Przyczynek do historii przyjaźni Stefana Jarocińskiego i Witolda Lutosławskiego. Listy kompozytora przechowywane w Dziale Zbiorów Specjalnych Instytutu Sztuki PAN (1947–1961)
Małgorzata Sieradz
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-7530-5739
Abstrakt
Komunikat przedstawia materiały związane z postacią i twórczością Witolda Lutosławskiego zachowane w archiwum Stefana Jarocińskiego (od jesieni 2017 r. wchodzącego w skład Zbiorów Specjalnych Instytutu Sztuki PAN). Wśród archiwaliów znajduje się m.in. trzynaście listów będących dowodem wieloletniej przyjaźni między tymi dwoma wybitnymi osobowościami oraz materiały zebrane przez Jarocińskiego przy okazji prac nad publikacjami na temat dzieł i samego twórcy Mi-parti.
Przyjaźń między Stefanem Jarocińskim, jednym z głównych przedstawicieli drugiego pokolenia muzykologów polskich, i Witoldem Lutosławskim, artystą wliczonym do panteonu najwybitniejszych kompozytorów stulecia, jest wzruszającym przykładem relacji między tymi dwiema wybitnymi postaciami polskiej kultury II poł. XX wieku.
Znajomość, która sięgała czasów nauki w warszawskim Gimnazjum im. Stefana Batorego, a która po latach przerodziła się w przyjaźń, przerwana została wojenną zawieruchą. Po wojnie spotkali się po raz pierwszy w roku 1946 w Paryżu, gdzie Jarociński dotarł po wyzwoleniu z oflagu w Murnau, a Lutosławski przyjechał na zorganizowany przez UNESCO koncert, w programie którego znalazły się m.in. jego Wariacje symfoniczne. W ciągu trzech miesięcy na przełomie roku 1946/47 spędzali ze sobą wiele czasu, a miejsce z tym czasem związane – paryskie Battignoles – kompozytor obdarzył szczególnym sentymentem. Krótko po powrocie do Polski, 10 III 1947 r., wysłał do Jarocińskiego list, w którym zachęcał go do powrotu do kraju i przedstawił perspektywę objęcia wakującego stanowiska redaktora w Teatrze Radiowym. W kolejnych pismach dzielił się wrażeniami z wydarzeń artystycznych, ale pisał też o sprawach osobistych, wspominając m.in. osobę zaprzyjaźnionego także z Jarocińskim Michała Spisaka.
Dzieła Lutosławskiego zainspirowały Jarocińskiego na tyle, że dość szybko stały się obiektem jego analiz i studiów; sylwetkę kompozytora przygotował na inaugurację prowadzonej przez siebie w tygodniku Przegląd Kulturalny rubryki „Sylwetki twórców”. W tym samym czasie rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Sztuki (późniejszym Instytucie Sztuki PAN), gdzie obok badań nad historią polskiej krytyki muzycznej i rozważań na temat muzyki przełomu XIX i XX w., kilkakrotnie powracał do twórczości bliskiego sobie kompozytora (artykuły i recenzje na łamach wydawanych przez Instytut czasopism: Muzyka (miesięcznik i kwartalnik), Studia Muzykologiczne oraz Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Metodologii Badań nad Sztuką. Planował też przygotować monografię o kompozytorze. Na te wielokrotne dowody przyjaźni muzyk odpowiedział, poświęcając Jarocińskiemu skomponowane jego pamięci Grave, utwór, który rozpoczyna „motyw lasu” z Peleasa i Melizandy – symboliczny hołd oddany naukowej pasji Jarocińskiego.
Do komunikatu dołączono edycję trzynastu nieznanych wcześniej, niepublikowanych listów Witolda Lutosławskiego do Stefana Jarocińskiego z l. 1947–1961. Lektura pism, skonfrontowana ze znaną autorce opracowania wojenną i powojenną korespondencją między Stefanem Jarocińskim a polskim muzykologiem-chopinologiem, Ludwikiem Bronarskim (zachowana w Polskiej Misji Katolickiej w Marly), pozwoliła na dodanie bądź wyjaśnienie kilku epizodów z życia Jarocińskiego i Lutosławskiego.
