „Cudu, czyli krakowiaków i górali” w horyzoncie gatunków operowych końca XVIII stulecia. Muzyka, 66(3), 117–147. https://doi.org/10.36744/m.976

Autorzy

Jakub Chachulski 

Instytut Sztuki, Polska Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-8972-1490

Statystyki

Abstract views: 301
PDF downloads: 210


Licencja

Prawa autorskie (c) 2021 Jakub Chachulski

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.