Polski przekład "Ars et praxis musica" Zygmunta Lauksmina z 1798 roku i problemy nauczania śpiewu chorałowego na ziemiach polskich w XVII i XVIII wieku

Dominika Grabiec


Instytut Sztuki, Polska Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4350-3188

Abstrakt

W bibliotece oo. Cystersów w Szczyrzycu, pod sygnaturą S.II.8/2, przechowywany jest rękopiśmienny egzemplarz nieznanego dotąd, polskojęzycznego podręcznika do nauki śpiewu chorałowego, sporządzony w 1798 r. w Limanowej i zatytułowany Nauka y praktyka muzyczna do używania uczącey się młodzi w Kollegiach Societatis Jesu za pozwoleniem starszych przełożona w Wilnie. Tekst ten zidentyfikowany został przez autorkę artykułu jako przekład traktatu Ars et praxis musica jezuity Zygmunta Lauksmina, wydanego w Wilnie w 1667 r. i dwukrotnie wznawianego w 1669 oraz 1693 roku. Recepcja wileńskiego podręcznika nie była do tej pory badana, a z trzech wydań zachowało się do dziś zaledwie kilka egzemplarzy. Odkrycie polskiego tłumaczenia sporządzonego w ostatnich latach XVIII w., a więc po ponad stu latach od ukazania się ostatniego wydania druku, w nowym świetle przedstawia zarówno dzieje wileńskiego podręcznika i jego oddziaływania, wykraczającego poza środowisko jezuickie i epokę baroku, jak również problemy nauczania śpiewu chorałowego u progu XIX wieku. Traktat Lauksmina był przeznaczony dla uczniów i studentów i miał być pomocą w praktycznym opanowaniu umiejętności śpiewu chorałowego, dlatego nie zawierał rozważań teoretycznych i ograniczał się jedynie do najbardziej podstawowych wiadomości oraz praktycznych wskazówek metodycznych. Tłumaczenie traktatu na język polski sporządzone w odmiennych już realiach historycznych, jest jednym ze stosunkowo niewielu zachowanych przykładów kształtowania się i ewoluowania polskiej terminologii muzycznej w XVIII wieku. Jest ono pośrednio także świadectwem ówczesnego stanu szkolnictwa muzycznego i braku nowoczesnych podręczników, który skłaniał do korzystania z materiałów dydaktycznych publikowanych jeszcze w poprzedniej epoce i przystosowywania ich do bieżących potrzeb lokalnych.  


Słowa kluczowe:

Zygmunt Lauksmin SJ, Ars et praxis musica, traktat teoretyczno-muzyczny, teoria muzyki, podręcznik muzyczny, nauczanie muzyki, chorał gregoriański, cystersi, Szczyrzyc

Domański, Wojciech. „Teoria muzyki w traktatach chorałowych Sebastiana z Felsztyna”. W: Musica Medii Aevi, red. Jerzy Morawski. T. 7, 184–249. Kraków: PWM, 1986.
  Google Scholar

Gach, Piotr Paweł. Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej i Śląska 1773–1914. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1984.
  Google Scholar

Gołos, Jerzy. „Muzykalia Biblioteki Klasztoru Karmelitów na Piasku w Krakowie”. Muzyka 11, nr 3–4 (1966): 86–97.
  Google Scholar

Hlávková, Lenka. „Credo Settings in cantus fractus in Bohemian Sources. A Preliminary Report on a Neglected ars nova Repertory”. W: Ars musica and its Contexts in Medieval and Early Modern Culture, red. Paweł Gancarczyk, 247–253. Warszawa: Liber Pro Arte, 2016.
  Google Scholar

Jan Aleksander Gorczyn. Tabulatura muzyki abo zaprawa muzykalna. Wyd. Jerzy Morawski. Warszawa, Kraków: Instytut Sztuki PAN, PWM, 1990 (= Monumenta Musicae in Polonia, seria D: Bibliotheca antiqua).
  Google Scholar

Kargol, Tomasz. „Cystersi w dobie kasat – przypadek Jędrzejowa i Szczyrzyca. Gospodarka klasztoru w Szczyrzycu w pierwszej połowie XIX w.”. W: Dziedzictwo Wincentego Kadłubka.
  Google Scholar

Cystersi – miasto – region od średniowiecza do współczesności, red. Krzysztof Ślusarek, 27–57. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2018.
  Google Scholar

Królikowska, Anna. Profesorowie jezuickich seminariów nauczycielskich od XVI do XVIII wieku.
  Google Scholar

Słownik biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, Wydawnictwo WAM , 2017.
  Google Scholar

Krzepkowska, Agnieszka. Zygmunt Lauxmin – traktat „Ars et praxis musica”. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2012.
  Google Scholar

