Motyw „duszy rosyjskiej” w polskiej krytyce muzycznej (do 1939 roku)
Abstrakt
Charakterystycznym elementem polskiej kultury XIX wieku i okresu międzywojennego był opór wobec kultury rosyjskiej, traktowanej jako kultura wroga. Zarówno w sytuacji zaborów, jak i po odzyskaniu niepodległości (1918) istniało silne zapotrzebowanie na manifestowanie wrogości wobec wschodniego sąsiada w myśli politycznej, publicystyce i literaturze. Korzystano nagminnie z wytworzonego w kręgu rosyjskich słowianofilów mitu „duszy rosyjskiej”, w którym zebrano odrębne cechy Rosjan, wytworzone pod wpływem prawosławia i carskiego despotyzmu. Mit „duszy rosyjskiej” miał także swoje zastosowanie w polskiej krytyce muzycznej. W okresie zaborów bywał tam zakamuflowaną formą wyrażania sprzeciwu wobec sytuacji niewoli, później stał się platformą sporu z rzeczywistością radziecką, bywał także przywoływany mechanicznie, jako poręczna kalka myślowa ułatwiająca interpretację rosyjskich utworów. Użytkowany przez dziennikarzy „wątek nienawiści” stanowił widoczny, lecz nie jedyny komponent recepcji muzyki rosyjskiej w Polsce – współistniał z fascynacją muzyką rosyjską, owocującą jej intensywną obecnością w salach koncertowych i na scenach operowych w całym przedwojennym okresie.
Słowa kluczowe:
muzyka rosyjska XIX i XX w, polska kultura muzyczna XIX i XX w., polska krytyka muzyczna, Rosjanie w WarszawieBibliografia
A. „Rozmaitości”. Gazeta Lwowska 39, nr 12 (1839): 95.
Google Scholar
Bis [Leopold Binental]. „Z Filharmonii. Drugi koncert Abendrotha”. Kurier Warszawski 111, nr 46 [wyd. wieczorne] (1931): 8.
Google Scholar
Bogatkiewicz, Władysław. „O nasz stosunek do Rosji”. Świat 29, nr 29 (1934): 1–2.
Google Scholar
Custine, Astolphe Louis Lénor de. Rosja w roku 1839, przekł. i opr. Paweł Hertz. Warszawa: PIW, 1995.
Google Scholar
Czaadajew, Piotr. „Pierwszy list filozoficzny”, przekł. Lucjan Suchanek. W: Dusza polska i dusza rosyjska (od Adama Mickiewicza i Aleksandra Puszkina do Czesława Miłosza i Aleksandra Sołżenicyna), red. Andrzej de Lazari, 39–46. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2004.
Google Scholar
Dąbrowska, Maria. Dzienniki 1933–1945, wybór i opr. Tadeusz Drewnowski. Warszawa: Czytelnik, 1988.
Google Scholar
Dziadek, Magdalena, Michał Jaczyński. „Występy Sergiusza Rachmaninowa w Polsce”. Edukacja Muzyczna 5, nr 11 (2016): 85–101.
DOI: https://doi.org/10.16926/em.2016.11.04
Google Scholar
Górski, Władysław. „Ze świata muzycznego”. Tygodnik Ilustrowany 26, nr 113 (1885): 140.
Google Scholar
H.W. „Feuilleton. Eugen Onegin”. Wiener Sonn- und Montags-Zeitung 34, nr 47 (1897): 2.
Google Scholar
H[anslick], Ed[uard]. „Feuilleton”, Neue Freie Presse 33, nr 11942 (1897): 1–3.
Google Scholar
Jabłonowski,Władysław. „Edouard Schuré. Szkic krytyczno-biograficzny”. W: Edouard Schuré. Ryszard Wagner i jego dramat muzyczny, przekł. Emilia Węsławska. Nowy Sącz: Wydawnictwo V.I.D.I., 1999.
Google Scholar
Jasiński, Roman. „Kronika muzyczna”. Wiadomości Literackie 3, nr 20 (1926): 4.
Google Scholar
Jellenta, Cezary. „Czajkowski”. Dziennik Poznański 50, nr 275 (1908): 11.
Google Scholar
Józef, W... „Michał Glinka i jego kompozycje dramatyczne”. Księga Świata 8, cz. 1 (1858): 155.
Google Scholar
Kauders, Alb[ert]. „Theater und Kunst”. Neues Wiener Journal 5, nr 1464 (1897): 7.
