Bizantyńsko-ruskie sceny Naigrawania w kolegiacie w Wiślicy oraz w kaplicy Świętej Trójcy na Zamku Królewskim w Lublinie w świetle aktualnych badań i interpretacji
Dominika Grabiec
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4350-3188
Abstrakt
Freski bizantyńsko-ruskie w Kaplicy Świętej Trójcy na Zamku Królewskim w Lublinie oraz w kolegiacie Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Wiślicy były już przedmiotem licznych studiów. Malowidła te zostały ufundowane przez króla Polski, Władysława Jagiełłę, pod koniec XIV w. (Wiślica) i na początku XV w. (Lublin, 1418 r.), jako jedne z kilku zespołów malowideł w najważniejszych świątyniach kraju wykonanych w stylu wschodnim. Choć oryginalna kompozycja scen Naigrawania z motywami muzycznymi zachowanych w Wiślicy i Lublinie budziła od dawna zainteresowanie historyków sztuki i muzykologów, to nie zostały one do tej pory szczegółowo przebadane. Zazwyczaj poprzestawano na dosłownym odczytywaniu roli muzyków jako szyderców ogłuszających i wyszydzających Chrystusa kakofoniczną muzyką. Tymczasem nowe badania na temat bizantyńskich scen Naigrawania z motywami muzycznymi wskazują zupełnie inne kierunki interpretacji.
Pierwsze przykłady bizantyjskich scen Naigrawania z motywami instrumentów muzycznych i tańca datowane są na przełom XI i XII wieku. Są to miniatury zdobiące bizantyńskie Ewangeliarze oraz ikony gruzińskiego mnicha zachowane w klasztorze św. Katarzyny na Synaju. Sama idea włączenia motywów muzycznych do narracji pasyjnej pojawiła się prawdopodobnie nieco wcześniej w kręgach artystów konstantynopolitańskich. Na początku XIII w. sceny takie znane były już w Gruzji (monastery w Timotesubani i Ozaani), natomiast pod koniec tego stulecia pojawiły się na Bałkanach, gdzie osiągnęły najpełniejszą, dojrzałą formę, ale także na franciszkańskim retabulum z Majorki. Wiek XIV i XV to okres ich szczególnej popularności na terenach dzisiejszej Serbii, Macedonii, Kosova, Grecji i Bułgarii. W XVI w. liczne kopie pojawiają się też w Rumunii i na Wołoszczyźnie. Najpóźniejsze malowidła datowane są na XVIII w. Polskie przykłady inspirowane były bałkańskimi malowidłami, choć dokładna analiza wskazuje na zastosowanie oryginalnych, unikatowych rozwiązań i nietypowego doboru instrumentów muzycznych, mogących odzwierciedlać lokalną kulturę muzyczną, bądź muzyków przebywających na dworze Jagiełły.
W literaturze pojawiło się wiele bardzo zróżnicowanych propozycji interpretacji bałkańskich scen Naigrawania, m.in. w kontekście charivari, komedii dell’arte, czy dramatyzacji pasyjnych. Niektórzy badacze sugerowali ich związek z antycznymi rytuałami upokarzania jeńców, bądź z konkretnymi epizodami znieważania cesarzy i dostojników bizantyjskich prześmiewczymi tańcami i pieśniami. Próbowano również odczytywać je w kluczu biblijnym, w kontekście fragmentów odnoszących się do cierpienia sprawiedliwych. Najmocniej przemawiały jednak elementy antycznej ikonografii imperialnej oraz kompozycja nawiązująca do scen koronacji cesarskich. Wydaje się, że malarze i teologowie chcieli podkreślić w ten sposób królewską godność wyszydzonego Chrystusa, prawdziwego Króla Żydowskiego i Mesjasza. Elementy muzyczne miały ewokować ceremonie dworskie, ale także Psalmy wzywające do gry, śpiewu i tańca na cześć Pana, Króla.
Polskie malowidła z Wiślicy i Lublina wpisują się w bałkańską tradycję i są interesującym przykładem jej odległych oddziaływań, a także przekształceń jakie dokonywały się na peryferiach.
Słowa kluczowe:
sceny Naigrawania, freski bizantyńsko-ruskie, Kaplica Świętej Trójcy w Lublinie, Zamek Królewski w Lublinie, kolegiata w Wiślicy, średniowieczne instrumenty muzyczne, ikonografia muzycznaBibliografia
Bakalova, Elka. Stenopisite na crkvata pri sielo Berendé. Sofa: Bulgarski Houdozhnik, 1976.
