„Pria che all’amato bene” Johanna Gottlieba Naumanna, czyli drezdeński trop u źródeł polskiej arii polonezowej
Jakub Chachulski
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8972-1490
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest polonezowej arii „Pria che all’amato bene”, istotnej w historii warszawskiej opery czasów stanisławowskich, dotychczas jednak znanej jedynie z tekstu zachowanego w drukach warszawskich oraz świadectw mówiących o jej ówczesnej popularności. Przywieziona do Warszawy przez włoski zespół działający tu w latach 1774–1776 jako część opery A. Sacchiniego Il finto pazzo per amore, napisana była dla drezdeńskiego wystawienia tejże opery (1769) przez Johanna Gottlieba Naumanna, a potem włączona do jego weneckiej opery Ipermestra (1774). Przedstawia ona niektóre cechy typowe dla drezdeńskiego stylu polonezowego, choć zarazem są one eksponowane ostrożniej niż w instrumentalnych polonezach saskich.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
aria polonezowa, polonez, Johann Gottlieb Naumann, Wojciech Bogusławski, Antonio Sacchini, opera buffa, opera polskaBibliografia
Bauman, Thomas. North German Opera in the Age of Goethe. Cambridge: Cambridge University Press, 1985.
Google Scholar
Bellman, Jonathan D. ‘Ongherese, Fandango, and Polonaise: National Dance as Classical-Era Topic.’ Journal of Musicological Research 31, nos. 2–3 (2012): 70–96. doi.org/10.1080/01411896.2012.680879.
DOI: https://doi.org/10.1080/01411896.2012.680879
Google Scholar
Böhmer, Karl. ‘Joseph Schuster’s Creso in Media and the Arciduchi di Milano in Naples and Livorno.’ https://www.academia.edu/43784977, accessed 30 April 2025.
Google Scholar
Cushman, Stephen and Clare Cavanagh. The Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics, 4th ed. Princeton: Princeton University Press, 2012.
Google Scholar
Dahlig-Turek, Ewa. ‘Rytmy polskie’ w muzyce XVI–XIX wieku: Studium morfologiczne. Warsaw: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006.
Google Scholar
Döhring, Sieghart. ‘Im Banne Italiens: Johann Gottlieb Naumann als Opernkomponist.’ In: Johann Gottlieb Naumann: Komponist in vorromantischer Zeit, ed. Hans-Peter Lühn. Dresdener Hefte 66 (2001): 26–32.
Google Scholar
Hławiczka, Karol. ‘Wstęp.’ In: Polonezy ze zbiorów Anny Marii Saskiej, ed. Karol Hławiczka, i–xvi. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1971.
Google Scholar
Hławiczka, Karol. ‘Zbiór nieznanych polonezów polskich z początku XVIII wieku.’ Muzyka 6, no. 1 (1961): 23–67.
Google Scholar
Hunter, Mary. ‘Haydn’s Aria Forms: A Study of the Arias in the Italian Operas Written at Eszterháza, 1766–1783.’ PhD diss., Cornell University, Ithaca 1982.
Google Scholar
Hunter, Mary. The Culture of Opera Buffa in Mozart’s Vienna: Poetics of Entertainment. Princeton: Princeton University Press, 1999.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781400822751
Google Scholar
Kapłon, Andrzej. ‘Warszawskie libretta opery “La contadina in corte”.’ Pamiętnik Literacki 82, no 2 (1991): 197–212.
Google Scholar
Kutsch, Karl-Josef, and Leo Riemens. Großes Sängerlexikon, 4th ed. Munich: K. G. Saur Verlag, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783598440885
Google Scholar
Landmann, Ortrun. ‘Bemerkungen zu den Hasse-Quellen der Sächsischen Landesbibliothek.’ In: Colloquium ‘Johann Adolf Hasse und die Musik seiner Zeit’, ed. Friedrich Lippmann, 459–494. Laaber: Laaber-Verlag, 1987.
Google Scholar
Landmann, Ortrun. ‘Naumanns Lebensstationen im Überblick.’ In: Johann Gottlieb Naumann: Komponist invorromantischer Zeit, ed. Hans-Peter Lühn. Dresdener Hefte 66 (2001): 17–25.