Google Scholar
Kieniewicz, Jan. „Orientalność polska”. W: Sąsiedzi i inni, red. Jan Garlicki, 76–93. Warszawa: Czytelnik, 1978.
Google Scholar
Kleczyński, Jan. „Koncert kompozytorski Piotra Czajkowskiego”. Kurier Codzienny 28, nr 15 (1892): 2.
Google Scholar
Kraszewski, Józef Ignacy. Moskal. Gdańsk: Wydawnictwo Danuta i Jan Kucharscy, 1991.
Google Scholar
Kraszewski, Józef Ignacy. Sztuka u Słowian, szczególnie z Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej. Wilno: Nakład wydawnictwa drukarni A.H. Kirkora i sp., 1860.
Google Scholar
L[atoszewski], Z[ygmunt]. „Z Opery”. Kurier Poznański 24, nr 168 (1929): 2.
Google Scholar
Lazari, Andrzej de. „Wstęp”. W: Dusza polska i dusza rosyjska (od Adama Mickiewicza i Aleksandra Puszkina do Czesława Miłosza i Aleksandra Sołżenicyna), red. Andrzej de Lazari, 9–18. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2004.
Google Scholar
Lelewel, Joachim. Dzieje Litwy i Rusi aż do unii z Polską. Poznań: Nakładem i drukiem W. Stefańskiego, 1844.
Google Scholar
M[asłowski], J[uliusz]. „Z Teatru Wielkiego. Dama Pikowa”. Gazeta Lwowska 130, nr 280 (1937): 2.
Google Scholar
Miodońska-Brookes, Ewa, Maria Cieśla-Korytowska. Feliks Jasieński i jego Manggha. Kraków: Universitas, 1992.
Google Scholar
Narusz, W. [Piotr Rytel]. „Muzyka”. Myśl Narodowa 14, nr 22 (1934): 334.
Google Scholar
Niewiadomski, Stanisław. „Z muzyki”. Gazeta Warszawska 110, nr 18 (1920): 3.
Google Scholar
Niewiadomski, Stanisław. „Z muzyki”. Gazeta Warszawska 110, nr 87 (1920): 4.
Google Scholar
Niewiadomski, Stanisław. „Z życia muzycznego. Igor Strawiński w Warszawie 4-go i 6-go b.m. – Nowe uderzenie fali rosyjskiej”. Tygodnik Ilustrowany 61, nr 46 (1924): 752.
Google Scholar
Opieński, Henryk. „Wielki sezon muzyczny w Paryżu”. Kurier Poznański 23, nr 330 (1928): 8.
Google Scholar
P.K. [Platon Kostecki]. „Koncert”. Dziennik Literacki 11, nr 43 (1863): 304.
Google Scholar
P[iotrowski, Wacław]. „Z muzyki. Opera (z Teatru Wielkiego)”. Kurier Poznański 16, nr 220 (1921): 6.
Google Scholar
Pol[iński], A[leksander]. „Z teatru i muzyki”. Kurier Warszawski 77, nr 322 (1907): 3.
Google Scholar
Poliński, Aleksander. „Eugeniusz Oniegin. I”. Kurier Warszawski 99, nr 123 (1899): 1.
Google Scholar
Poliński, Aleksander. „Mazepa. Opera Piotra Czajkowskiego”. Kurier Warszawski 82, nr 50 (1912): 2.
Google Scholar
Poliński, Aleksander. „Przegląd Muzyczny”. Tygodnik Ilustrowany 33, nr 109 (1892): 69.
Google Scholar
Przerwa-Tetmajer, Kazimierz. Koniec epopei. Warszawa: PIW, 1976.
Google Scholar
Rogalski, Aleksander. Rosja – Europa. Warszawa: PAX, 1960.
Google Scholar
Rytel, Piotr. „Symfonia Patetyczna Czajkowskiego (próba analizy krytycznej)”, Młoda Muzyka 1, nr 2 (1908): 10–12.
Google Scholar
Rytel, Piotr. „Wieczory muzyczne”. Gazeta Warszawska 111, nr 271 (1921): 3.
Google Scholar
Rytel, Piotr. „Wieczory muzyczne”. Gazeta Warszawska 113, nr 67 (1923): 2.
Google Scholar
Rytel, Piotr. „XVI poranek muzyczny”. Warszawski Dziennik Narodowy 4, nr 26 (1939): 4.
