„Talenta przyjemne” Izabeli Marii z Lubomirskich Sanguszkowej (1808–1890)

Irena Bieńkowska


Uniwersytet Warszawski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7375-8715

Abstrakt

Izabela Maria z Lubomirskich Sanguszkowa była córką Henryka Lubomirskiego (1777–1850) i Teresy z Czartoryskich (1785–1868). Jej ojciec – wychowany przez daleką zamożną krewną Elżbietę z Czartoryskich Lubomirską (1736–1816), jedną z największych patronek sztuki na przełomie XVIII i XIX wieku – znany był za swojego szczególnego zamiłowania do muzyki. Zainteresowanie sprawami muzycznymi, a szczególnie operą, Henryk przekazał córce. Izabela świetnie śpiewała (w Wiedniu pobierała nauk u włoskich mistrzów – słynnego barytona Antonio Tamburiniego (1800–76), a następnie u kompozytora Stefano Pavesi (1779–1850)) i grała na fortepianie. W listach do ojca często komentowała bieżące wydarzenia muzyczne, a w oficynach wydawniczych Wiednia, Paryża, Mediolanu kupowała fragmenty wysłuchanych dzieł (głównie) operowych w opracowaniu na głos i fortepian czy też na cztery ręce. Ślady tych nabytków widać w zachowanych do dziś muzykaliach należących ongiś do Izabeli – w zbiorach Narodowego Zakładu im. Ossolińskich (zbiory sprzed zamążpójścia) i, nieznane do tej pory badaczom, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Tarnowie (zbiory Izabeli, jej męża i dzieci). W Przeworsku, w którym Izabela dorastała, miała do dyspozycji przebogatą bibliotekę muzyczną, liczącą blisko 1400 pozycji, inwentarzem której obecnie dysponujemy. Po zamążpójściu nie zaprzestała muzykowania, prowadząc, zachowany do dziś, dzienniczek, zawierający w znacznej części nieznane 32 kompozycje, gromadząc muzykalia, dbając o wykształcenie muzyczne dzieci, wspierając twórczość kompozytorów. Kreowana przez Izabelę aktywność muzyczno-artystyczna w Krakowie i Gumniskach jest istotnym uzupełnieniem obrazu kultury muzycznej XIX-wiecznej Rzeczpospolitej.


Słowa kluczowe:

Izabela Maria z Lubomirskich Sanguszkowa, Gumniska, Kraków, patronat muzyczny kobiet, muzykowanie amatorów, opera, muzyka fortepianowa

Betlej, Andrzej. Pałac w Teoflpolu w świetle inwentarzy XIX-wiecznych. Kraków: Wydawnictwo Attyka, 2016.
  Google Scholar

Biegański, Krzysztof. Biblioteka muzyczna zamku w Łańcucie. Kraków, Łańcut: PWM, Muzeum Zamek w Łańcucie, 1968.
  Google Scholar

Czartoryski, Adam Kazimierz. „Drugi list Imć Pana Doświadczyńskiego do przyjaciela swego względem edukacyi córek”. W: Komisja Edukacji Narodowej (pisma Komisji i o Komisji): wybór źródeł, red. Stanisław Tync. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1954.
  Google Scholar

Figiela, Bożena. „Zbiory przeworskie w kolekcji Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich. Dary Henryka i Jerzego Lubomirskich”. Galicja. Studia i materiały 3 (2017): 86–120.
DOI: https://doi.org/10.15584/galisim.2017.3.4   Google Scholar

Fluda-Krokos, Agnieszka. „«Disperse» znaczy «w rozproszeniu» – losy biblioteki pałacowej Lubomirskich w Przeworsku”. W: Dziedzictwo utracone – dziedzictwo odzyskane, red. Anna Kamler, Dorota Pietrzkiewicz, 433–453. Warszawa: Aspra, 2014.
  Google Scholar

Gołębiowski, Łukasz. Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym, lub niektórych tylko Prowincyach. Warszawa: Księgarnia i Typografa Alexandrowskiego Uniwersytetu, 1831.
  Google Scholar

Grzegorzewska, Sabina. Pamiętniki Sabiny z Gostkowskich Grzegorzewskiej. Warszawa: Redakcja „Kroniki Rodzinnej”, 1889.
  Google Scholar

Jabłońska, Władysława. „Inwentarze i katalogi biblioteczne w zbiorach rękopiśmiennych Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”. Ze Skarbca Kultury 15, nr 20 (1969): 132–137.
  Google Scholar

Janicka, Jowita. „«Lubiły szczególniej muzykę, która część ich wychowania stanowiła». Domowa edukacja muzyczna polskich szlachcianek epoki oświecenia”. Studia Edukacyjne 60 (2021): 263–278.
DOI: https://doi.org/10.14746/se.2021.60.14   Google Scholar