Google Scholar
Maksymowicz, Piotr Józef. ‘Warszawski teatr operowy Wojciecha Bogusławskiego w latach 1778–1783.’ PhD diss., Uniwersytet Gdański, 2020.
Google Scholar
McClymonds, Marita P. ‘Opera Buffa? Opera Seria? Genre and Style as Sign.’ In: Opera Buffa in Mozart’s Vienna, eds. Mary Hunter and James Webster, 197–231. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
Google Scholar
Mellace, Raffaele. ‘Hasse’s Siroe, Thirty Years Later: A Veritable Work in Progress.’ Musicology Today 18, no. 1 (2021): 65–74.
DOI: https://doi.org/10.2478/muso-2021-0007
Google Scholar
Neville, Don. ‘Ipermestra.’ Grove Music Online, 2002. https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.O007516, accessed 30 April 2025.
DOI: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.O007516
Google Scholar
Newton-Jackson, Paul. ‘Georg Philipp Telemann and the Invention of “the Polish Style” Musical Polishness in the Early Modern German Imagination.’ PhD diss., University of Cambridge 2022.
Google Scholar
Newton-Jackson, Paul. ‘Early Modern Polonaises and the Myth of Polish Rhythms’, Journal of Musicology 41, no. 2 (2024): 179–220. doi.org/10.1525/jm.2024.41.2.179.
DOI: https://doi.org/10.1525/jm.2024.41.2.179
Google Scholar
Niubo, Marc. ‘In Search of the Operatic Archives of Giuseppe Bustelli.’ De musica disserenda 11 nos. 1–2 (2015): 163–174. doi.org/10.3986/dmd11.1-2.10.
DOI: https://doi.org/10.3986/dmd11.1-2.10
Google Scholar
Niubó, Marc. ‘Johann Gottlieb Naumann and Bohemia.’ In: Johann Gottlieb Naumann und die europäische Musikkultur des ausgehenden 18. Jahrhunderts: Bericht über das internationale Symposium vom 8. bis 10. Juni 2001, eds. Ortrun Landmann and Hans-Günther Ottenberg, 309–352. Hildesheim: Olms, 2006.
Google Scholar
Niubó, Marc. ‘The Italian Opera between Prague and Dresden in the Second Half of the Eighteenth Century.’ In: Musiker-Migration und Musik-Transfer zwischen Böhmen und Sachsen im 18. Jahrhundert: Bericht über das Internationale Symposium vom 7. bis 9. November 2008, eds. Hans-Günter Ottenberg und Reiner Zimmermann, 58–73. Dresden: Institut zur Erforschung und Erschließung der Alten Musik, 2012.
Google Scholar
Nowak, Tomasz. Taniec narodowy w polskim kanonie kultury: Źródła, geneza, przemiany. Warsaw: Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2016.
Google Scholar
Nowak-Romanowicz, Alina. The Classical Era: 1750–1830, transl. by John Comber. Warsaw: Sutkowski Editions, 2004 (= History of Music in Poland 4).
Google Scholar
Paczkowski, Szymon. Polish Style in the Music of Johann Sebastian Bach, transl. by Piotr Szymczak. Lanham: Rowman & Littlefield, 2016.
DOI: https://doi.org/10.5040/9798881815752
Google Scholar
Parkitna, Anna. ‘Opera in Warsaw, 1765–1830: Operatic Migration, Adaptation, and Reception in the Enlightenment.’ PhD diss., Stony Brook University, New York, 2020.
Google Scholar
Prosnak, Jan. Kultura muzyczna warszawy z XVIII wieku. Kraków: PWM, 1955.
Google Scholar
Rabin, Ronald J., ‘Figaro as Misogynist: On Aria Types and Aria Rhetoric.’ In: Opera buffa in Mozart’s Vienna, eds. Mary Hunter and James Webster, 232–260. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 1997.
Google Scholar
Raszewski, Zbigniew. Bogusławski. Warsaw: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982.
