Najstarszy zapis dwóch pieśni maryjnych: „Cesarzewno, królewno Niebieska” i „O przenasławniejsza Panno” w późnośredniowiecznym rękopisie dominikańskim PL-Wn 8091 III
Dominika Grabiec
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4350-3188
Abstrakt
Choć badania nad średniowiecznymi pieśniami polskimi trwają od lat, wciąż odnajdywane są kolejne nieznane, bądź nieuwzględniane dotąd w literaturze przedmiotu źródła. Jednym z nich jest dominikański sekwencjarz sygn. 8091 III z Biblioteki Narodowej (sygnatura dawna: BN akc. 6477), datowany na przełom XV i XVI w., prawdopodobnie proweniencji śląskiej. Na ostatniej stronie tego rękopisu zanotowane zostały teksty dwóch polskich pieśni maryjnych (fol. 172v): Cesarzewno, królewno niebieska oraz O przenasławniejsza panno czysta. Oba utwory znane były do tej pory z XIX-wiecznego odpisu Bolesława Erzepkiego, a dłuższa wersja drugiego z nich także z odpisu Wacława Aleksandra Maciejowskiego, opublikowanego jeszcze w XIX w. w Petersburgu. Opracowania muzyczne pieśni odnaleziono z kolei w źródłach muzycznych z XVI, XVII i początku XVIII w., m.in. w Tabulaturze Jana z Lublina, w kancjonałach Panien Benedyktynek w Staniątkach, a także w jednej z ksiąg muzycznych warszawskiej Archikonfraternii Literackiej, co świadczy o ich dużej popularności.
Obie pieśni przywoływano wielokrotnie w literaturze poświęconej polskiej średniowiecznej poezji i pieśni maryjnej, jednak do tej pory żaden z autorów nie wspomniał o istnieniu najstarszego prawdopodobnie zachowanego przekazu rękopiśmiennego tych tekstów w sekwencjarzu z Biblioteki Narodowej. Zapisane w nim wersje utworów są zaskakująco zbieżne z transliteracją i transkrypcją B. Erzepkiego, można więc przypuszczać, że badacz wykonał odpis na podstawie tego właśnie rękopisu, choć oczywiście nie jest wykluczone, że istniała jeszcze inna, nieodnaleziona do tej pory średniowieczna kopia obu utworów.
Słowa kluczowe:
średniowieczne rękopisy, rękopisy dominikańskie , pieśni maryjne, poezja staropolska, Bolesław Erzepki, Tabulatura Jana z LublinaBibliografia
Bobowski, Mikołaj. „Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do końca XVI wieku”. Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny 19 (1893): 1‒475.
Google Scholar
Clavis scriptorum et operum Medii Aevi Poloniae, opr. Jerzy Kaliszuk, Aneta Pieniądz, Piotr Węcowski, Krzysztof Skwierczyński. Kraków: Homini, 2019.
Google Scholar
Inwentarz rękopisów do połowy XVI wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej, opr. Jerzy Kaliszuk, Sławomir Szyller. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2012 (= Inwentarze Rękopisów Biblioteki Narodowej 3).
Google Scholar
Jakóbczyk-Gola, Aleksandra. „Dialog rytów chrześcijaństwa. Między Bogurodzicą a Matką Boską. Akatyst ku czci Bogurodzicy wobec pieśni O przenasławniejsza Panno czysta…”. Tekstualia 12, nr 1 (2008): 151‒164.
Google Scholar
Jurecka-Klimek, Magdalena. „Formy czasownika i ich funkcja stylistyczna w średniowiecznych pieśniach maryjnych”. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Seria: Filologia Polska – Językoznawstwo 3 (1996): 73‒85.
Google Scholar
Kaliszuk, Jerzy. Codices deperditi: średniowieczne rękopisy łacińskie Biblioteki Narodowej utracone w czasie II wojny światowej. T. 2, Katalog rękopisów utraconych. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego, 2016 (= Dziedzictwo Kulturowe po Skasowanych Klasztorach 8/2, 2).
Google Scholar
Kolędy chóralne dawne i nowe, opr. Jan Węcowski. Lublin: Polihymnia, 2015.