Janota, Dariusz. „Rytmy dnia codziennego młodej mężatki z kręgów arystokratycznych. Przyczynek do biografi Jadwigi z Sanguszków Sapieżyny”. Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym 44, nr 1 (2018): 57–79.
DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2018.004   Google Scholar

Jońska-Amanowicz, Dorota. „Druki muzyczne z kolekcji przeworskiej w zbiorach Ossolineum”. Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 30 (2019): 129–146.
  Google Scholar

Heyking, Karl Heinrich von. „Wspomnienia z ostatnich lat Polski i Kurlandii (1752–1796)”. W: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, opr. Wacław Zawadzki. T. 1, 47–198. Warszawa: PIW, 1963.
  Google Scholar

Konopczyński, Władysław. „Branicka Izabela”. W: Polski Słownik Biografczny, red. Władysław Konopczyński. T. 2, 396–397. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1936.
  Google Scholar

Korpanty, Katarzyna. „Tematy muzyczne w korespondencji Fryderyka II i jego siostry Wilhelminy, Margrabiny von Bayreuth”. Muzyka 66, nr 1 (2021): 126–147.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.799   Google Scholar

Kowalczyk, Małgorzata Ewa, Jowita Janicka. „«Wychowawca! O jakaż wzniosła musi to być dusza!». Prywatne guwernantki dziewcząt w czasach stanisławowskich”. Biuletyn Historii Wychowania 39 (2018): 19–34.
DOI: https://doi.org/10.14746/bhw.2018.39.2   Google Scholar

Lehndorff, Ernst Ahasverus von. „Dzienniki”. W: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, opr. Wacław Zawadzki. T. 2, 5–40. Warszawa: PIW, 1963.
  Google Scholar

Pekacz, Jolanta T. Music in the Culture of Polish Galicia, 1772–1914. Rochester: University of Rochester Press, 2002.
  Google Scholar

Platerowa z Sosnowskich, Katarzyna. Moja podróż do Włoch. Dziennik z lat 1785–1786, przekł. Anna Pikor-Półtorak, wstęp i opr. Małgorzata Ewa Kowalczyk. Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2013.
  Google Scholar

Płoski, Mirosław. Marcello di Capua, nadworny kompozytor księżnej Izabeli Lubomirskiej. Studium źródłoznawcze. Kraków: Musica Iagellonica, 2019.
  Google Scholar

Popiołek, Bożena. Dobrodziejki i klienci. Specyfka patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2020. Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.), wstęp i opr. Małgorzata Ewa Kowalczyk, Dorota Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Wydawnictwo Chronicon, 2017.
  Google Scholar

Rafałowiczówna, Jadwiga. A z Warszawy nowiny te… listy do Elżbiety Sieniawskiej z lat 1710– 1720, red. Bożena Popiołek. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, 2000.
  Google Scholar

Ritzarev, Marina. Eighteenth-Century Russian Music. Burlington: Ashgate Publishing Company, 2006.
  Google Scholar

Rousseau, Jean-Jacques. Emil czyli o wychowaniu, przekł. Wacław Husarski, wstęp i opr. Jan Legowicz. T. 1. Wrocław: Ossolineum, 1955. Schulz, Fryderyk. „Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791–1793”. W: Polska stanisławowska oczami cudzoziemców, opr. Wacław Zawadzki. T. 2, 381–674. Warszawa: PIW, 1963.
  Google Scholar

Stasiewicz, Krystyna. „Kobiece przyjemności w XVIII wieku”. W: Przyjemność w kulturze epoki rozumu, red. Teresa Kostkiewiczowa, 125–146. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2011.
  Google Scholar

Tarnowski, Stanisław. Księżna Iza z Lubomirskich Sanguszkowa. Kraków: Drukarnia „Czasu”, 1890.
  Google Scholar

Tyszkowski, Wiesław. „Z problematyki badań proweniencyjnych. Fragment biblioteki ks. Lubomirskich w Przeworsku w zbiorach starych druków Ossolineum”. Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 12 (2001): 185–187.
  Google Scholar

Walter-Mazur, Magdalena. Figurą i fraktem. Kultura muzyczna polskich benedyktynek w XVII i XVIII wieku. Poznań: PTPN, 2014. Wasylewski, Stanisław. Portrety pań wytwornych. Warszawa: Inicjał, 2011.
  Google Scholar

Żórawska-Witkowska, Alina. Muzyka na dworze Augusta II w Warszawie. Warszawa: Zamek Królewski, 1997.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-04-26

Cited By / Share

Bieńkowska, I. (2022). „Talenta przyjemne” Izabeli Marii z Lubomirskich Sanguszkowej (1808–1890). Muzyka, 67(1), 3–19. https://doi.org/10.36744/m.1143

Autorzy

Irena Bieńkowska 

Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-7375-8715

Statystyki

Abstract views: 326
PDF downloads: 152


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Irena Bieńkowska

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.