Google Scholar
Bałabanov, Kosta. Macedonian Frescoes. Skopje: Detska Radost, 1995.
Google Scholar
Banach, Jerzy. Tematy muzyczne w plastyce polskiej. Kraków: PWM, 1956.
Google Scholar
Boeck, Elena. „Simulating the Hippodrome: Te Performance of Power in Kiev’s St. Sophia”.
Google Scholar
Te Art Bulletin 91, nr 3 (2009): 283–301.
DOI: https://doi.org/10.1080/00043079.2009.10786155
Google Scholar
Felmy, Karl Christian. Das Buch der Christus – Ikonen. Freiburg: Herder, 2004.
Google Scholar
Deluga. Waldemar. „Byzantine Frescoes in Latin Churches of the Jagiellonian Age in Poland and Lithuania: History of the Discover”. Arte Christiana 106, nr 844 (2008): 24–34.
Google Scholar
Ðjurić-Klajn, Stana. A Survey of Serbian Music through the Ages. Belgrade: Association of Composers of Serbia, 1972.
Google Scholar
Floreva, Elena. Te Church of the Prophet Eliah in Boboshevo. Sofa: Bulgarski Houdozhnik, 1978.
Google Scholar
Grabar, André. L’empereur dans l’art byzantin. London: Variorum Reprints, 1971.
Google Scholar
Grabiec, Dominika. „Musical Motifs in Christ’s Passion: the Mocking of Christ from the Holy Trinity Chapel at Lublin Castle and Miniatures from the Cracovian Dominican meditations (ca. 1532)”. W: Te Musical Heritage of the Jagiellonian Era, red. Paweł Gancarczyk, Agnieszka Leszczyńska, 29–37. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, Uniwersytet Warszawski, Biblioteka Narodowa, 2012.
Google Scholar
Grabiec, Dominika. „Przedstawienia Pasji w malarstwie włoskim od XIII do XV w. Próba interpretacji symboliki trąb i rogów”. Dysertacja doktorska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2017.
Google Scholar
Gronek, Agnieszka. Ikony Męki Pańskiej. O przemianach w malarstwie cerkiewnym ukraińsko- -polskiego pogranicza. Kraków: Collegium Columbinum, 2007.
Google Scholar
Gronek, Agnieszka. „O wątku ewangelicznym w bizantyńsko-ruskich malowidłach w wiślickiej kolegiacie”. W: Doctus artifex. Studia ofarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak, 179–191. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, PAU, 2007.
Google Scholar
Grotowski, Piotr Łukasz. „Dwie nieznane sceny w prezbiterium kolegiaty wiślickiej”. W: Ars graeca. Ars latina. Studia dedykowane Profesor Annie Różyckiej-Bryzek, red. Wojciech Bałus, Waldemar Ceran i in., 145–154. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001.
Google Scholar
Grotowski, Piotr Łukasz. „On the Margins of Meaning: Some Remarks on Gesture as Depicted in the Orthodox Frescoes of Roman Catholic Churches in Poland”. Biuletyn Historii Sztuki 70, nr 1 (2008): 163–176.
Google Scholar
Grzybkowski Andrzej, red., Wiślica: nowe badania i interpretacje. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1997.
Google Scholar
Guizzi, Febo. „Corni, strepiti, diavoli e Guidei. Le rafgurazioni del Cristo Deriso e il ‘demoniaco’ nei rituali della Passione”. W: Charivari. Mascherate di vivi e di morti. Atti del V Convegno Internazionale, Rocca Grimalda, 7–8 ottobre 2000, red. Franco Castelli, 217–219. Alessandria: Edizioni dell’Orso 2004.
Google Scholar
Herrin, Judith Herrin. Bizancjum. Niezwykłe dziedzictwo średniowiecznego imperium. Przekł. Norbert Radomski. Poznań: Rebis, 2014.
Google Scholar
Hourihane, Column. Pontius Pilate, Anti-semitism, and the Passion in Medieval Art. Princeton: Princeton University Press, 2009.
Google Scholar
Ilnitchi Currie, Gabriela. „Catalogus. A Corpus of Pictorial Representations of Musical Instruments and Dances in the Church Frescoes of Present-day Romania, Wallachia and Moldavia, ca. 1350 to ca. 1750”. Imago Musicae 23 (2006–2010): 101–152.
Google Scholar
Ilnitchi, Gabriela. „Ottoman Echoes, Byzantine Frescoes, and Musical Instruments in the Balkans”. W: Balkan Popular Culture and the Ottoman Ecumene: Music, Image, and Regional Political Discourse, red. Donna A. Buchanan, 194–224. Maryland: Te Sacrecrow Press, Lanham, 2007.
