„Die Schweizerhütte”, Moniuszkowska prapremiera spóźniona o blisko dwa stulecia: pytania, hipotezy, nowe perspektywy badawcze

Grzegorz Zieziula


Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8464-9592

Abstrakt

Dwuaktowa komische Oper zatytułowana Die Schweizerhütte to nieznane, młodzieńcze dzieło Stanisława Moniuszki, które swojego pierwszego wystawienia doczekało się dopiero w 2018 r., a więc po ok. 180 latach od czasu swojego powstania. Niemiecki tekst tego utworu zasadniczo zapożyczony przez Moniuszkę z opery Carla Bluma Mary, Max und Michel – pomija niektóre fragmenty „pierwowzoru”, zawiera także interpolację nieustalonego autorstwa oraz odmiennie zredagowane didaskalia. W omówieniu problematyki Die Schweizerhütte autor skupia się na analizie uwertury oraz zastosowanych przez kompozytora form arii, duetów, chórów i finałów. Spójność zastosowanych środków kompozytorskich z koncepcją dramaturgiczną dzieła potwierdza m.in. świadome powiązanie tematyczne uwertury z wieloczęściowymi finałami obydwu aktów oraz wprowadzenie motywów przypominających.

            Niemieckojęzyczny utwór przyszłego „ojca opery polskiej” dowodzi zatem poważnych przemyśleń wykształconego w Berlinie, dwudziestoletniego zaledwie, operowego nowicjusza na temat sposobów wewnętrznej integracji dzieła i zaskakująco dojrzałej świadomości reguł dramaturgii muzycznej. Wszystko wskazuje na to, że po powrocie do Wilna Moniuszko nie znalazł niestety sprzyjających warunków do dalszego rozwoju swojego talentu. Jednakże o ile za kontynuację i rozwinięcie ambitnych pomysłów dostrzegalnych w Die Schweizerhütte trudno uznać tzw. operetki (pisane przez Moniuszkę na początku lat 40. z myślą o śpiewających aktorach i szerokich kręgach odbiorców), to pomysły te odezwały się zapewne echem w zaginionej dzisiaj, pierwszej „operze seria” polskiego kompozytora zatytułowanej Twardowski i z pewnością ujawniły się w pełni w wileńskiej Halce.

Staje się coraz bardziej oczywiste, że styl operowy Moniuszki od samego początku ściśle powiązany był nie tylko z tradycją lokalną, wzorcami wykształconymi przez Stefaniego, Elsnera i Kurpińskiego, lecz także z poetyką opery europejskiej, przede wszystkim włoskiej i francuskiej. Transfer ten został jednak zapośredniczony przez niemiecką kulturę muzyczną, teatralną i literacką. Pobyt Moniuszki w Berlinie i stworzenie tam pierwszego, niemieckojęzycznego dzieła operowego odegrał zatem kluczową rolę w złożonym procesie absorpcji i syntezy różnych wzorów dramaturgii operowej. Dzięki niemu kompozytor osiągnąć miał z czasem swoją artystyczną dojrzałość.


Słowa kluczowe:

Stanisław Moniuszko, opera komiczna, Die Schweizerhütte, Carl Blum, Mary, Max und Michel, historia opery XIX w.

Dziębowska, Elżbieta, Krystyna Duszyk. „Moniuszko Stanisław”. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, red. Elżbieta Dziębowska. T. 6, 303–335. Kraków: PWM, 2000.
  Google Scholar

Niemahaj, Sviatlena. „Biuraliści Stanisława Moniuszki: wokół komedioopery Fryderyka Skarbka oraz partytur warszawskiej i krakowskiej”. W: Teatr muzyczny Stanisława Moniuszki, red. Magdalena Dziadek, Elżbieta Nowicka, 57–73. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2014.
  Google Scholar

Niemahaj, Sviatlena. „Operetki i wodewile”. W: Moniuszko. Kompendium, red. Ryszard Daniel Golianek, 283–328. Kraków: PWM, 2020.
  Google Scholar

Opieński, Henryk. Stanisław Moniuszko. Życie i dzieła. Lwów–Poznań: Nakładem Wydawnictwa Polskiego, 1924.
  Google Scholar

Prosnak, Jan. „Niezrealizowane projekty operowe Moniuszki”. Kwartalnik Muzyczny 1, nr 21–22 (1948): 243–251.
  Google Scholar

Rudziński, Witold. Stanisław Moniuszko. Studia i materiały. Cz. 1, W Wilnie. Kraków: PWM, 1955.
  Google Scholar

Zieziula, Grzegorz, wyd., wstęp i komentarze. Stanisław Moniuszko, Halka, Partytura orkiestrowa / Orchestral Score (Warszawa 1861). Wydanie faksymilowe / Facsimile Edition. T. 1–4. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2012 (= Monumenta Musicae in Polonia).
  Google Scholar

Zieziula, Grzegorz. „Moniuszko i Paryż”. Muzyka 58, nr 3 (2013): 75–91.
  Google Scholar

Zieziula, Grzegorz. „From Bettly in French to Die Schweizerhütte in German: The Foreign-Language Operas of Stanisław Moniuszko”. Muzyka 60, nr 4 (2015): 69–96.
  Google Scholar

Zieziula, Grzegorz. „Dzieła operowe”. W: Moniuszko. Kompendium, red. Ryszard Daniel Golianek, 141–202. Kraków: PWM, 2020.
  Google Scholar

Zieziula, Grzegorz. „Teatr muzyczny młodego Moniuszki w świetle zachowanych źródeł i w zwierciadle spektakli współczesnych: pytania i dylematy”. W: Długi wiek XIX w muzyce: pytania – problemy – interpretacje, red. Małgorzata Sułek, Grzegorz Zieziula, 67–90. Warszawa: NIFC, Instytut Sztuki PAN, Liber Pro Arte, 2020.
  Google Scholar

Żeleński, Władysław. „Stanisław Moniuszko”. Kraj 11, nr 24 (1892): 4–6.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-08-09

Cited By / Share

Zieziula, G. (2021). „Die Schweizerhütte”, Moniuszkowska prapremiera spóźniona o blisko dwa stulecia: pytania, hipotezy, nowe perspektywy badawcze. Muzyka, 66(2), 3–36. https://doi.org/10.36744/m.904

Autorzy

Grzegorz Zieziula 

Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-8464-9592

Statystyki

Abstract views: 188
PDF downloads: 178


Licencja

Prawa autorskie (c) 2021 Grzegorz Zieziula

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.