Karmelitańskie zespoły muzyczne Prowincji Wielkopolskiej w XVIII w.: muzycy i repertuar
Abstrakt
Artykuł dotyczy kultury muzycznej karmelitów dawnej obserwancji na terenie Wielkopolski w XVIII w. i został przygotowany na podstawie materiałów archiwalnych przechowywanych w polskich i zagranicznych archiwach. W 1743 r. zakonne władze Prowincji Wielkopolskiej wprowadziły zarządzenie, zgodnie z którym z karmelitańskich zespołów mieli być usunięci świeccy muzycy. W tekście wskazano zatem te karmelitańskie ośrodki, w których w XVIII w. aktywne były kapele wokalno-instrumentalne (Poznań, Markowice, Gdańsk, Kcynia, Obory, Drohobycz i Płońsk, a także nieznane wcześniej informacje o kapeli karmelitów w Warszawie), oraz wymieniono muzyków związanych z tymi zespołami (kapelmistrzów, organistów i innych muzyków). Szczególną uwagę zwrócono na kompozytorów i kopistów. W toku badań ustalono wiele szczegółów z życia Eliasza (Elias a Monte Carmeli), który przez wiele lat pełnił obowiązki kapelmistrza w Poznaniu, wskazano jego świeckie imię i nazwisko (Jan Matalski), a także podsumowano informacje na temat źródeł do jego twórczości. Zwrócono uwagę na postać Fabiana od św. Walentego (Valentinusa Winklera), który będąc kapelmistrzem i organistą, prawdopodobnie również komponował. Przybliżono ponadto sylwetkę Teofila od św. Doroty (Theophilus a S. Dorothea), który był kapelmistrzem w Markowicach i Warszawie, a także kopistą dzieł, m.in. arii Hassego i Pergolesiego. Wskazując organistów aktywnych na terenie karmelitańskiej Prowincji Wielkopolskiej, odniesiono się do terminów „organista choralis” oraz „organista figuralis”, które obecne są w źródłach zakonnych, a także wskazano obowiązki organistów znane z drukowanego ceremoniału z 1766 roku.
Słowa kluczowe:
karmelici, Prowincja Wielkopolska, Eliasz Karmelita, Teofil od św. Doroty, muzyka XVIII wiekuBibliografia
Bebak, Marek. ‘Informacje o muzyce i muzykach w klasztorze karmelitów w Trembowli w świetle dokumentacji archiwalnej’. In: Musica Galiciana. Muzyczne tradycje Galicji –dziedzictwo, inspiracje, konteksty, eds. Grzegorz Oliwa, Kinga Fink and Teresa Mazepa. Vol. 18. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023 (in print).
Google Scholar
Bebak, Marek. ‘Karmelitański inwentarz muzyczny z 1739 roku’. Muzyka 66, no. 1 (2021): 149–167.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.800
Google Scholar
Bebak, Marek. ‘Karmelitańskie kapele w Rozdole i Horodyszczu w XVIII wieku’. Muzyka 67, no. 3 (2022): 137–149.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.1407
Google Scholar
Bebak, Marek. ‘The Musical Culture of Carmelites in the Former Polish-Lithuanian Commonwealth During the Seventeenth- and Eighteenth-Century. Music Sources and Other Documentation’. Fontes Artis Musicae 69, no. 4 (2022): 313–326.
DOI: https://doi.org/10.1353/fam.2022.0024
Google Scholar
Bebak, Marek. ‘Introduction’. In: Operae Carmelitanae 1: Thelesphorus Wikliński, Andreas Wołoszko, ed. Marek Bebak, 5–20. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2022 (= Fontes Musicae in Polonia C/XXXII).
Google Scholar
Chrzanowski, Tadeusz, Tadeusz Maciejewski, eds. Graduał karmelitański z 1644 o. Stanisława ze Stolca. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1976.
Google Scholar
Hauptman-Fischer, Ewa. ‘Osiemnastowieczne muzykalia opactwa cysterskiego w Pelplinie: katalog i omówienie zbioru’. Studia Pelplińskie 37 (2006): 13–180.
Google Scholar
Jazdon, Andrzej. ‘Eliasz Karmelita ponownie “odnaleziony”’. Muzyka 40, no. 4 (1995): 119–122.
Google Scholar
Kloskowski, Grzegorz. ‘Karmelici trzewiczkowi prowincji wielkopolskiej w XVII–XIX wieku’. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 98 (2012): 149–270.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.11735
Google Scholar
Kolak, Wacław. Katalog Archiwum oo. Karmelitów w Krakowie „na Piasku”. 1398–1945 (1988). Kraków: Zakon oo. Karmelitów, 1997.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. ‘Inwentarz muzykaliów kapeli karmelickiej w Krakowie na Piasku z lat 1665–1684’. Muzyka 21, no. 2 (1976): 77–99.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. ‘Muzycy karmeliccy z lwowskiego Conventus Major’. In: Musica Galiciana. Kultura muzyczna Galicji w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej do roku 1945), ed. Leszek Mazepa. Vol. 5, 23–38. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2000.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. ‘O Eliaszu Karmelicie, Wawrzyńcu Zadorskim – warszawskim organmistrzu i Gabrielu Seneńskim – trębaczu’. Muzyka 22, no. 3 (1977): 111–115.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. ‘Przyczynek do biografii Andrzeja Wołoszki (ca 1700–1757) i historii kapel karmelickich’, Muzyka 20, no. 2 (1975): 73–81.