Kubieniec, Jakub. „Nauka muzyki choralnej u Panien Staniąteckich w XVIII wieku”. W: Ars musica and its Contexts in Medieval and Early Modern Culture, red. Paweł Gancarczyk, 117–129. Warszawa: Liber Pro Arte, 2016.
  Google Scholar

Lester, Joel. Between Modes and Keys. German Theory 1592–1802. Stuyvesant, NY: Pendragon Press, 1989 (= Harmonologia Series 3).
  Google Scholar

Maciejewski, Tadeusz. „Elementy systemu menzuralnego w monodii chorałowej XIII–XVI wieku”. W: Notae musicae artis. Notacja muzyczna w źródłach polskich XI–XVI wieku, red. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 283–347. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
  Google Scholar

Marcin Kromer. Musicae elementa. Wyd. Elżbieta Witkowska-Zaremba. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019 (= Monumenta Musicae in Polonia, seria C Tractatus de musica).
  Google Scholar

Marszalska, Jolanta M. „Cysterskie szkoły w Szczyrzycu od 1780 do lat trzydziestych XX wieku”.
  Google Scholar

Biuletyn Historii Wychowania 30 (2013): 7–23.
  Google Scholar

Marszalska, Jolanta M. Biblioteka opactwa Cystersów w Szczyrzycu do końca XIX stulecia. Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej – Biblos, 2007.
  Google Scholar

Miazga, Tadeusz. „Alan Mach – skryptor i kompozytor choralny XVIII wieku”. W: Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata, red. Zofia Lissa, 284–297. Kraków: PWM, 1967.
  Google Scholar

Morawski, Jerzy. „Wileńskie podręczniki chorałowe”. Muzyka 39, nr 2 (1994): 27–46.
  Google Scholar

Nir, Roman. „Rękopisy muzyczne w Bibliotece oo. Cystersów w Szczyrzycu”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 37 (1978): 233–248.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.7113   Google Scholar

Nir, Roman. „Rękopiśmienne zabytki muzyczne w niektórych polskich bibliotekach klasztornych”. Muzyka 90, nr 3 (1978): 95–109.
  Google Scholar

Nowak-Romanowicz, Alina. Klasycyzm 1750–1830. Warszawa: Sutkowski Edition, 1995 (= Historia Muzyki Polskiej 4).
  Google Scholar

Pamuła, Maria. „Pojęcie tonów i śpiewu kościelnego w «Musices Practicae Erotemata» Starowolskiego”. Muzyka 23, nr 1 (1974): 54–68.
  Google Scholar

Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. Barok. Część pierwsza: 1595–1696. Warszawa: Sutkowski Edition, 2006 (= Historia Muzyki Polskiej 3).
  Google Scholar

Sebastian z Felsztyna. Pisma o muzyce. Wyd. Elżbieta Witkowska-Zaremba. Kraków: PWM, 1991 (= Monumenta Musicae in Polonia, seria C: Tractatus de musica).
  Google Scholar

Sierakowski, Wacław. Sztuka Muzyki dla Młodzieży Kraiowey. Kraków: Drukarnia Szkoły Głównej Koronnej, 1795–96.
  Google Scholar

Sigismundus Lauxmin (1596–1670), Ars et praxis musica. Graduale pro exercitatione studentium. Antiphonale ad Psalmos. Wyd. Jūratė Trilupaitienė. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2016 (= Fontes Musicae in Polonia, B/I).
  Google Scholar

Trilupaitienė, Jūratė. „Zygmunt Lauksmin w życiu muzycznym Akademii Wileńskiej”. Muzyka 36, nr 1 (1991): 101–115.
  Google Scholar

Wiśniewski, Piotr. „Processionale z klasztoru oo. Karmelitów w Oborach”. Liturgia Sacra 22, nr 1 (2016), s. 165–175.
  Google Scholar

Witkowska-Zaremba, Elżbieta. Ars musica w krakowskich traktatach muzycznych XVI wieku. Kraków: PWM, 1986.
  Google Scholar

Woroniec, Antoni Arnulf. Początki muzyki, tak figuralnego iako i choralnego kantu. Wilno: Drukarnia Józefa Zawadzkiego, 1806.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-04-19

Cited By / Share

Grabiec, D. (2021). Polski przekład "Ars et praxis musica" Zygmunta Lauksmina z 1798 roku i problemy nauczania śpiewu chorałowego na ziemiach polskich w XVII i XVIII wieku. Muzyka, 66(1), 81–104. https://doi.org/10.36744/m.797

Autorzy

Dominika Grabiec 

Instytut Sztuki, Polska Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-4350-3188

Statystyki

Abstract views: 207
PDF downloads: 156


Licencja

Prawa autorskie (c) 2021 Dominika Grabiec

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.