Przestarzała historia. Pamięć i tożsamość narodowa w filmie „Juha” Aki Kaurismäkiego

John Sundholm

Abstrakt

Autor koncentruje się na zjawisku pamięci, zwłaszcza pamięci zbiorowej, oraz jej związku z tożsamością narodową. Do jej opisu Sundholm wykorzystuje Freudowskie pojęcie „zagęszczenia”, tj. nakładania się na siebie w formie jednego zagęszczonego obrazu pokładów treści psychicznych odległych od siebie czasowo i tematycznie. Zdaniem Sundholma pamięć działa w sposób analogiczny, tj. zawsze stanowi strukturę łączącą elementy współczesne z minionymi. Sztuki wizualne, w tym film, są szczególnie odpowiednie do ukazania tego zjawiska. Stwarzają bowiem możliwości prezentacji zagęszczonych obrazów będących wprost odzwierciedleniem pracy pamięci zbiorowej. Analizowanym przykładem jest film Juha Aki Kaurismäkiego. Jest to ekranizacja klasycznej fińskiej powieści, wielokrotnie już wcześniej adaptowanej (film, opera) i posiadającej silną narodową wymowę, z tym że wymowa ta, ze względu na przemiany historyczne, jest obecnie w dużym stopniu nieaktualna. Istotą przedsięwzięcia Kaurismäkiego jest opowiedzenie tej samej historii w taki sposób, żeby ocalić zarówno jej treść, jak i aktualność – jego celem jest pamięć.  Sundholm analizuje zagęszczenie obrazu Kaurismäkiego na dwóch splatających się płaszczyznach, formalnej (użytych technik) i materialnej (treści filmu), starając się za każdym razem ukazać znaczenie i zasięg analizowanych rozwiązań artystycznych.