Google Scholar
Rice, John. Antonio Salieri and Vienesse Opera. Chicago: University of Chicago Press, 1998.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226711270.001.0001
Google Scholar
Ryszka-Komarnicka, Anna. ‘Rondò Pasquale Anfossiego dla Adriany Ferrarese del Bene.’ In: Muzyka wobec tradycji. Idee – dzieło – recepcja, ed. Szymon Paczkowski, 327–342. Warsaw: Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2004.
Google Scholar
Springthorpe, Nigel. ‘The Polonaise and Mazurka in Mid-Eighteenth Century Dresden: Style and Structure in the Music of Johann Christian Roellig.’ Eighteenth-Century Music 13, no. 2 (2016): 183–209.
DOI: https://doi.org/10.1017/S147857061600004X
Google Scholar
Schraffl, Ingrid, and Marc Niubo. ‘Paisiello’s La Frascatana: Dramaturgical Transformations on its Journey Through Central Europe.’ Musicologica Austriaca: Journal for Austrian Music Studies, (29 January 2017). https://www.musau.org/parts/neue-article-page/view/30, accessed 30 April 2025.
Google Scholar
Strohm, Reinhard. ‘Zenobia: Voices and Authorship in Opera Seria.’ In: Johann Adolf Hasse in seiner Epoche und in der Gegenwart: Studien zur Stil- und Quellenproblematik, eds. Szymon Paczkowski and Alina Źórawska-Witkowska, 53–81. Warsaw: Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2002.
Google Scholar
Stróżyńska, Beata. Drezdeńska sonata na instrumenty klawiszowe w drugiej połowie XVIII wieku. Łódź: Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów, 2002.
Google Scholar
Tasnádi-Marik, Klára. Viennese Porcelain. Budapest: Corvina Press, 1971.
Google Scholar
Teatr Narodowy 1765–1794. ed. Jan Kott. Warsaw: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
Google Scholar
Treatise on Vocal Performance and Ornamentation by Johann A. Hiller, transl. by Suzanne J. Beicken. Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
Google Scholar
Wierzbicka-Michalska, Karyna. Aktorzy cudzoziemscy w Warszawie w XVIII wieku. Wrocław:Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1975.
Google Scholar
Autorzy
Jakub ChachulskiInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-8972-1490
Statystyki
Abstract views: 32PDF downloads: 7
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Jakub Chachulski

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jakub Chachulski, „Echo w lesie” Józefa Elsnera i Wojciecha Pękalskiego – późny pogłos włoskiego intermezza na warszawskiej scenie narodowej? , Muzyka: Tom 65 Nr 2 (2020)
- Jakub Chachulski, Genologia i polityka. Swoistość „Cudu, czyli krakowiaków i górali” w horyzoncie gatunków operowych końca XVIII stulecia , Muzyka: Tom 66 Nr 3 (2021)
- Jakub Chachulski, „Zły smak i gminna przesada”. Kilka uwag o muzyczno-dramatycznej konstrukcji opery Sułtan Wampum Józefa Elsnera na tle oryginalnego libretta Augusta von Kotzebue , Muzyka: Tom 64 Nr 4 (2019)
- Jakub Chachulski, Nieznany polonez Józefa Elsnera z 1821 roku , Muzyka: Tom 68 Nr 2 (2023)
- Jakub Chachulski, Jan Stefani, Wojciech Bogusławski, Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale / The Supposed Miracle or Cracovians and highlanders, wyd. Adam Tomasz Kukla, Kraków 2019 , Muzyka: Tom 66 Nr 2 (2021)
- Jakub Chachulski, Fragment zaginionego singspielu Józefa Elsnera , Muzyka: Tom 64 Nr 3 (2019)
- Jakub Chachulski, „Tiolemo su’el fagoto” i piosneczki Wojciecha Bogusławskiego. O weneckim pierwowzorze warszawskiej „Wenecjanki” , Muzyka: Tom 66 Nr 1 (2021)
- Jakub Chachulski, Valentino Fioravanti i duet z opery „Echo w Lesie” Wojciecha Pękalskiego i Józefa Elsnera , Muzyka: Tom 67 Nr 1 (2022)