Google Scholar
Ilnitchi Currie, Gabriela. „Te Emergence of a Paradigm: Representations of Musical Instruments in the Palaiologian Depictions of the ‘Mocking of Christ’”. Imago Musicae 23 (2006–2010): 47–78.
Google Scholar
Janocha, Michał. Ukraińskie i białoruskie ikony świąteczne w dawnej Rzeczpospolitej. Problem kanonu. Warszawa: Neriton, 2002.
Google Scholar
Jurkowlaniec, Grażyna. „Te Artistic Patronage of Ladislaus Jagiełło. Beyond the Opposition between Byzantium and the Renaissance”. W: Bizancjum a Renesansy. Dialog kultur, dziedzictwo antyku. Tradycja i współczesność, red. Michał Janocha i in., 271–281. Warszawa: Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” UW, 2012.
Google Scholar
Keiko, Kono. „Notes on the Dancers in the Mocking of Christ at Staro Nagoročino”. Deltion of the Christian Archaeological Society 27, nr 4 (2006): 159–168.
Google Scholar
Kozak, Łukasz. „Rota – ośla lira czy psalterium Dawida? Przykład ambiwalencji w średniowiecznej ikonografi muzycznej”. W: Sacrum – obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. Aneta Pieniądz-Skrzypczak, Jerzy Pysiak, 117–132. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2005.
Google Scholar
Kruk, Mirosław P. „Malowidła Graeco opere fundacji Jagiellonów jako postulat unii pań- stwowej i kościelnej oraz jedności Kościoła”. W: Między teologią a duszpasterstwem powszechnym na ziemiach Korony doby przedtrydenckiej. Dziedzictwo Średniowiecza i wyzwania XV–XVI wieku, red. Wacław Walecki, 145–201. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2017.
Google Scholar
Lidova, Maria. „Creating a Liturgical Space: Te Sinai Complex od Icons by Ioannes Tohabi”. W: Vakhtang Beridze 1st International Symposium of Georgian Culture: Georgian Art in the Context of European and Asian Cultures. Proceedings, June 21–29, 2008 Georgia, red. Peter Skinner, Dimiti Tumanishvili, Anna Shanshiashvili, 226–231. Tbilisi: Georgian Arts & Culture Center, 2009.
Google Scholar
Lidova, Maria. „Te Artist’s Signature in Byzantium. Six Icons by Ioannes Tohabi in Sinai Monastery (11th–12th Century)”. Opera – Nomina – Historiae. Giornale di Cultura Artistica 1 (2009): 77–98, online http://onh.giornale.sns.it.
Google Scholar
Maguire, Henry. „Parodies of Imperial Ceremonial and the Reflections in Byzantine Art”. W: Court Ceremonies and Rituals of Power in Byzantin and the Medieval Mediterranean. Comparative Perspectives, red. Alexander Beihammer, Stavroula Constantinou, Maria Parani, 417–431. Leiden–Boston: Brill, 2013.
Google Scholar
Mâle, Émile. L’art réligieux du XIIe siècle en France. Paris: Librairie Armand Colin, 1953.
Google Scholar
Malinowski, Andrzej. „Aklamacje w ceremoniach bizantyńskich”. W: Musica Antiqua Europae Orientalis, 317–337. T. 7. Bydgoszcz: Filharmonia Pomorska, 1983.
Google Scholar
Marrow, James. Passion Iconography in Northern European Art of the Late Middle Ages and Early Renaissance. Krotrijk: Van Ghemmert Publishing Company, 1979.
Google Scholar
Morawska, Katarzyna. Średniowiecze. Część 2: 1320–1500. Warszawa: Sutkowski Edition, 1998 (= Historia Muzyki Polskiej 1).
Google Scholar
Panayotova, Dora. Bulgarian Mural Paintings of the 14th Century. Sofa: Foreign Languages Press, 1966.
Google Scholar
Pejović, Roksanda. Predstave muzickih instrumenata u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd: Srpska Akademija Nauka i Umetnosti, 1984.
Google Scholar
Perz, Mirosław. „Te Sacred and the Profane in Polish Music Sources and Paintings of the Fifteenth Century”. W: Ars musica – ars sacra, red. David Hiley, Wolfgang Horn, 41–56. Tutzing: Hans Schneider, 2007.