Słowa kluczowe:
polska muzyka współczesna, historia muzykologii polskiej, życie kulturalne w latach pięćdziesiątych XX w.Bibliografia
Broszkiewicz, Jerzy. „Wyznania prywatne”. Przegląd Kulturalny 4, nr 1 (1955): 5.
Google Scholar
Gaworski, Henryk. „Na muzycznej fali czyli 3 x to samo”. Przegląd Kulturalny 2, nr 45 (1953): 4.
Google Scholar
Gwizdalanka, Danuta, Krzysztof Meyer. Lutosławski. Droga do dojrzałości. Krakow: PWM, 2005.
Google Scholar
Jarociński, Stefan, red. Antologia polskiej krytyki muzycznej XIX i XX wieku (do roku 1939). Krakow: PWM, 1955 (= Z Prac Państwowego Instytutu Sztuki).
Google Scholar
Jarociński, Stefan. „Głowne tendencje estetyczne w muzyce XX wieku”. Muzyka 1, nr 3 (1956): 3–22.
Google Scholar
Jarociński, Stefan. „Indywidualność Lutosławskiego”, Ruch Muzyczny 5, nr 21 (1961): 5–6.
Google Scholar
Jarociński, Stefan. „Międzynarodowy Festiwal Muzyki Wspołczesnej w Wenecji”. Ruch Muzyczny 5, nr 12 (1961): 15–16.
Google Scholar
Jarociński, Stefan. „Nowa muzyka Lutosławskiego”. Przegląd Kulturalny 7, nr 22 (1958): 7.
Google Scholar
Jarociński, Stefan. „Nowe utwory fortepianowe Lutosławskiego”. Muzyka 4, nr 9–10 (1953): 71–76.
Google Scholar
Jarociński, Stefan. „Tadeusz Kaczyński: Rozmowy z Witoldem Lutosławskim. Krakow 1972 PWM”. Muzyka 19, nr 2 (1974): 75–79.
Google Scholar
Jarociński, Stefan. „Wielka muzyka”. Przegląd Kulturalny 3, nr 49 (1954): 2.
Google Scholar
Jarociński, Stefan. „Witold Lutosławski”. Przegląd Kulturalny 1, nr 11 (1952): 3.
Google Scholar
Jarociński, Stefan. Mozart. Krakow: PWM, 1954 (= Małe Monografie Muzyczne 3).
Google Scholar
Jarociński, Stefan. Witold Lutosławski. Materiały do monografii. Krakow: PWM, 1967.
Google Scholar
Jarociński, Stefan, Michał Bristiger, „Obrachunki muzyczne. Dialog o zadawnionych i aktualnych sprawach tworczości”. Przegląd Kulturalny 2, nr 11 (1953): 3.
Google Scholar
Lissa, Zofia. „Koncert na orkiestrę Witolda Lutosławskiego”. Muzyka 6, nr 3–4 (1955): 25–52.
Google Scholar
Lissa, Zofia. „Koncert na orkiestrę Witolda Lutosławskiego”. Przegląd Kulturalny 4, nr 8 (1955): 5.
Google Scholar
Lissa, Zofia. „Koncert na orkiestrę Witolda Lutosławskiego”. Studia Muzykologiczne 5 (1956): 196–299.
Google Scholar
Lutosławski, Witold. „Uwagi o sposobie wykonywania mego Kwartetu smyczkowego”, Ruch Muzyczny 9, nr 17 (1965): 3–4.
Google Scholar
Markiewicz, Leon, red. Korespondencja Grzegorza Fitelberga z lat 1941–1953. Katowice: Fundacja Muzyczna Międzynarodowego Konkursu Dyrygentow im. G. Fitelberga, 2003.
Google Scholar
Markiewicz, Leon. Michał Spisak 1914–1965. Dąbrowa Gornicza–Krakow: Muzeum Miejskie „Sztygarka”/Księgarnia Akademicka, 2005.
Google Scholar
Markowska, Elżbieta, red. Lutosławski 1913–2013. Warszawa: Towarzystwo im. Witolda Lutosławskiego, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2013.
