Opera „Filozof zmieniony” Michała Kazimierza Ogińskiego w świetle nowych badań
Abstrakt
Filozof zmieniony, komiczna opera o zabarwieniu dydaktycznym, jest jednym z pierwszych dzieł w tym gatunku w języku polskim. Po raz pierwszy kompozycja zostało zaprezentowana w karnawale 1771 roku w Słonimiu w teatrze nadwornym Michała Kazimierza Ogińskiego. Obecnie dysponujemy jedynie librettem opery anonimowo wydanym w Wilnie w 1771 i ponownie w 1779 roku. Wszystkie występujące w operze postacie – łącznie dwanaście – mają partie śpiewane. Libretto dzieła poprzedzone wstępem o charakterze dydaktycznym zawiera dwa wątki: liryczno-miłosny i satyryczno-humorystyczny. Ten drugi przejawia się w sposobie oddania przez Ogińskiego postaci, co zostało spotęgowane poprzez nadanie większości bohaterów nazwisk znaczeniowych. Ogiński, być może inspirowany komediami Molièra, wprowadził ponadto do tekstu elementy realistyczno-satyryczne. Łącznie w operze umieszczono 16 fragmentów śpiewanych – 9 w I akcie i 7 w drugim: 10 arii (w tym jedna poprzedzona recytatywem), trzy duety, tercet, sekstet oraz końcowy chór. W Filozofie zmienionym wykorzystano dwie pieśni, niezauważone dotychczas przez muzykologów, pochodzące z sygnowanego nazwiskiem Ogińskiego zbioru z 1770 roku pt. Pieśni: Anetka oraz O Filozofii, które zostały wykorzystane w drugim akcie opery odpowiednio w scenie pierwszej i szóstej. Melodię pieśni Anetka oznaczoną jako „Aria” odnajdziemy ponadto w podręczniku nauki gry na skrzypcach z 1806, co dowodzi pewnej popularności opery Ogińskiego. Podręcznik ów mieści melodie w większości zanotowane bez atrybucji autorskich, pochodzące z repertuaru końca XVIII wieku, m.in. kompozycje Ignacego Pleyela oraz fragmenty z oper prezentowanych na scenie warszawskiej, m.in. Cudu mniemanego Jana Stefaniego czy z bardzo popularnej wówczas opery Zośka czyli Wiejskie zaloty M. Kamieńskiego.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
Michał Kazimierz Ogiński, Słonim, opera Filozof zmieniony, opera komiczna, opera polskaBibliografia
Ciechanowiecki, Andrzej. Michał Kazimierz Ogiński und sein Musenhof zu Słonim. Köln–Graz: Böhlau Verlag, 1961.
Google Scholar
Dacewicz, Alicja. „O rękopisie utworu «Polowanie» czyli «Heca albo polowanie na zająca…» ze zbioru Księży Misjonarzy w Wilnie”. Muzyka 61, nr 2 (2016): 99–110.
Google Scholar
Heca albo Polowanie na zająca: krotochwila myśliwska w jednym akcie, wyd. Jerzy Gołos. Warszawa: Akademia Flow, 2012.
Google Scholar
Jackl, Jerzy. „Teatr stanisławowski w prasie współczesnej polskiej i obcej: aneksy”. Pamiętnik Teatralny 16, nr 1 (1967): 22–89.
Google Scholar
Kadulska, Irena. Komedia w polskim teatrze jezuickim XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1993.
Google Scholar
Miller, Antoni. Teatr i muzyka na Litwie jako strażnice kultury zachodu (1745–1865). Studium z dziejów kultury polskiej. Wilno: Wydawnictwo im. Stanisława i Tekli z hr. Borychów Łopacińskich, 1936.
Google Scholar
Reszek, Stefan. „O nazwiskach bohaterów komedii XVIII wieku”. Pamiętnik Literacki 44, nr 3–4 (1953): 217–237.
Google Scholar
Sapieha, Teofila. Z pamiętnika konfederatki księżnej Teofili z Jabłonowskich Sapieżyny (1771–1773), wyd. Władysław Konopczyński. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1914.
Google Scholar
Sieradz, Małgorzata. „Ogiński, Michał Kazimierz”. W: Encyklopedia Muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 7, 148–150. Kraków: PWM, 2002.
Google Scholar
Vautrin, Hubert. „Obserwator w Polsce”. W: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, red. Wacław Zawadzki. T. 1, 704–829. Warszawa: PIW, 1963.
Google Scholar
Ziontek, Artur. „Michał Kazimierz Ogiński jako poeta. Kanon tekstów i problemy atrybucji”. Pamiętnik Literacki 102, nr 2 (2011): 199–219.
Google Scholar
Żórawska-Witkowska, Alina. Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie, 1997.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 143PDF downloads: 110
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Irena Bieńkowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Irena Bieńkowska, „Talenta przyjemne” Izabeli Marii z Lubomirskich Sanguszkowej (1808–1890) , Muzyka: Tom 67 Nr 1 (2022)
- Irena Bieńkowska, Nieznane przekazy sonat fletowych Johanna Philippa Kirnbergera w kolekcji muzykaliów z Podhorców , Muzyka: Tom 66 Nr 3 (2021)
- Irena Bieńkowska, „Żądny wieńca Apollona”. Michał Kazimierz Ogiński jako muzyk w latach 1748–1761 , Muzyka: Tom 68 Nr 3 (2023)