Google Scholar
Potterie, Ignace de la. Męka Jezusa Chrystusa według Ewangelii Jana. Przekł. Tadeusz Kukułka. Kraków: WAM, 2006.
Google Scholar
Privalova, Ekaterina. Rospis’ Timotesubani: issledovanie po istorii gruzinskoj srednevekovoj monumental’noj zhivopisi. Tbilisi: Metsniereba, 1980.
Google Scholar
Radojčić, Svetozar. „Ruganje Hristu na fresci u Starom Nagoričinu”. Narodna Starina 35 (1939): 15–32.
Google Scholar
Réau, Louis. Iconographie de l’Art Chrétien. T. II, Iconographie de la Bible. Nouveau Testament. Paris: Presses Universitaires de France, 1957.
Google Scholar
Rohoziński, Jerzy. Gruzja. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2016.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Bizantyńsko-ruskie malowidła ścienne w kolegiacie wiślickiej”. Folia Historiae Artium 2 (1965): 47–82.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. Bizantyńsko-ruskie malowidła w kaplicy zamku lubelskiego. Warszawa: PWN, 1983.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Bizantyńsko-ruskie malowidła w Polsce wczesnojagiellońskiej: problem przystosowań na gruncie kultury łacińskiej”. W: Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, red. Stanisław Stępień. T. 2, 307–326. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu, 1994.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Bizantyńsko-słowiańskie malowidła w gotyckich kościołach Polski pierwszych Jagiellonów”. W: Między Wschodem a Zachodem. Dzieje Lubelszczyzny. T. 6, cz. 2, Kultura artystyczna, red. Tadeusz Chrzanowski, 313–347. Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe, 1992.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Byzantine Frescoes in Medieval Poland”. W: Actes du XXIIème Congrès International d’Histoire de l’art., Budapest, Septembre 1969. T. 1, 225–231. Akadémiai Kiadó, Budapest: 1972.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Echa tradycji antycznych w bizantyńsko-ruskich malowidłach ściennych Sandomierza i Lublina”. W: Ars auro prior. Studia Joanni Białostocki sexagenario dictata, red. Julian A. Chrościcki i in., 115–120. Warszawa: PWN, 1981.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. Freski bizantyńsko-ruskie fundacji Jagiełły w kaplicy Zamku Lubelskiego. Lublin: Muzeum Lubelskie, Wydawnictwo UMCS, 2000.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Ikonografa malowideł ściennych w kaplicy Świętej Trójcy na zamku w Lublinie: wątek starotestamentowy i hagiografczny”. Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Historii Sztuki 12 (1976): 57–110.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Malowidła ścienne bizantyńsko-ruskie”. W: Malarstwo gotyckie w Polsce, red. Adam S. Labuda, Krystyna Secomska. T. 1, s. 155–184. Warszawa: Wydawnnictwo DiG, 2004.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „O freskach lubelskich ponownie: uzupełnienia i dopowiedzenia”. W: Kaplica Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, teologia, sztuka, konserwacja.
Google Scholar
Materiały sesji zorganizowanej w Muzeum Lubelskim 24–26 kwietnia 1997, red. Barbara Paprocka, Jan A. Sil, 91–104. Lublin: Muzeum Lubelskie, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Miejski w Lublinie, 1999.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Realia muzyczne w bizantyńsko-ruskich malowidłach w Polsce czasów Jagiełły”. W: Empiria w badaniach muzyki, red. Andrzej Rakowski, 182–185. Warszawa: Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina, 1986.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Realizacja bizantyńskiego programu ikonografcznego w polskich kościołach gotyckich na przykładzie malowideł kaplicy lubelskiej 1418 r.”. W: Sztuka i ideologia XV wieku. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce PAN, red. Piotr Skubiszewski, 403–425. Warszawa: PWN, 1978.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Tematy maryjne w malowidłach kaplicy Trójcy Świętej zamku lubelskiego: ikonografa i znaczenie, miejsce w programie”. W: Ikona liturgiczna. Ewangelizacyjne przesłanie ikonografi maryjnej, red. Kazimierz Pek, 115–148. Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów, 1999.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Uwagi o referacie T.M. Trajdosa pt. Treści ideowe wizerunków Jagiełły w kaplicy Świętej Trójcy na zamku lubelskim”. Biuletyn Historii Sztuki 43 (1981): 437–443.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Wyobrażenia aniołów w bizantyńsko-ruskich malowidłach kaplicy Świętej Trójcy w Lublinie 1418”. Folia Historiae Artium 13 (1977): 19–52.