Google Scholar
Mądry, Alina, Tomasz Nowak. Muzyka w klasztorze norbertanek w Strzelnie. Strzelno: Dom Kultury w Strzelnie, 2021.
Google Scholar
Mądry, Alina. The Baroque. Part 2: 1697–1795. Religious Music and its Baroque Modus Operandi. Transl. John Comber. Warsaw: Sutkowski Edition, 2015.
Google Scholar
Mielcarek-Krzyżanowska, Barbara. ‘Aktywność muzyczna stowarzyszeń działających przy klasztorze Karmelitów w XVIII-wiecznej Bydgoszczy’. In: Muzyka w instytucjach i stowarzyszeniach na Pomorzu i Kujawach, ed. Barbara Mielcarek-Krzyżanowska, 83–91. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego, 2004.
Google Scholar
Podejko, Paweł. ‘Życie muzyczne Bydgoszczy do końca XVIII wieku’. In: Z dziejów muzyki polskiej, ed. Konrad Pałubicki. Vol. 7, 91–109. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1964.
Google Scholar
Puziak, Marcin. ‘Eliasz Karmelita (1690–1752) i jego muzyczne środowisko zakonne’. Muzyka 68, no. 3 (2023): 99–109.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.2077
Google Scholar
Puziak, Marcin. ‘Karmelici strictioris observantiae – promotorzy sanktuarium kcyńskiego w XVIII wieku’. In: Sanktuarium Krzyża Świętego w Kcyni, ed. Marcin Puziak, 75–128. Pelplin–Bydgoszcz: Bernardinum, 2022.
Google Scholar
Puziak, Marcin. ‘Lista przeorów karmelitów gdańskich w XVIII i XIX wieku’. Studia Gdańskie 50 (2022): 66–79.
Google Scholar
Puziak, Marcin. ‘Przeorzy karmelitańskiego konwentu w Bydgoszczy w latach 1728–1816 w świetle akt prowincjalnych’. Studia Bydgoskie 10 (2016): 267–294.
Google Scholar
Puziak, Marcin. ‘Przyczynek do historii karmelitów strictior observantia w Markowicach w XVIII wieku’. Studia Gnesnensia 33 (2019): 163–190.
Google Scholar
Puziak, Marcin. ‘Uwagi o prowincjałach karmelitańskiej Wielkopolskiej Prowincji Najświętszego Sakramentu w XVIII w.’. Studia Bydgoskie 11 (2017): 165–194.
Google Scholar
Puziak, Marcin. ‘Uwagi o składzie osobowym konwentu karmelitów bydgoskich w XVIII i XIX wieku w świetle akt prowincjalnych’. Kronika Bydgoska 40 (2019): 17–53.
Google Scholar
Słownik muzyków Rzeczpospolitej XVIII wieku. Ed. Irena Bieńkowska. https://slownikmuzykow.pl.
Google Scholar
Szweykowski, Zygmunt M. ‘Eliasz karmelita, nieznany staropolski kompozytor. Przyczynek do systematyki formy kantatowej’. In: Z dziejów muzyki polskiej, ed. Konrad Pałubicki. Vol. 7, 110–119. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1964.
Google Scholar
Walter-Mazur, Magdalena. Figurą i fraktem. Kultura muzyczna polskich benedyktynek w XVII i XVIII wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2014.
Google Scholar
Węgrzyn-Klisowska, Walentyna. ‘Bydgoskie bractwo muzyczne z XVII wieku przy klasztorze karmelitów’. In: Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwo Naukowego. Vol. 11, 139–142. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1975.
Google Scholar
Zyglewski, Zbigniew. ‘Z dziejów klasztoru karmelitów w Bydgoszczy 1398–1816’. In: Karmelitańskie dziedzictwo Bydgoszczy, ed. Marcin Puziak, 39–74. Bydgoszcz: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej, 2017.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 241PDF downloads: 143
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Marek Bebak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marek Bebak, Pękiel według Pękalskiego. Nieznany przekaz „Missa in defectu unius contraaltus” Bartłomieja Pękiela ze zbiorów archiwum krakowskiej kapituły katedralnej , Muzyka: Tom 63 Nr 3 (2018)
- Marek Bebak, Karmelitański inwentarz muzyczny z 1739 roku , Muzyka: Tom 66 Nr 1 (2021)
- Marek Bebak, Marcin Mielczewski, Koncerty wokalno-instrumentalne / Vocal-instrumental concertos, wyd. / ed. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, t. / vols. II/1–II/2, Warszawa 2018–2019 , Muzyka: Tom 65 Nr 1 (2020)
- Marek Bebak, Karmelitańskie kapele w Rozdole i Horodyszczu w XVIII wieku , Muzyka: Tom 67 Nr 3 (2022)
- Marek Bebak, Antonio Chemotti, Polyphonic music ‘pro mortuis’ in Italy (1550–1650). An introduction, Lucca–Warszawa 2020 , Muzyka: Tom 66 Nr 1 (2021)
- Marek Bebak, Andrea Mariani, Inventoria Rerum Musicalium Domum Societatis Iesu in Polonia et Lituania Tempore Suppressionis, Warszawa 2020 , Muzyka: Tom 66 Nr 3 (2021)