Teatr pamięci wystawiony na próbę? „Całkiem zwyczajny Żyd” w świetle teorii Y. Michala Bodemanna
Olga Wesołowska
olga.wesolowska@edu.uni.lodz.plUniwersytet Łódzki (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-9322-2128
Abstrakt
Według Y. Michala Bodemanna współczesna polityka pamięci w Niemczech oraz stosunki niemiecko-żydowskie są podporządkowane tzw. teatrowi pamięci. Filmem, który wydaje się temu przeciwstawiać, jest Całkiem zwyczajny Żyd (Ein ganz gewöhnlicher Jude, reż. Oliver Hirschbiegel, 2005). Jego scenariusz opiera się na krytycznym wobec niemieckiej polityki pamięci monodramie Charlesa Lewinsky’ego o tym samym tytule. Warto zastanowić się, czy dzieło to stanowi krytykę niemieckiej polityki pamięci (wyrażoną w monologu wygłaszanym przez bohatera) jedynie na poziomie deklaratywnym, czy może także faktycznym, to znaczy w obrębie formy filmowej. Ramę teoretyczną artykułu tworzą odniesienia do studiów nad pamięcią – w szczególności do publikacji Bodemanna, ale także do badań Marianne Hirsch nad postpamięcią. Kluczowy element stanowi tu analiza kontekstowa filmu ze względu na liczne odwołania do niemieckich debat o przeszłości. Refleksja nad wybranymi aspektami formy filmowej pozwala zrozumieć rolę filmowych środków wyrazu w procesie (de)konstruowania żydowskości i „teatru pamięci”.
Słowa kluczowe:
polityka pamięci, teatr pamięci, Żydzi w Niemczech, Y. Michal Bodemann, Charles Lewinsky, kino niemieckieBibliografia
Bodemann, Y. M. (1996). Gedächtnistheater. Die jüdische Gemeinschaft und ihre deutsche Erfindung. Hamburg: Rotbuch Verlag.
Google Scholar
Bodemann, Y. M. (2002). In den Wogen der Erinnerung. Jüdische Existenz in Deutschland. München: Deutscher Taschenbuch Verlag.
Google Scholar
Broder, H. M. (2006, 19 stycznia). Der ewige Gute. Spiegel.de. www.spiegel.de/kultur/kino/ein-ganz-gewoehnlicher-jude-der-ewige-gute-a-396116.html
Google Scholar
Czollek, M. (2018). Desintegriert euch!. München: Hanser.
Google Scholar
Czollek, M. (2023). Versöhnungstheater. München: Hanser.
Google Scholar
Dubrowska, M. (2020). Od integracji do dezintegracji, od Heimatu do wielu ojczyzn. Aktualna debata o społeczeństwie mniejszościowym w Niemczech. Studium przypadku. Archiwum emigracji, (28), ss. 275-291. http://dx.doi.org/10.12775/AE.2020.019
DOI: https://doi.org/10.12775/AE.2020.019
Google Scholar
Fiuk, E. (2012). Inicjacje, tożsamość, pamięć. Kino niemieckie na przełomie wieków. Wrocław: Atut.
Google Scholar
Fiuk, E., Gwóźdź, A. (2019). Zanim runął mur i potem: kinematografie niemieckie czasów przełomu. W: T. Lubelski. I. Sowińska, R. Syska (red.), Historia kina, tom 4. Kino końca wieku (wyd. 1, ss. 935-984). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Geisel, E. (2015). Die Wiedergutwerdung der Deutschen. Essays und Polemiken. Berlin: Edition Tiamat.
Google Scholar
Hake, S. (2004). Film in Deutschland. Geschichte und Geschichten seit 1895. Reinbek bei Hamburg: Rowohlt.
Google Scholar
Hirsch, M. (2008). The Generation of Postmemory. Poetics Today, (29), ss. 103-128. https://doi.org/10.1215/03335372-2007-019
DOI: https://doi.org/10.1215/03335372-2007-019
Google Scholar
Jureit, U. (2019). Gefühlte Opfer. Illusionen der Vergangenheitsbewältigung. S: I.M.O.N. Shoah: Intervention. Methods. Documentation, (1), ss. 81-91.
Google Scholar
Lewinsky, C. (2008). Ein ganz gewöhnlicher Jude. Berlin: Rotbuch Verlag. (Publikacja oryginału: 2005).
Google Scholar
Léger, M. (2012). German Fascination for Jews in Oliver Hirschbiegel’s „Ein ganz gewöhnlicher Jude”. W: G. Mueller, J. M. Skidmore (red.), Cinema and Social Change in Germany and Austria (wyd. 1, ss. 191-206). Waterloo: Wilfrid Laurier University Press.
DOI: https://doi.org/10.51644/9781554582464-013
Google Scholar
Praetorius-Rhein, J. (2022). Filmgeschichte und Gedächtnistheater. Zur historischen Konstruktion eines „Jüdischen Films” in der Bundesrepublik. W: L. Wohl von Haselberg, L. Pérez (red.), Jüdischer Film. Ein neues Forschungsfeld im deutschsprachigen Raum (wyd. 1, ss. 95-116). München: Edition Text+Kritik.
DOI: https://doi.org/10.5771/9783967077223-95
Google Scholar
Rosh, L. (1995, 10 lipca). „Keine Denkpause”. Interview mit Lea Rosh über die Kritik am Holocaust-Mahnmal. Der Spiegel, (28), s. 55.
Google Scholar
Saryusz-Wolska, M. (2009). Wprowadzenie. W: M. Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka (wyd. 1, ss. 7-38). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Weiss, A. (2005). Ein ganz gewöhnlicher Jude sein. Nu, (21), ss. 30-31.
Google Scholar
Weizsäcker von, R. (2008). 8 maja 1945 – czterdzieści lat później (tłum. J. Jabłkowska). W: J. Jabłkowska, L. Żyliński (red.), O kondycji Niemiec. Tożsamość niemiecka w debatach intelektualistów po 1945 roku (wyd. 1, ss. 325-336). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Google Scholar
Wohl von Haselberg, L. (2016). Und nach dem Holocaust?. Jüdische Spielfilmfiguren im (west-)deutschen Film und Fernsehen nach 1945. Berlin: Neofelis Verlag.
Google Scholar
Autorzy
Olga Wesołowskaolga.wesolowska@edu.uni.lodz.pl
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0001-9322-2128
Doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Łódzkiego związana z Katedrą Filmu i Mediów Audiowizualnych. Absolwentka kulturoznawstwa (specjalizacja filmoznawstwo) oraz filologii germańskiej (specjalizacja tłumaczenia i przekład). Stypendystka programu Erasmus+ na Uniwersytecie Ludwika Maksymiliana w Monachium (2017) oraz Uniwersytecie w Kolonii (2019). Otrzymała również stypendium badawcze GFPS na Uniwersytecie Justusa Liebiga w Gießen (2022) oraz Stypendium Republiki Austriackiej (OeAD) realizowane w Wiedniu (2023). Interesuje się najnowszym kinem niemieckim i austriackim, żydowskim życiem w Austrii i Niemczech po 1945 r., studiami nad pamięcią, polsko-niemieckimi kontaktami kulturowymi. Autorka książki Poszukiwanie tożsamości w kraju (nie)pamięci. O dokumentalnej twórczości Ruth Beckermann (2022).
Statystyki
Abstract views: 95PDF downloads: 67
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Olga Wesołowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