Google Scholar
Różycka-Bryzek, Anna. „Zarys historyczny badań nad bizantyńsko-ruskimi malowidłami ściennymi w Polsce”. Biuletyn Historii Sztuki 27 (1965): 175–293.
Google Scholar
Rudniewski, Piotr, Mieczysław Samborski. „Problemy związane z pracami konserwatorskimi przy kaplicy Św. Trójcy na zamku w Lublinie”. Ochrona Zabytków 21, nr 3 (1968): 15–30.
Google Scholar
Schiller, Gertrud. Ikonographie der christlichen Kunst. Cz. 2, Die Passion Jesu Christi. Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus, 1968.
Google Scholar
Semoglou, Athanassios. „Remarques sur certains archaismes iconographiques dans les peintures murals byzantinisantes de la Pologne au XV siècle”. Zograf 32 (2008): 151–162.
DOI: https://doi.org/10.2298/ZOG0832151S
Google Scholar
Smorąg-Różycka, Małgorzata. „Bizantyńskie freski w sandomierskiej katedrze: królewski dar na chwałę Bożą czy odblask idei Unii Horodelskiej?”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne 141, nr 2 (2014): 235–255.
Google Scholar
Trajdos, Tadeusz M. „Treści ideowe i kręgi stylistyczne polichromii bizantyńskiej za panowania Władysława II Jagiełły”. Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego: Slawistyka 3 (1982): 157–170.
Google Scholar
Trajdos, Tadeusz M. „Treści ideowe wizerunków Jagiełły w kaplicy Św. Trójcy na zamku lubelskim”. Biuletyn Historii Sztuki 41, nr 3 (1979): 316–320.
Google Scholar
Vaux, Roland de. Instytucje Starego Testamentu. Przekł. Tadeusz Brzegowy. T. 1–2. Poznań: Pallottinum, 2004.
Google Scholar
Velmans, Tania. La Tétraévangile de la Laurentienne, Florence, Laur.VI23. Paris: Éditions Klincksieck, 1971.
Google Scholar
Velmans, Tania. „Une image rare de saint cavalier à Chypre et ses origines orientales”. Deltion of the Christian Archaeological Society 30 (2009): 233–240.
DOI: https://doi.org/10.12681/dchae.653
Google Scholar
Walkowiak, Marcin. „Graeco opere in Władysław Jagiełło’s Royal Power Teatre. Introduction to the Study”. Res Historica 48 (2019): 77–101.
DOI: https://doi.org/10.17951/rh.2019.48.77-101
Google Scholar
Weyl Carr, Annemarie. „Icons and the Object of Pilgrimage in Middle Byzantine Constantinople”. Dumbarton Oaks Papers 56 (2002): 75–92.
DOI: https://doi.org/10.2307/1291856
Google Scholar
Żuk-Orysiak, Jolanta. „Historia konserwacji malowideł bizantyńsko-ruskich z kaplicy Trójcy Świętej w Lublinie”. Roczniki Humanistyczne 62, nr 7 (2014): 53–75.
Google Scholar
Autorzy
Dominika GrabiecInstytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-4350-3188
Statystyki
Abstract views: 683PDF downloads: 318
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Muzyka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Dominika Grabiec, Dominikańskie procesje różańcowe i tradycja śpiewanych różańców na ziemiach polskich w świetle procesjonału PL-Kd 75L oraz innych źródeł XVIII i początku XIX wieku , Muzyka: Tom 67 Nr 3 (2022)
- Dominika Grabiec, Polski przekład "Ars et praxis musica" Zygmunta Lauksmina z 1798 roku i problemy nauczania śpiewu chorałowego na ziemiach polskich w XVII i XVIII wieku , Muzyka: Tom 66 Nr 1 (2021)
- Dominika Grabiec, Musical Imaginations. Interdisciplinary Perspectives on Creativity, Performance, and Perceptions, red. David Hargreaves, Dorothy Miell, Raymond Macdonald, New York 2012 , Muzyka: Tom 63 Nr 2 (2018)
- Dominika Grabiec, Tim Shephard, Sanna Raninen, Serenella Sessini, Laura Ştefănescu, „Music in the Art of Renaissance Italy, 1420‒1540”, London–Turnhout 2020 , Muzyka: Tom 67 Nr 4 (2022)
- Dominika Grabiec, Najstarszy zapis dwóch pieśni maryjnych: „Cesarzewno, królewno Niebieska” i „O przenasławniejsza Panno” w późnośredniowiecznym rękopisie dominikańskim PL-Wn 8091 III , Muzyka: Tom 68 Nr 2 (2023)
