„Ostatni etap” Wandy Jakubowskiej jako pierwszy etap polskiego kina ideologicznego

Marta Wróbel

Abstrakt

Ostatni etap z 1948 roku w reżyserii Wandy Jakubowskiej to pierwszy polski powojenny film próbujący rozliczyć się z rzeczywistością obozu koncentracyjnego i potwornością faszyzmu w ogóle. Nazywany relikwią narodową i celuloidowym requiem miał być nie tylko zapisem pamięci, ale też przestrogą na przyszłość. Autorka stara się spojrzeć na film Jakubowskiej z perspektywy współczesnego odbioru. Przywołując więc ówczesne reakcje na dzieło – głównie recenzje i listy czytelników – proponuje dialog widza ’48 i widza żyjącego dzisiaj. Z jednej strony mamy okazję prześledzić niegdysiejszy zachwyt nad prawdziwością obrazu, a z drugiej pretensje do reżyserki za zbytnie uproszczenie i złagodzenie wizji obozu. Obserwujemy również zarzuty krytyków wobec błędów konstrukcyjnych filmu przy jednoczesnym uznaniu dla jego ideologicznej wymowy. Sama Wróbel definiuje strukturę filmu przez przejście od paradokumentaryzmu do tendencyjnego patosu i propagandowości Ostatniego etapu. Patrzy na film obiektywnie i odrzuca wszelkie narosłe wokół niego mity.