Google Scholar
Muras, Wioleta. „Podążając śladami dźwiękowej wyobraźni. Muzyka Witolda Lutosławskiego w słuchowiskach Polskiego Radia”. Muzyka 61, nr 2 (2016): 57–84.
Google Scholar
Muras, Wioleta. Twórczość użytkowa Witolda Lutosławskiego w świetle jego biografii i w kontekście przemian audiosfery w XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2019.
Google Scholar
Owińska, Zofia. Lutosławski o sobie. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2010.
Google Scholar
Pražske jaro, https://festival.cz/o-nas/archiv/, dostęp 20 IV 2020.
Google Scholar
Skowron, Zbigniew, red. Witold Lutosławski. O muzyce. Pisma i wypowiedzi. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2011.
Google Scholar
Skowron, Zbigniew. Witold Lutosławski. Zapiski. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008.
Google Scholar
Wieczorek, Sławomir. „Od ≪kakofonii dźwiękow≫ do ≪wielkiej muzyki≫. Krytyka muzyczna socrealizmu o muzyce Witolda Lutosławskiego”. http://www.resfactanova.pl/pliki/archiwum/numer_23/RFN23%20Wieczorek%20-%20Od%20kakofonii%20dzwiekow%20do%20wielkiej%20muzyki.pdf, dostęp 23 VI 2020.
Google Scholar
Witold Lutosławski. Baza wiedzy, http://www.lutoslawski.org.pl/pl/composition,67.html, dostęp 17 VI 2020.
Google Scholar
Autorzy
Małgorzata SieradzInstytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-7530-5739
Statystyki
Abstract views: 311PDF downloads: 270
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Małgorzata Sieradz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Małgorzata Sieradz, „W najgłębszym szacunku i wdzięczności kreślę się…”. O pierwszych latach muzykologicznej drogi Myroslawa Antonowycza w jego listach do Adolfa Chybińskiego. , Muzyka: Tom 67 Nr 2 (2022)
- Małgorzata Sieradz, Michał Piekarski, Przerwany kontrapunkt. Adolf Chybiński i początki polskiej muzykologii we Lwowie 1912–1944, Warszawa 2017 , Muzyka: Tom 64 Nr 2 (2019)
- Małgorzata Sieradz, Riond-Bosson i Ignacy Jan Paderewski w relacji Ludwika Bronarskiego (na podstawie fragmentów dzienników przechowywanych w polskiej misji katolickiej w Marly) , Muzyka: Tom 69 Nr 2 (2024)
- Małgorzata Sieradz, Barbara Chmara-Żaczkiewicz, Václav Vilém Würfel w Warszawie i w Wiedniu. Fakty i hipotezy, Warszawa 2017 , Muzyka: Tom 64 Nr 3 (2019)
- Małgorzata Sieradz, Uta Goebl-Streicher, Friederike Müller: Listy z Paryża 1839–1845. Nauczanie i otoczenie Fryderyka Chopina, przekł. Barbara Świderska, Warszawa 2022 , Muzyka: Tom 68 Nr 4 (2023)
- Małgorzata Sieradz, „Witold Lutosławski. Correspondence with his Western Publishers and Managers. 1966–1994”, red. Zbigniew Skowron, t. 1–2, Kraków 2018 , Muzyka: Tom 66 Nr 4 (2021)
- Małgorzata Sieradz, Katarzyna Morawska (25 XI 1937–7 IV 2020) , Muzyka: Tom 67 Nr 1 (2022)
- Małgorzata Sieradz, Henryk Opieński (1870–1942) w znanej i nieznanej korespondencji Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera i Stanisława Estreichera. Wątki nie tylko muzyczne , Muzyka: Tom 62 Nr 4 (2017)
- Małgorzata Sieradz, Muzyka i wolnomularstwo warszawskie na początku XIX wieku. Kilka nowych informacji dotyczących wolnomularskiej działalności Józefa Elsnera (ze zbiorów archiwum masońskiego w AGAD) , Muzyka: Tom 62 Nr 2 (2017)