Google Scholar
Kubieniec, Jakub. „Uwagi o melodii, formie i dziejach staropolskiej pieśni O przenasławniejsza Panno”. Muzyka 67, nr 3 (2022): 33‒51.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. Zasób utworów z ksiąg Archikonfraternii Literackiej w Warszawie, 1668‒1829. Warszawa: PAX, 1972 (= Silva Medii et Recentioris Aevi).
Google Scholar
Maciejowski, Wacław Aleksander. Pamiętniki o dziejach, piśmiennictwie i prawodawstwie Słowian, t. 2. Petersburg‒Lipsk: Księgarnia Eggersa i Hinrichsa, 1839.
Google Scholar
Mazurkiewicz, Roman. Polskie średniowieczne pieśni maryjne. Studia filologiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2002.
Google Scholar
Muzyka Staropolska. Wybór nie publikowanych utworów z XII‒XVIII wieku, red. Hieronim Feicht. Kraków: PWM, 1966.
Google Scholar
Najstarsze kompozycje w Polsce XI‒XVI wiek, koncepcja i opr. Jan Węcowski. Lublin: Polihymnia, 2016.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. Indeks sekwencji w polskich rękopisach muzycznych. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1974.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. „Polska pieśń religijna w XV w.”. Analecta Cracoviensia 16 (1984): 79‒94.
Google Scholar
Przedziwna Matka Stworzyciela swego. Antologia dawnej polskiej poezji maryjnej, wybór, opr. i wstęp Roman Mazurkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów MIC: 2008.
Google Scholar
Sutkowski, Adam. „Sekwencjarz dominikański Biblioteki Narodowej z początku XVI wieku”. Muzyka 5, nr 4 (1960): 80‒96.
Google Scholar
Świerczek, Wendelin. „Katalog kancjonałów staniąteckich i pieśni”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 41 (1980): 128‒189.
Google Scholar
Tabulatura Jana z Lublina (wydanie facsimilowe), wyd. Krystyna Wilkowska-Chomińska. Kraków: PWM, 1964 (= Monumenta Musicae in Polonia B I, t. 1).
Google Scholar
Tabulatura Joannis de Lublin. Repertuar, wyd. Zofia Dobrzańska-Fabiańska. T. 1, Utwory liturgiczne i inne religijne. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021.
Google Scholar
Teksty o Matce Bożej. Polskie średniowiecze, wstęp, wybór i opr. Roman Mazurkiewicz. Niepokalanów: Wydaw. Ojców Franciszkanów, 2000.
Google Scholar
Wydra, Wiesław. „Trzy staropolskie pieśni religijne z ineditów Bolesława Erzepkiego”. Studia Polonistyczne 10 (1982): 211
Google Scholar
Autorzy
Dominika GrabiecInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-4350-3188
Statystyki
Abstract views: 99PDF downloads: 53
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Dominika Grabiec
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Dominika Grabiec, Bizantyńsko-ruskie sceny Naigrawania w kolegiacie w Wiślicy oraz w kaplicy Świętej Trójcy na Zamku Królewskim w Lublinie w świetle aktualnych badań i interpretacji , Muzyka: Tom 65 Nr 2 (2020)
- Dominika Grabiec, Dominikańskie procesje różańcowe i tradycja śpiewanych różańców na ziemiach polskich w świetle procesjonału PL-Kd 75L oraz innych źródeł XVIII i początku XIX wieku , Muzyka: Tom 67 Nr 3 (2022)
- Dominika Grabiec, Polski przekład "Ars et praxis musica" Zygmunta Lauksmina z 1798 roku i problemy nauczania śpiewu chorałowego na ziemiach polskich w XVII i XVIII wieku , Muzyka: Tom 66 Nr 1 (2021)
- Dominika Grabiec, Musical Imaginations. Interdisciplinary Perspectives on Creativity, Performance, and Perceptions, red. David Hargreaves, Dorothy Miell, Raymond Macdonald, New York 2012 , Muzyka: Tom 63 Nr 2 (2018)
- Dominika Grabiec, Tim Shephard, Sanna Raninen, Serenella Sessini, Laura Ştefănescu, „Music in the Art of Renaissance Italy, 1420‒1540”, London–Turnhout 2020 , Muzyka: Tom 67 Nr 4 (2022)