Google Scholar
Šarapov, Sergej O. „Vmesto predisloviâ”. W: Mihail Ûrkevyč. D.A. Slavânskij v jego četverg-vekovoj hudožestvennoj i političeskoj delatelnosti, I–XIV. Moskva: Tipo-litografiâ tovarišestva I.N. Kušnerev i Ko, 1889.
Google Scholar
Stasov, Vladimir. „Slavânskij koncert gosudara Balakireva”. W: Vladimir Stasov. Izbrannye sočinenâ. T. I, 171–172. Moskva: Iskusstvo, 1952.
Google Scholar
Stasov, Vladimir. „The Gurantees of Genuine Musical Education in St Petersburg”. W: Russians on Russian Music 1830–1880. An Anthology, przekł. i wyd. Stuart Campbell. New York: Cambridge University Press, 1994.
Google Scholar
Stasov, Vladimir. „Perov i Musorgskij”. W: Stat’i o muzyke, red. N. Simakova, V. Protopopov, 121–145. Moskva: Muzyka, 3/1977.
Google Scholar
Szczepańska-Lange, Elżbieta. Życie muzyczne w Warszawie w drugiej połowie XIX wieku. Warszawa: Sutkowski Edition, 2010 (= Historia Muzyki Polskiej 5, Romantyzm 2B).
Google Scholar
Szymanowski, Karol. „Igor Strawiński”. W: Karol Szymanowski. Pisma. T. 1, Pisma muzyczne, zebr. i opr. Kornel Michałowski, 48–55. Kraków: PWM, 1984.
Google Scholar
Szymanowski, Karol. „Moskalomania à rebours”. W: Karol Szymanowski. Pisma. T. 1, Pisma muzyczne, zebr. i opr. Kornel Michałowski, 127–132. Kraków: PWM, 1984.
Google Scholar
Szymanowski, Karol. „Uwagi w sprawie opinii muzycznej w Polsce”. W: Karol Szymanowski. Pisma. T. 1, Pisma muzyczne, zebr. i opr. Kornel Michałowski, 33–47. Kraków: PWM, 1984.
Google Scholar
Turgieniew, Iwan. „Wiosenne wody”, przekł. Kazimierz Andrzej Jaworski. W: Iwan Turgieniew, Wiosenne wody i inne opowiadania, 5–168. Warszawa: PIW, 1956.
Google Scholar
Tuszyńska, Agata. „Bojkot towarzyski”. W: Z domu niewoli. Sytuacja polityczna a kultura literacka w drugiej połowie XIX wieku, red. Janusz Maciejewski, 103–118. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988.
Google Scholar
Walter, Edmund. „Borys Godunow”. Gazeta Lwowska 111, nr 232 (1911): 5.
Google Scholar
Wilczyński, Bolesław. Historia muzyki w krótkim zarysie. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1894.
Google Scholar
Wołosiuk, Włodzimierz. „Aleksander Archangielski – kompozytor, dyrygent, człowiek”. Rocznik Teologiczny 58, nr 4 (2016): 601–635.
Google Scholar
Z.Ch. „Przegląd muzyczny”. Nowości Muzyczne 12, nr 10 (1910): 2, 12.
Google Scholar
Żeleński, Władysław. „Rubinstein o muzyce i jej mistrzach”. Przegląd Polski 27, nr 314 (1892): 365–394.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 178PDF downloads: 115
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Magdalena Dziadek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Magdalena Dziadek, Rafał Ciesielski, Polska krytyka jazzowa XX wieku. Zagadnienia i postawy, Zielona Góra 2017 , Muzyka: Tom 66 Nr 2 (2021)
- Magdalena Dziadek, Grzegorz Zieziula, „Nurt kosmopolityczny w polskiej twórczości operowej drugiej połowy XIX wieku”, Warszawa 2020 , Muzyka: Tom 67 Nr 2 (2022)
- Magdalena Dziadek, Justyna Kica, Michał Jaczyński, Ignacy Jan Paderewski w polskim dyskursie satyrycznym z lat 1898–1936 , Muzyka: Tom 67 Nr 3 (2022)
- Magdalena Dziadek, Danuta Gwizdalanka: „Der Verführer. Karol Szymanowski und seine Musik”, Wiesbaden 2017 , Muzyka: Tom 63 Nr 4 (2018)
- Magdalena Dziadek, Muzyka Dymitra Szostakowicza w międzywojennej Warszawie , Muzyka: Tom 68 Nr 2 (2023)
- Magdalena Dziadek, Jak krakowski filister został artystą. Młodzieńcza korespondencja Henryka Opieńskiego , Muzyka: Tom 69 Nr 1 (2024)
